Versterken lokale democratie en bestuur In 2018 presenteerde de minister van BZK het plan van aanpak

Versterking lokale democratie en bestuur aan de Tweede Kamer.186 Het uitgangspunt is dat een sterke lokale democratie bijdraagt aan de aanpak van maatschappelijke opgaven als de energietransitie, de transformaties in het sociaal domein en de implementatie van de Omgevingswet.

Democratie in Actie in 260 gemeenten

In het programma Democratie in Actie werken VNG, beroeps- en belangenverenigingen in het lokaal bestuur en het ministerie van BZK samen. Het programma is een belangrijk vehikel om gemeen-ten te helpen bij hun werk aan hun eigen democratie. Inmiddels nemen 260 gemeenten deel aan een of meerdere activiteiten van het programma. Op een vijftal prioriteiten wordt gewerkt aan doelstellingen als het verbeteren van de verbinding tussen inwoners en bestuur, een krachtige gemeenteraad en een responsieve ambtelijke organisatie. De prioriteiten van Democratie in Actie zijn:187

1. Inwoners van Nederland

2. Inwoners en het openbaar bestuur 3. Het openbaar bestuur in functie 4. Het openbaar bestuur in beweging

5. Uitgelicht: Interbestuurlijke samenwerking 6. Caribisch Nederland

7. Democratie en bestuur in coronacrisis 8. De balans opgemaakt: de smalle basis

van decentrale democratie en bestuur 4.1 De opgave centraal

4.2 Democratische verhoudingen

4.3 Bestuurlijke en financiële verhoudingen 4.2.1 Versterken lokale democratie en bestuur

4.2.3 Weerbaar bestuur: integriteit, veiligheid en (democratische) weerbaarheid 4.2.2 Ondersteuning van politieke ambtsdragers

Quick scan lokale democratie

Dit instrument geeft gemeenten inzicht in het functioneren van hun lokale democratie. De Quick scan lokale democratie bestaat uit een digitale vragenlijst die gemeenteraadsleden, het college van burgemeester en wethouders, ambtenaren en inwoners invullen. De scan levert vervolgens een beeld op dat als startpunt dient voor maatregelen binnen de gemeente en om in gesprek met burgers de lokale democratie te versterken. Momenteel maken 56 gemeenten gebruik van dit instrument, van Maastricht tot Oldambt. Voor provincies en waterschappen is een instrument op maat in ontwikkeling.

Uitdaagrecht

Het uitdaagrecht biedt inwoners en maatschappelijke partijen de mogelijkheid om de uitvoering van taken van hun gemeente of provincie over te nemen. Dit biedt ruimte voor eigen initiatief van inwoners en daarnaast kunnen overheidstaken mogelijk beter en goedkoper worden uitgevoerd. Het programma Democratie in Actie heeft in 2019 vooral ingezet op het uitwisselen van ervarin-gen met het uitdaagrecht en het ondersteunen van gemeenten bij de toepassing ervan. Eind 2020 zijn 143 gemeenten actief met dit recht aan de slag.

Versterking van de lokale digitale democratie

Het toepassen van digitale instrumenten voor onder andere participatie van inwoners is een belangrijke vernieuwing in de lokale democratie. Door de coronacrisis is de toepassing hiervan urgenter geworden. Democratie in Actie heeft de omschakeling naar digitale beraadslaging en besluitvorming ondersteund. Onder andere met handreikingen en een reeks webinars over digitale besluitvorming en participatie. Ook meer in het algemeen ondersteunt Democratie in Actie decentrale overheden bij vraagstukken rondom digitaal vergaderen, besluiten en digitale participatie.

Versterking van de positie van de volksvertegenwoordiging en inwoners in de energietransitie

Democratie in Actie heeft ondersteuning geboden aan decentrale volksvertegenwoordigers om grip te krijgen op hun rol in de energietransitie, zowel bij de ontwikkeling van de Regionale Energiestrategie (RES) als bij de overgang naar aardgasvrije wijken.

Zie 4.1.4. Energietransitie. Daartoe is bijvoorbeeld een innovatietraject voor de RES in de regio West-Overijssel gestart. Het doel van het traject is dat volksvertegenwoordigers binnen een regio met elkaar samenwerken zodat zij meer invloed kunnen hebben op de keuzes die in de RES worden gemaakt. Daarnaast zijn er praktische hulpmiddelen gemaakt zoals informatiekaarten en een leermodule, die volksverte-genwoordigers helpen om zicht en grip te krijgen op de eigen positie en instrumenten.

