Visuele oorlogsdocumentatie

Door de enorme toename van de productie van foto’s en nieuwsprogramma’s tijdens de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende uitbreiding van het fotografische nieuws in de tweede helft van de twintigste eeuw vertrouwden journalisten steeds meer op foto’s om het nieuws te brengen. Iconische beelden zoals de beroemde foto’s uit de Vietnamoorlogen vormen en beperken de populaire verbeelding van een oorlog. Ze dragen ook bij aan de vorming en het 89 Braender , Justifying the Ultimate Sacrifice, 102 en 105.

90 Who’s Your Baghdaddy, ‘We’re Losing?’, (22 juni 2005)

http://uppermansblog.blogspot.nl/2005/06/ (gezien op 13 juni 2017). 91 Braender, Justifying the Ultimate Sacrifice, 107.

behouden van culturele mythen. Eind jaren tachtig en in de jaren negentig hadden live satellietuitzendingen van nieuwsgebeurtenissen zoals de val van de Berlijnse Muur en het neerslaan van de studentprotesten op het Tiananmenplein in Beijing kijkers voorbereid om de beloften van de media te aanvaarden van een ‘life tv-oorlog’ in de Perzische Golf.92

Als gekeken wordt naar de beelden van de Irakoorlog, dan wijzen die volgens Griffin grotendeels op een discours rondom een meedogenloos Amerikaanse oorlogsmachine. Het geeft daarnaast ook de indruk dat verslaggeving van gebeurtenissen ter plaatse en uit eerste hand gebeurde.93 _{Terwijl de aanwezigheid van fotografen en journalisten}

bij militaire eenheden tijdens de invasie van Irak resulteerde in meer foto’s van troepen in actie en Iraakse burgers in oorlogstijd, was het dominante visuele discours hetzelfde als tijdens de Eerste Golfoorlog en de oorlog in Afghanistan, namelijk een overweldigende en niet te stoppen Amerikaanse oorlogsmachine die op meedogenloze wijze Bagdad veroverden. De ‘Road to Baghdad’ werd het overheersende thema.

Dat er foto’s gemaakt worden tijdens oorlogen is niet iets nieuws, maar dat de foto’s nu door soldaten zelf gemaakt worden van zowel gevechtssituaties als het dagelijks leven achter de frontlinie is wel nieuw. Daarnaast worden deze foto’s gelijk op de milblogs geplaatst en verspreid onder een groot publiek. Tijdens de Irakoorlog verschenen steeds meer digitale afbeeldingen bij actuele gebeurtenissen die niet gemaakt of verspreid waren door de media. Deze afbeeldingen vormden een bedreiging voor de media en de Amerikaanse overheid. Een voorbeeld hiervan zijn de beruchte foto’s van Abu Ghraib, waarop te zien is hoe Amerikaanse soldaten Iraakse gevangenen martelen en vernederen in de Abu Ghraib-gevangenis. Deze foto’s zijn gemaakt door deelnemende soldaten en omstanders, niet door verslaggevers. Op de foto’s zijn naakte gevangen te zien die gedwongen worden tot seksuele posities. Een van de bekendste foto’s laat een man zien aan wie draden vastgemaakt zijn. Hem was verteld dat hij zou worden geëlektrocuteerd. Op de foto’s staan ook 92 Griffin, ‘Picturing America’s “War on Terrorism” in Afghanistan and Iraq’, 381-382. 93 Ibidem, 383 en 397.

de Amerikaanse soldaten duidelijk in beeld, lachend, poserend, wijzend of met hun duim omhoog, bij wijze van goedkeuring.94 _{Dit soort beelden zijn}

een groot probleem voor het Amerikaanse ministerie van Defensie en de media. De toename van dit soort afbeeldingen in internationale conflicten ondermijnt op zichzelf niet het begrip over de oorlog of het buitenlandbeleid, wat zo zorgvuldig opgebouwd is door het Amerikaanse ministerie van Defensie, maar er kan geen twijfel over bestaan dat de komst van digitale fotografie, telefoons met camera en het plaatsen van foto’s op blogs een nieuwe relatie hebben geïntroduceerd tussen de fotograaf, het medium en het publiek.95

