Veranderkundige principes

2.5.1 Inleiding

Het doel van dit praktijkonderzoek is het verzamelen van kennis met de intentie veranderingen in het hulpaanbod tot stand te brengen. In dit hoofdstuk wordt een aantal veranderkundige principes beschreven, die van invloed zijn op het proces van veranderen. In paragraaf 2.5.2 wordt beschreven op welke wijze interacties van betekenis kunnen zijn in veranderprocessen. Het integreren van ervaringen kan eveneens betekenisvol zijn. Dit staat centraal in de theorie van Appreciative Inquiry in paragraaf 2.5.3. De rol van onderzoeker is ook van invloed op veranderingen. Onbevangen

waarnemen is daarbij een belangrijk aspect. In paragraaf 2.5.4 wordt dit uitgelegd. In de laatste paragraaf gaat het over het onzeker weten bij het inzetten van veranderingen.

2.5.2 Subjectieve en interpretatieve benadering

Boonstra (2006) geeft zicht op hoe interacties van betekenis kunnen zijn in veranderprocessen. Hij ziet veranderen in het perspectief, waarin de sociale wereld gezien wordt als een wereld van mensen, die met elkaar praten, werken, interacteren, experimenteren, exploreren en betekenis geven aan de werkelijkheid waarin ze leven en werken. Kennis gebaseerd op ervaringen en opgedane inzichten in specifieke situaties heeft betekenis. Het uitwisselen van deze subjectieve kennis is waardevol en biedt kansen om tot verandering te kunnen komen. Boonstra beschrijft dat gebeurtenissen worden

beschouwd als waar in de waarneming van mensen. Als deze subjectieve waarnemingen in een dialoog gedeeld worden, dan kan er begrip en erkenning ontstaan. Dit biedt mogelijkheden om tot een

gedeelde betekenisgeving te komen. Vanuit deze gezamenlijkheid kan men met elkaar komen tot handelingsalternatieven die kunnen leiden tot verandering. Hij noemt dit de subjectieve en interpretatieve benadering van veranderen.

In dit onderzoek liggen veel kansen om via deze benadering tot betekenisvol resultaat te komen. Stichting Het Venster heeft veel professionele kennis en ervaring in huis. Net als haar netwerkpartners is er nagedacht en gezocht naar mogelijkheden om hulpmissers te bereiken. Het is waardevol om deze inzichten optimaal te benutten. Ook burgers hebben veel waardevolle input te bieden om tot verandering te komen. Zij hebben betekenisvolle ervaringen opgedaan in het al dan niet zoeken naar

36

en vinden van passende hulp. Hun ervaringen zijn onderdeel van de waarheid en daarmee van betekenis, volgens Boonstra.

2.5.3 Appreciative Inquiry

Om de ervaringen te integreren in onderzoek is de theorie van Appreciative Inquiry (A.I.) helpend. Letterlijk vertaald betekent A.I. waarderend verkennen, ook wel positief waarderen genoemd. A.I. begint met het leren op basis van successen. De grondgedachte daarbij is dat het versterken wat goed is, groei geeft. Als mensen verbonden worden met deze positieve krachten, dan levert het energie om tot verandering te willen komen. Boonstra geeft aan dat deze theorie een betekenisvolle bijdrage kan leveren om tot verandering te kunnen komen. Ieder mens heeft zijn eigen kwaliteiten en ervaringen en deze kunnen door het geven van erkenning optimaal benut worden. Vanuit een positieve benadering ontstaat ruimte om vrij te denken. Seel (2008) schrijft ook over de kracht van het positieve. Deze bouwt voort op wat goed is. In iedere probleemsituatie liggen positieve elementen. Door die bewust op te zoeken komt het probleem in een ander licht te staan. Het praten over de krachtige elementen schept een dialoog. Dit gaat volgens het positieve principe. Positieve vragen leiden tot positieve veranderingen, waar men met elkaar betekenis aan kan geven. Dit geeft een krachtige basis om veranderingen in te kunnen zetten. Men is er volop bij betrokken en kan zelf betekenis geven aan de verandering. Masselink geeft heldere handvatten om de principes van A.I. in te zetten: waardeer wat er is, verbeeld wat mogelijk is, ontwerp wat nodig is en creëer de toekomst.

2.5.4 Onbevangen waarnemen

Boonstra geeft ook aan dat het positief waarderen nauw verbonden is met onbevangen waarnemen. De kunst van het onbevangen waarnemen is dat oordelen worden uitgesteld, er niet te snel wordt gedacht in oplossingen en dat gebeurtenissen vanuit meerdere gezichtspunten worden bezien. Rondom het delen van ervaringen is het invullen en soms ook oordelen een risico. Scharmer (2008) noemt het ‘generative listening’. Open waarnemen heeft met verwondering te maken. De echte verwondering en verrassing gaat dieper dan open en transparant zijn in de relationele empathische benadering. Volgens Scharmer heeft open waarnemen te maken met het luisteren met een ‘open mind, open heart and open will ’. Deze wijze van luisteren biedt de ander ruimte om contact te maken met zijn diepste drijfveren. In dit contact maken met zichzelf ligt volgens Scharmer de kracht om tot verandering te komen. Het opent ruimte om te dromen hoe iets beter kan en dit geeft richting aan veranderingsprocessen.

37 2.5.5 Onzeker weten

Ook Stam (2013) ziet de kracht van burgers om veranderingen tot stand te brengen. Hij geeft aan dat in de leefwereld van burgers oplossingen liggen om vraagstukken te beantwoorden. Daarvoor is het nodig om met hen contact te maken, vertrouwen te winnen en present te blijven. Zo kan er gezien worden wat er in de praktijk zich aandient. Volgens Stam is hieraan betekenis geven de kracht van ontwikkeling. Ontwikkelen gaat om kleine stapjes in denken en durven en vervolgens het verbeelden van een mogelijke volgende stap. Het gaat om het vermogen te leren wat er nog niet is. Daarmee stelt Stam dat aansluiten bij burgers ook onzekerheid met zich meebrengt. De subjectieve ervaringen van de burgers zijn niet te voorspellen. Hiermee wordt niet wat op voorhand bekend is het uitgangspunt om tot verandering te komen, maar het uitgaan van het onzekere wordt leidend. Dit geldt ook voor Stichting Het Venster. Zij wil keuzes maken vanuit mesoperspectief, die niet bij voorhand duidelijk zijn. Het kan spanning opleveren als deze keuzes niet aansluiten bij andere perspectieven. Stam ziet deze spanning als een kans om vanuit het onzeker weten nieuwe mogelijkheden te creëren. Door stil te staan bij de spanning en deze te erkennen kunnen er creatieve impulsen ontstaan. De kracht vanuit het microperspectief van de burger kan zo optimaal benut worden. Het vraagt vanuit de andere

38