Ondersteunen van de lokale democratie in het Gronings aardbevingsgebied Democratie in Actie ondersteunt de democratie in het Groningse aardbevingsgebied. Eind 2019 hebben de gemeenteraden van de zeven aardbevingsgemeenten een extra financiële ondersteuning gekregen, waarmee zij radenconferenties, radenbijeenkomsten en extra ondersteuning vanuit de griffie organiseren. Hiermee worden zij geholpen om Groningers te vertegenwoordigen en te betrekken bij de versterkingsopgave en het toekomstperspectief voor de regio.

Dissemineren, leren en kennis delen

Voortgangsrapportages laten zien dat raadsleden, wethouders, burgemeesters, griffiers en ambtenaren inmiddels in 260 gemeenten gebruik maken van het ondersteuningsaanbod van Democratie in Actie. Zie www.lokale-democratie.nl. Het onder-staand kaartje laat de spreiding over het land zien.

1. Inwoners van Nederland

2. Inwoners en het openbaar bestuur 3. Het openbaar bestuur in functie 4. Het openbaar bestuur in beweging

5. Uitgelicht: Interbestuurlijke samenwerking 6. Caribisch Nederland

7. Democratie en bestuur in coronacrisis 8. De balans opgemaakt: de smalle basis

van decentrale democratie en bestuur 4.1 De opgave centraal

4.2 Democratische verhoudingen

4.3 Bestuurlijke en financiële verhoudingen 4.2.1 Versterken lokale democratie en bestuur

4.2.3 Weerbaar bestuur: integriteit, veiligheid en (democratische) weerbaarheid 4.2.2 Ondersteuning van politieke ambtsdragers

Figuur 46 Gebruik van ondersteuningsaanbod Democratie in Actie

Bron: BZK, 2020

Naast het bieden van een concreet ondersteuningsprogramma stimuleert Democratie in Actie ook het ontwikkelen en delen van kennis op het gebied van lokale democratie. Er vond onder andere een Summerschool voor politieke ambtsdragers plaats, naast kennisdagen op het terrein van burgerparticipatie en over lokale digitale democratie. Ook zijn er in wisselende regio’s trainingen en kennisdeling voor politieke ambtsdragers en ambtenaren. Omdat Democratie in Actie een lerend programma wil zijn, wordt er ook

188 Tweede Kamer, vergaderjaar 2019-2020, 35 513, nr. 2

geïnvesteerd in onderzoek naar het bereik en effect van de aanpak.

Van inspraakverordening naar participatieverordening

Om de verbinding tussen inwoners en hun bestuur te versterken is een wijziging van artikel 150 van de Gemeentewet voorgesteld.

Het doel van het wetsvoorstel is inwoners meer te betrekken bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van beleid van hun gemeente, provincie, waterschap en eilandsraad. De huidige inspraakverordening wordt verbreed tot een participatieverorde-ning. Ook is het de bedoeling dat het uitdaagrecht, als specifieke vorm van participatie, in deze wet wordt verankerd. Begin oktober 2020 is het advies van de Raad van State vastgesteld en heeft de minister het wetsvoorstel in beraad.

Democratische legitimatie gemeentelijke samenwerking vergroten Steeds meer opgaven waar gemeenten mee te maken hebben spelen op regionaal niveau. Om de democratische legitimiteit van gemeenschappelijke regelingen te versterken is voor het zomer-reces een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend tot wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen.188 Het wetsvoorstel versterkt de positie van gemeenteraden bij besluitvorming in gemeenschappelijke regelingen, introduceert controle-instrumenten en verbetert de positie van gemeente-raden met betrekking tot het functioneren van de regeling.

Aanvullend worden er, samen met de beroeps- en belangen-verengingen, instrumenten ontwikkeld om gemeenteraden te ondersteunen bij regionale samen werking – bijvoorbeeld een e-learning module en een handreiking Grip op regionale samen-werking.

Voor meer informatie over regionale samenwerkingsverbanden zie 3.5 Regionale samenwerkingsverbanden.

