4,4% 413.000 mensen in totaal
7.1 De impact op de inwoners van Nederland
Vanaf het moment dat het coronavirus zich ook in Nederland openbaarde, heeft dit verstrekkende gevolgen gehad voor het leven van de inwoners. De crisis en de maatregelen om die te bestrijden hebben voor velen impact op werk, inkomen, zorg en sociale relaties en hebben zo potentieel effect op het algemene welbevinden.
7.1.1 Demografie
Corona heeft direct effect op de ontwikkeling van de bevolkings-omvang en andere demografische gegevens zoals het aantal huwelijken. In april 2020 signaleert het CBS een record bevolkings-krimp van 5.600 personen, die samenviel met de piek in de coronasterfte226. Het aantal geboortes was lager dan het aantal overledenen en ook het migratiesaldo was laag. In het derde kwartaal van dat jaar groeide de bevolking weer, maar wel minder dan in dezelfde periode een jaar eerder. Over heel 2020 zijn 13.000 meer mensen overleden dan verwacht.227
7.1.2 Werk en inkomen
Werkloosheid stijgt, vooral onder jongeren
Onder invloed van de coronacrisis is de werkloosheid toe genomen.
In de periode juni – augustus 2020 steeg het aantal werklozen met gemiddeld 32.000 per maand.228 Daarna vlakte de stijging af tot een werkloosheidspercentage van 4,4%, met name omdat werkzoekenden opnieuw werk vonden. Eind september 2020 registreerde het UWV 278.000 lopende werkloosheids uitkeringen.
Vooral onder jongeren (15 – 25 jaar) nam de arbeidsdeelname af.
Deze daalde van 1,4 miljoen in februari tot 1,3 miljoen in april 2020. Het aandeel van jongeren in de bijstand (tot 27 jaar) is eind augustus 2020 6% hoger dan het jaar daarvoor.
Vanwege de steunmaatregelen van de overheid is het banen-verlies relatief beperkt gebleven, maar daarbinnen werden wel
1. Inwoners van Nederland
2. Inwoners en het openbaar bestuur 3. Het openbaar bestuur in functie 4. Het openbaar bestuur in beweging 5. Uitgelicht: Interbestuurlijke samenwerking 6. Caribisch Nederland
7. Democratie en bestuur in coronacrisis
8. De balans opgemaakt: de smalle basis van decentrale democratie en bestuur 7.1 De impact op de inwoners van Nederland
7.2 Corona, inwoners en hun bestuur 7.3 Corona als uitdaging voor het decentraal
bestuur 7.1.1 Demografie
7.1.3 Sociale relaties en zorg 7.1.2 Werk en inkomen
7.1.4 Algemeen welbevinden
minder uren gewerkt. Het aantal gewerkte uren was in het tweede kwartaal van 2020 6% lager dan in het eerste kwartaal.
Het SCP wijst erop dat laagopgeleiden, migranten, jongeren en mensen met een arbeidsbeperking op de langere termijn kwets-baar zijn voor de gevolgen van de crisis op de arbeidsmarkt.229 Zij werken vaak in een flexibel dienstverband en in getroffen sectoren zoals horeca of recreatie. Dit kan juist bij deze groepen leiden tot inkomensverlies en langere termijn schade aan de loopbaan.
Alleen wie dat kan, werkt thuis
De oproep om zo veel mogelijk thuis te werken, vindt vooral gehoor onder bepaalde beroepsklassen en -niveaus.
Kenniswerkers, ict-medewerkers en managers werken het meeste thuis.230 Beroepen in de dienstverlening, transport en logistiek en in de agrarische sector lenen zich minder voor werken vanuit huis.
Voor alle beroepen en sectoren geldt dat vooral degenen op de hogere niveaus thuiswerken, met uitzondering van zorg en welzijn. In 2019 was ruim de helft van de werkende Nederlanders werkzaam in een beroep of op een beroepsniveau waar thuis-werken niet of moeilijk te realiseren is. Ook zijn er regionale verschillen. Thuiswerken is het gebruikelijkst in de Randstad en andere stedelijke gebieden.