Dat soldaten foto’s maken van de vernietiging van de vijand is niet iets nieuws, noch is het afhankelijk van moderne digitale technologie. Het fotograferen van moord en marteling was bijvoorbeeld wijdverspreid in Nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar er werden ook minder gruwelijke foto’s genomen, van bijvoorbeeld dagelijkse bezigheden en van dorpen en steden.96 _{Wetenschappers blijven echter}

verdeeld over de motivatie achter het maken van zulk soort foto’s. Het grootste probleem hierbij is het ontbreken van historische documentatie over waar en wanneer de foto’s genomen werden, door wie en het belangrijkste, voor welke doeleinden. Voor het eerst sinds de opkomst van het internet, is er nu toegang tot de online gemeenschappen van soldaten. Binnen deze online gemeenschappen delen soldaten hun gedachten en gevoelens over dergelijke foto’s.97 _{De visualisatie van de}

oorlog voegt een nieuwe dimensie toe aan het fenomeen van de bloggende soldaat, namelijk het voorzien in een vorm van documentatie en uitdrukking dat een diep ‘reality-effect’ heeft bij degene die de foto maakt en online plaatst en degene die de foto ziet en erop reageert.

Volgens communicatiewetenschapper Kari Andén-Papadopoulos drukken soldaten hun ongeloof uit over hun eigen overleven door gruwelijke foto’s online te plaatsen. Andén-Papadopoulos betoogt dat 94 Rebecca, Leung, ‘Abuse at Abu Ghraib’, (5 mei 2004)

https://www.cbsnews.com/news/abuse-at-abu-ghraib/ (gezien op 3 november 2017). 95 Liam, Kennedy, ‘Soldier Photography. Visualising the War in Iraq’, Review of International Studies 35 (2009), 817-833, aldaar 818.

96 Andén-Papadopoulos, ‘Body Horry on the Internet’, 922. 97 Ibidem.

deze berichten een poging zijn om de buitenwereld samen met de soldaten getuige te laten zijn, omdat de oorlogsrealiteit volgens de soldaten geen erkenning krijgt in de traditionele Westerse media en cultuur. Foto’s kunnen zich hierbij richten op verdriet en dood. Dit kunnen foto’s zijn van Iraakse burgers die gewond geraakt of omgekomen zijn door aanvallen van de opstandelingen (zie afbeelding 1). Een ander veel voorkomend voorbeeld in deze categorie zijn foto’s van memorials van gevallen soldaten en dan voornamelijk van het ritueel om daarbij de schoenen en het geweer van de dode soldaat met daarop zijn helm en identiteitsplaatje te plaatsen.98

Een extremer voorbeeld van soldatenfoto’s waarop voornamelijk de dood en de realiteit van oorlogsvoering centraal staat is de website NowThat’sFuckedUp.com (NTFU). De website kwam in 2004 online en bood toen amateurporno aan. Voornamelijk mannelijke gebruikers deelden naaktfoto’s van hun vrouwen of vriendinnen op de website. De website was populair onder Amerikaanse militairen, maar zij ondervonden echter problemen met betalen, omdat de website geen creditcards accepteerde uit ‘high risk-landen’ zoals Afghanistan en Irak. De eigenaar

Afbeelding 1: ‘Terror. In true form. […] I have not been angrier at my

enemy than

today. […] I have interacted with the children. I love seeing the kids. They always smile,

shake our hands, and embrace us. Let this photo be a message to the world. We are not

here to oppress. We are not here to occupy or steal oil, we are here to stop this from

happening’. 99

van de website, Chris Wilson, bood Amerikaanse troepen toen gratis toegang tot de website als zij konden aantonen door middel van foto’s dat zij daadwerkelijk in Irak of Afghanistan waren.100 _{In eerste instantie}