Decentrale rekenkamers versterken

Rekenkamers zijn met hun onderzoek naar de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het gemeentebeleid een belangrijk instrument voor de kaderstellende en controlerende

1. Inwoners van Nederland

2. Inwoners en het openbaar bestuur 3. Het openbaar bestuur in functie 4. Het openbaar bestuur in beweging

5. Uitgelicht: Interbestuurlijke samenwerking 6. Caribisch Nederland

7. Democratie en bestuur in coronacrisis 8. De balans opgemaakt: de smalle basis

van decentrale democratie en bestuur 4.1 De opgave centraal

4.2 Democratische verhoudingen

4.3 Bestuurlijke en financiële verhoudingen 4.2.1 Versterken lokale democratie en bestuur

4.2.3 Weerbaar bestuur: integriteit, veiligheid en (democratische) weerbaarheid 4.2.2 Ondersteuning van politieke ambtsdragers

taken van de gemeenteraad. Er is een wetsvoorstel voor de versterking van de decentrale rekenkamers ingediend bij de Tweede Kamer.189 Het wetsvoorstel beoogt een sluitend stelsel te creëren voor gedegen rekenkameronderzoek in elke gemeente.

Positie jongeren in de democratie versterken

Het kabinet wil met verschillende initiatieven de positie van jongeren in de democratie versterken, zodat besluitvormers beter rekening kunnen houden met de gevolgen van beleidskeuzes voor jongeren en toekomstige generaties. Voorbeelden van de initiatie-ven waaraan wordt gewerkt zijn een vorm van (landelijke) jongeren-inspraak, een digitaal platform over democratie en jongeren en de generatietoets. Verschillende gemeente- en provinciebestuurders worden betrokken bij de vraag hoe ook extra geïnvesteerd kan worden in lokale en kleinschalige vormen van jongerenparticipatie.

Dat kan bijvoorbeeld door middel van het organiseren van jongerenraden, co-creatiesessies met jongeren en jeugdlintjes voor bijzondere maatschappelijke prestaties.

Het versterken van jongerenbetrokkenheid bij de lokale demo-cratie krijgt verder gestalte via het initiatief kinderburgemeesters.

In september 2019 vond de Vierde Landelijke Dag van de Kinderburgemeesters plaats en samen met Stichting

KinderrechtenNU is een handreiking kinderburgemeesters voor gemeenteraadsleden, burgemeesters en wethouders ontwikkeld.

Kennispunt ondersteunt lokale politieke partijen

Sinds februari 2019 is het Kennispunt Lokale Politieke Partijen operationeel, onder beheer van ProDemos, om de ondersteuning van lokale politieke partijen te verbeteren. Het kennispunt biedt onder meer kennis en ervaring bij de oprichting en ondersteuning van deze partijen, samen met een trainingsaanbod. Het kennis-punt heeft in de periode 1 januari – 1 juni 2020 verspreid over heel Nederland 26 trainingen gegeven (met een gemiddelde waarde-ring van 7,7). Het bereik van het kennispunt is toegenomen tot

189 Tweede Kamer, vergaderjaar 2019–2020, 35 298, nr. 2.

190 Tweede Kamer, vergaderjaar 2018 – 2019, 35000 VII, nr. 37.

191 Rechtspositiebesluit decen tra le politieke ambtsdragers, Staatsblad 2018, 386 en de daarbij behorende Regeling rechtspositie decen tra le politieke ambtsdragers, Staatscourant 2018, 66006. Beide zijn tevens te vinden op www.politiekeambtsdragers.nl.

ruim een derde van alle lokale politieke partijen (meer dan 300 verschillende partijen). Inmiddels worden voorbereidingen getroffen voor de verzelfstandiging van het kennispunt.

In oktober 2020 is een bestuur en raad van toezicht voor het kennispunt benoemd, bestaande uit vertegenwoordigers van lokale politieke partijen. Als gevolg van de motie Jetten in 2019 ontvangt het kennispunt tot 2025 een jaarlijkse subsidie van 350.000 Euro van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De minister van BZK heeft in 2019 aangegeven dat er gekeken wordt of financiering van decentrale politieke partijen een optie kan zijn bij het opstellen van de Wet politieke partijen (Wpp), die zij in 2021 aan de Kamer zal aanbieden.

Voor meer informatie over lokale politieke partijen zie 3.1.4. Lokale partijen.

4.2.2 Ondersteuning van politieke ambtsdragers