Verschillen tussen de heilige steden

Zoals elders gesteld, doen de meeste pelgrims beide heilige steden aan. Het aanschouwen van de Ka’ba en het ontmoeten van de Profeet worden niet zelden op één lijn geplaatst als meest

33

indrukwekkende ervaringen. Tegelijkertijd gaven de geïnterviewden herhaaldelijk aan dat hun ervaring van de twee steden erg anders was; deze paragraaf gaat dieper in op de beleefde verschillen tussen Mekka en Medina, door de persoonlijke ervaringen van twee pelgrims uit te lichten.18

2.3.1 Erdem: rust in Medina

Ik zat daar, buiten, in Medina, bij de moskee waar ook de profeet Mohammed, vrede zij met hem, is begraven… En het was echt… Ik kwam echt tot mezelf, het was echt een rust…” (Erdem, 23, Gülenist).

Erdem is pas begin twintig, maar maakt tijdens ons gesprek een zeer volwassen indruk op mij. Hij studeert bedrijfseconomie, begeleidt een groepje middelbare scholieren en bekleedt daarnaast een leidinggevende functie in een bedrijf. Dit laatste is niet helemaal zelfgekozen: na de (plotse en vroegtijdige) dood van zijn vader, die medeoprichter was, moest Erdem als oudste zoon diens plek in het bedrijf innemen. Als hij vertelt over zijn oemra, die hij met zijn vrienden maakte voordat zijn vader overleed, staat hij uitvoerig stil bij de rust die hij in Medina ervoer, met name in de Moskee van de Profeet. Deze nadruk is goed te begrijpen tegen de achtergrond van Erdems huidige leven: “Ik ben een druk persoon, ik ben continu bezig, wil continu doorgaan… ik heb ook met betrekking tot mijn vader niet echt kunnen rouwen. Er is geen moment geweest waar ik echt totale rust had”. Erdem noemt zichzelf een druk persoon, maar hij staat zelf ook flink onder druk: zijn familie is deels afhankelijk van de inkomsten uit het bedrijf. In deze situatie heeft hij geen ruimte om het verlies van zijn vader echt te verwerken; deze combinatie heeft hem op het randje van een burn-out gebracht. Nu gaat het gelukkig beter en kan Erdem ook nog uitkijken naar iets moois: de hadj in augustus 2019. “Ah, ik heb er zoveel zin in. Ik kan echt niet wachten tot ik weer die rust kan pakken in Medina”. Erdems verhaal laat zien hoezeer de verlangens en ervaringen van een pelgrim verweven zijn met de situaties en gebeurtenissen van zijn of haar dagelijks leven; de drukte en druk van zijn eigen leven zorgen ervoor dat hij verlangt naar de bedevaart en specifiek de rust die Medina hem heeft

18 _{Deze persoonlijke ervaringen heb ik geselecteerd om het contrast dat zij met elkaar vormen en kunnen dus}

34

geschonken. Ook ten aanzien van de bedevaart vertellen Erdems spirituele motieven slechts een deel van het verhaal.

In Mekka ervoer Erdem een andere sfeer: “Mekka was meer dynamiek, continu doorgaan, continu bezig blijven”. De stad voelde snel en opdringerig, wat bij hem vertwijfeling opriep:

Ik vroeg ook de aan mijn leider: ‘Hoezo heb ik niet hetgeen wat ik had verwacht van Mekka?’ (...) Hij zei: ‘Als je van oudsher kijkt naar de geschiedenis van Mekka, heeft het altijd in oorlog gezeten, heeft altijd verschillende oorzaken gehad waardoor er nooit echt rust heeft plaatsgevonden. In Medina wel, maar in Mekka niet. Het ligt niet aan jou, het ligt aan hetgeen waar je in bevindt, aan de dynamiek.’

De gids stelt Erdem gerust door te stellen dat de oorzaak van zijn gevoel niet in hemzelf of zijn vroomheid ligt en evenmin in het wezen van de heilige stad. Zo kan een negatieve ervaring bestaan, zonder dat deze afbreuk doet aan de religieuze aspecten van de pelgrimage. Het enigszins ‘magisch denken’ springt ook in het oog; volgens de gids kan men vandaag nog voelen wat zich vroeger in Mekka heeft afgespeeld. Dit doorwerken van het verleden in het heden is ook precies waar pelgrims naar op zoek zijn, door in de voetsporen van rolmodellen als Mohammed, Ibrahim en Hagar te treden.

2.3.2 Jihad: druk in Mekka

Erdem is niet de enige die Medina waardeert om de rust; verschillende andere gesprekspartners gaven eenzelfde gevoel aan. Voor Jihad (25, Turks) bijvoorbeeld, hing de rust samen met de warme woestijnwind die hij er direct na aankomst voelde: “Het eerste moment dat ik net uit de vliegtuigdeur kwam, die rust die het mij gaf, die heb ik eigenlijk de hele tijd ervaren, in Medina”. Vanuit de rustgevende, warme bries van Medina reisde Jihad met de bus naar Mekka, in gezamenlijk, verwachtingsvol gezang.19 _{Onderweg naar Mekka voelde hij zich fijn, maar eenmaal daar veranderde} zijn gevoel:

35

Zodra je Mekka binnengaat, voel je een bepaalde druk op jou. Alsof je iets moet doen, er ligt een grauwe sfeer, veel mensen, veel stress. Je ervaart gewoon heel veel in één keer. (...) Ik heb niet echt genoten van mijn tijd in Mekka.

Mekka was voor Jihad overweldigend, in negatieve zin. Wat opvalt is dat hij dit voornamelijk wijt aan de ‘druk’ die hij er voelde; dit hangt samen met, maar verschilt van de fysieke drukte in de stad. Jihad noemt de hoeveelheid mensen en verkeer als factoren die de stad ‘druk’ maakten en noemt de stad door alle prikkels ‘intens’. Dit kwam in het geheel niet overeen met zijn verwachting:

Ik had echt de verwachting, toen ik naar Mekka ging, dat het een heel rustige ervaring zou zijn voor mij, dat ik heel erg zou kunnen nadenken over de islam. Maar door die drukte heb ik geen enkel moment contemplatie kunnen hebben, of rust. Ik was de hele tijd bezig, terwijl ik dat niet wilde. Dat was best moeilijk, het moest gewoon. Of je voelde die druk om dat te doen.

De contemplatieve momenten en rust waar Jihad naar verlangde, hangen samen met de intentie waarmee hij op bedevaart was gegaan. Zoals eerder verteld, had hij zich individueel aangemeld, om na zijn imam-opleiding “iets intens te ervaren”. Dit zocht hij in zijn binnenste; Mekka leek de ideale plaats voor diepe contemplatie en spirituele ervaring. En hoewel hij er ook mooie en rustige avonden heeft beleefd, verhinderden de algehele intensiteit aan prikkels en religieuze verrichtingen momenten van reflectie.