stuurden soldaten foto’s in van zandstormen, het Iraakse of Afghaanse landschap of foto’s waarop ze poseerden voor hun tank. Later verschenen er echter steeds meer gewelddadige beelden op de website, zoals van verbrande lichamen, afgehakte hoofden of andere delen van het lichaam. Op de foto’s is het niet helemaal duidelijk of het om Iraakse opstandelingen gaat of om burgers. De website werd door het Amerikaanse ministerie van Defensie uiteindelijk verboden op militaire computers, omdat op de website ook naaktfoto’s van vrouwelijke Amerikaanse soldaten verschenen.101 _{Wilson verdedigde zijn website als}

een ‘community site’ waar ongeveer dertigduizend Amerikaanse soldaten gebruik van maakten en die daardoor hun oorlogservaring representeerde. Wilson beargumenteerde: ‘This is directly from the soldiers’ point of view. They can take a digital camera and take a picture and send it to me, and that’s the most raw you can get it. I like to see it from their point of view, and I think it’s newsworthy’.102

De foto’s onthullen aspecten van de oorlog die taboe zijn. De soldaten portretteren moderne oorlogsvoering als een onderneming in buitensporig geweld en tonen tot in detail wat wapens kunnen doen met het menselijke lichaam. In tegenstelling tot de heersende mythe van ‘onze troepen als beschaafde beschermers van mensenlevens en -rechten’, 99 Ma Deuce Gunners, ‘Wednesday’, (4 mei 2005)

http://madeucegunners.blogspot.nl/2005/05/ (gezien op 30 juni 2017). 100 Andén-Papadopoulos, ‘Body Horror on the Internet’, 925-926.

101 Robert, Niles, ‘Porn site Offers Soldiers Free Access in Exchange for Photos of Dead Iraqis’, (20 september 2005) http://www.ojr.org/050920glaser/ (gezien op 8 november 2017).

verschijnen de soldaten die foto’s naar NTFU sturen als arrogante moordenaars die er trots op zijn de tegenstander te vernietigen (zie

afbeelding 2).103

Afbeelding 2. Amerikaanse soldaten poseren bij een verband lichaam

tijdens de Irakoorlog.

Het is onbekend of het hier gaat om een burgerslachtoffer of opstandeling. De foto is

afkomstig van de website ‘Now That’s Fucked Up’. 104

Ondanks dat er voorbeelden zijn van gruwelijke foto’s, is een groot deel van de afbeeldingen die door de militairen via internet verspreid worden gericht op de alledaagse ervaringen van de soldaat in Irak. De communicatieve functie van deze foto’s is om familie en vrienden te voorzien van visuele documentatie van het soldatenleven binnen een militaire gemeenschap. De foto’s laten niet alleen zien wat de soldaat meemaakt in oorlogstijd, maar ook hoe zij kijken naar de wereld om hen heen, wat zij waardeerden en wat hen opviel. Volgens Kennedy zijn de soldatenfoto’s belangrijk, omdat ze de kijker het gevoel geven dat zij een kijkje mogen nemen in het leven van het soldatenbestaan, een cultuur die anders zo gesloten is.105

Op de ‘toeristische’ foto’s zie je vaak lachende soldaten poserend in de woestijn, bij oude monumenten, beelden of muurschilderingen. Ook 103 Andén-Papadopoulos, ‘Body Horror on the Internet’, 934.

104 Porn of War, ‘NowThatsFuckedUp.com Archive’, (20 april 2010)

https://sites.google.com/site/pornofwar/ (gezien op 8 november 2017). 105 Kennedy, ‘Soldier Photography’, 823.

foto’s van het Iraakse landschap, met name de ondergaande zon in de woestijn en afbeeldingen van insecten en andere dieren zijn vaak terug te zien op de milblogs. Deze foto’s zijn nogal controversieel, omdat de lachende soldaten bij historische monumenten wel hun uniform aan hebben en volledig uitgerust zijn met wapens. Veel van dit soort foto’s zijn volgens Kennedy een vorm van trophy pictures, waarop soldaten in de nabijheid van gebouwen of eigendommen van Saddam Hoessein en zijn familie afgebeeld staan.106 _{(zie afbeelding 3).}