Het SCP wijst erop dat thuiswerken ook nadelen kan hebben voor degenen die dit wel kunnen. Langdurig thuiswerken kan het werken verarmen, de scheiding tussen werk en privé laten vervagen en de werkdruk doen toenemen. Het thuiswerken tijdens de lockdown in het voorjaar laat daarnaast een verschil tussen mannen en vrouwen zien. De opvang van kinderen lijkt in die periode meer bij moeders dan bij vaders terecht te zijn gekomen.
43% van de moeders werkte toen meer ’s avonds dan daarvoor ten opzichte van 38% van de vaders. Van de moeders rapporteer-de 57% een verlies van vrije tijd tegenover 36% van rapporteer-de varapporteer-ders.231
229 SCP, SCP-coronakompas: Werk. Kwaliteit van leven in tijden van corona, Den Haag, 2020.
230 SCP, SCP-coronakompas: Werk. Kwaliteit van leven in tijden van corona, Den Haag, 2020.
231 SCP-coronakompas: Werk.
232 SCP-coronakompas: Werk.
233 SCP-coronakompas: Werk.
234 SCP, Welbevinden ten tijde van Corona, Den Haag, 2020
Inkomen blijft op peil, met risico’s voor de toekomst
Het reëel beschikbare inkomen van huishoudens blijft volgens het CBS vooralsnog op peil. Dat komt vooral door voor de crisis afgesproken loonsverhogingen. Het inkomen van zelfstandigen bleef vooral gehandhaafd door de tijdelijke steunmaatregelen van de overheid.
Ondanks een min of meer gelijkblijvend inkomen, geven mensen minder uit. Nooit eerder is in een kwartaal zoveel gespaard als in het tweede kwartaal van 2020.232
Hoewel er op dit moment dus geen sprake is van een algemene teruggang in het inkomen, verwacht het SCP op de langere termijn wel degelijk een inkomensval voor kwetsbare groepen.233 Daarbij benoemt het SCP expliciet flexibele werknemers en zzp’ers.
7.1.3 Sociale relaties en zorg Sociale relaties: minder maar niet slechter
Het sociale leven van de meeste mensen is veranderd door de coronamaatregelen. Veel mensen hebben minder sociale contacten dan voor corona en beoefenen ook minder vrijetijds-activiteiten. Dit resulteerde in het eerste halfjaar vanaf de invoering van de eerste maatregelen niet in een slechtere band met familie.234 11% van de mensen rapporteerde zelfs een toename in hun goede band ten opzichte van 5% in 2019. Dit geldt vooral voor mensen jonger dan 35 jaar en 75-plussers. Ook is voor veel mensen de verbondenheid met de buurt onveranderd gebleven. Meer mensen onderhouden het contact met hun omgeving digitaal, maar online contact wordt mogelijk ervaren als minder intiem dan fysiek contact. Er is een toename te zien in emotionele eenzaamheid onder met name ouderen (stijging van 8% naar 29%). Sociale eenzaamheid wordt bepaald door onder andere de toegang tot sociale contacten en is stabiel gebleven (33%).
1. Inwoners van Nederland
2. Inwoners en het openbaar bestuur 3. Het openbaar bestuur in functie 4. Het openbaar bestuur in beweging 5. Uitgelicht: Interbestuurlijke samenwerking 6. Caribisch Nederland
7. Democratie en bestuur in coronacrisis
8. De balans opgemaakt: de smalle basis van decentrale democratie en bestuur 7.1 De impact op de inwoners van Nederland
7.2 Corona, inwoners en hun bestuur 7.3 Corona als uitdaging voor het decentraal
bestuur 7.1.1 Demografie
7.1.3 Sociale relaties en zorg 7.1.2 Werk en inkomen
7.1.4 Algemeen welbevinden
Corona beïnvloedt mantelzorg en onderlinge hulp
De groep mensen die mantelzorg levert, is heel divers. Voor veel mantelzorgers veranderde er onder invloed van corona veel in de mate waarin zij hulp gaven: voor sommigen was dit meer (26%) en voor anderen was dit juist minder (13%). Mogelijk zijn er verschil-len tussen mensen die zorgen voor een huisgenoot die eventueel afhankelijk is van dagbesteding en mensen die zorgen voor iemand die in een zorginstelling woont.235 Sommige vormen van zorg waaronder met name dagbesteding (89%), maar ook huishoudelijke hulp (39%) zijn tijdelijk minder of helemaal gestopt door corona. In het laatste geval gebeurt dit soms ook op eigen initiatief uit angst voor besmetting (39%).236 Ook ontstonden er andere vormen van onderlinge hulp naar aanleiding van de coronacrisis. Zo meldden 28.000 mensen zich als vrijwilliger aan bij coronahelpers.nl.237
Sommige groepen extra kwetsbaar
Op initiatief van de burgemeester van Amsterdam heeft een tijdelijke werkgroep van lokale bestuurders en experts zich in het voorjaar van 2020 gebogen over de sociale impact van de coronacrisis. Deze werkgroep constateert dat verschillende groepen inwoners door de crisis extra kwetsbaar zijn geworden.238 Het gaat dan om ouderen, mensen met schulden, dak- en thuislozen, laaggeletterden, mensen met een
migratie-achtergrond, arbeidsbeperking of GGZ-problematiek. Het maat-schappelijk kapitaal van deze groepen is beperkt en daarmee ook hun veerkracht en weerbaarheid tegen de onzekerheden van de crisis. Verschillende kwetsbaarheden kunnen zich opstapelen, niet alleen bij personen en gezinnen, maar ook in gebieden.
De werkgroep vraagt ook in het bijzonder aandacht voor jongeren.
Zij worden beknot in hun ontwikkeling naar zelfredzaamheid, sociale contacten die van belang zijn voor hun identiteitsontwik-keling en ook in praktische zin in werk, inkomen en opleiding.
235 SCP, Welbevinden ten tijde van Corona, Den Haag, 2020.
236 Mantelzorg.nl, Rapportage Nationaal mantelzorgpanel: Hoe gaat het nu?, Zeist, 2020.
237 Heyblom, vrijwilligerswerk in crisistijd moet nog beter, Publicatie in het Parool 2 juli 2020.
238 Tijdelijke werkgroep sociale impact van de coronacrisis, Verslag werkgroep Sociale impact van de Coronacrisis, Amsterdam, mei 2020.
239 SCP, Welbevindingen ten tijde van corona. Eerste bevindingen op basis van een bevolkingsenquête uit juli 2020, Den Haag, september 2020.
240 RIVM, Resultaten 7e ronde onderzoek gedragsregels en welbevinden in het gedragswetenschappelijk onderzoek COVID-19.
7.1.4 Algemeen welbevinden Inwoners nog steeds tevreden met hun leven
Het is voorstelbaar dat een omvattende crisis als de coronapande-mie gevolgen heeft voor het welbevinden van de inwoners van Nederland. Medio juli 2020 is hun tevredenheid echter niet veranderd: ze waarderen hun leven gemiddeld met een 7,3.239 In het voorjaar, toen de coronamaatregelen strikter waren, was er overigens wel een kleine daling in de tevredenheid te zien. In het najaar lijkt dat ook weer het geval te zijn.
Wanneer iets diepgaander wordt gekeken naar het mentale welbevinden, valt het algemene positieve beeld wel te nuance-ren.240 24% van de deelnemers aan een vragenlijstonderzoek van het RIVM en de GGD’s geeft aan zich angstiger te voelen dan voor de coronacrisis, 27% voelt zich somberder en 25% ervaart meer stress. Ook voelt 21% voelt zich eenzamer en 15% heeft meer slaapproblemen. In het voorjaar van 2020 waren deze cijfers nog hoger, waarna ze daalden tot ze vanaf augustus weer begonnen te stijgen.
Figuur 63 Gemiddelde rapportcijfer van Nederlanders over hun eigen leven
Bron: RIVM 5 6 7 8 9 10
Rapportcijfer
17-24 april 7-12
mei 27 mei-1 juni 17-21
juni 8-12 juli 19-23
augustus 30 sept-4 okt
1. Inwoners van Nederland
2. Inwoners en het openbaar bestuur 3. Het openbaar bestuur in functie 4. Het openbaar bestuur in beweging 5. Uitgelicht: Interbestuurlijke samenwerking 6. Caribisch Nederland
7. Democratie en bestuur in coronacrisis
8. De balans opgemaakt: de smalle basis van decentrale democratie en bestuur 7.1 De impact op de inwoners van Nederland