3 Aanleiding en opzet marktanalyse
3.5 Concurrentiesituatie op de relevante retailmarkten
3.5.3 Vaste telefonie 66
170. In deze paragraaf beschrijft het college zijn bevindingen ten aanzien van de retailmarkten voor vaste telefonie.
Marktafbakening
171. In Annex B.5 heeft het college de volgende drie productmarkten voor vaste telefonie afgebakend:
- de retailmarkt voor PSTN/VoB1-aansluitingen en het verkeer hierover (hierna: retailmarkt voor
enkelvoudige gesprekken);
- de retailmarkt voor ISDN1/ISDN2/VoB2-aansluitingen en het verkeer hierover (hierna: retailmarkt
voor tweevoudige gesprekken); en
- de retailmarkt voor ISDN15/ISDN20/ISDN30-aansluitingen en het verkeer hierover (hierna:
retailmarkt voor meervoudige gesprekken.
172. Het internationale verkeer en het verkeer naar 0800/090x- en 084/087-nummers behoren niet tot deze relevante productmarkten. De geografische omvang van deze drie retailmarkten voor vaste telefonie is nationaal.
66
De data in deze paragraaf zijn niet geüpdatet omdat voor de analyse van de markt voor HKWBT/HL de markt voor zakelijke netwerkdiensten het meest van belang is.
Aanleiding en opzet marktanalyse
Concurrentieanalyse
173. In de retailanalyse voor vaste telefonie (Annex B.6) heeft het college geconcludeerd dat in afwezigheid van ULL-regulering er een risico bestaat dat KPN AMM heeft op de retailmarkten voor enkel-, twee- en meervoudige gesprekken. Uit die analyse komt naar voren dat KPN in afwezigheid van ULL-regulering eind 2014 over een marktaandeel beschikt van 61-63 procent op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken, 77-88 procent op de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken en 73-83 procent op de retailmarkt voor meervoudige gesprekken. KPN beschikt naast een hoog
marktaandeel op al deze markten over voordelen uit hoofde van onder andere haar netwerkdekking (landelijk), controle over een niet makkelijk te repliceren infrastructuur, verticale integratie, schaal, breedte en product-/dienstendiversificatie.
174. In het navolgende analyseert het college de hiervoor genoemde criteria opnieuw, maar dan in aanwezigheid van ULL-regulering. Aan de hand hiervan stelt hij vast in welke mate de voordelen die KPN heeft, worden weggenomen door ULL-regulering en daarmee in welke mate ULL-regulering bijdraagt aan de concurrentie op de retailmarkten voor enkel-, twee- en meervoudige gesprekken. Marktaandelen
175. In aanwezigheid van regulering – waaronder de regulering van LKWBT, HKWBT en ILL67 –
beschikt KPN in Q2 2011 over een marktaandeel van 50-55 procent [vertrouwelijk: XXX procent] op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken. Op de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken is KPN’s marktaandeel 90-95 procent [vertrouwelijk: XXX procent] en op de retailmarkt voor meervoudige gesprekken 65-70 procent [vertrouwelijk: XXX procent].
176. Op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken bieden meerdere partijen VoB-diensten aan op basis van de inkoop van LKWBT bij KPN. In totaal betreft het in Q2 2011 [vertrouwelijk: XXXXX] VoB-aansluitingen. Gezamenlijk betreft dit een aandeel van circa 0-5 procent [vertrouwelijk: XXX procent] van het totaal aantal aansluitingen op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken. Op de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken zijn in Q2 2011 geen partijen actief die daartoe WBT-diensten inkopen bij KPN. Op de retailmarkt voor meervoudige gesprekken zijn in Q2 2011 wel partijen actief die hun ISDN30-diensten aanbieden op basis van de inkoop van ILL bij KPN. In totaal betreft het [vertrouwelijk: XXXXX] ISDN30-aansluitingen. Gezamenlijk betreft dit een aandeel van circa 5-10 procent [vertrouwelijk: XXX procent] van het totaal aantal aansluitingen op de retailmarkt voor meervoudige gesprekken.
177. In het voor alternatieve DSL-aanbieders meest negatieve scenario zal KPN in afwezigheid van LKWBT-regulering besluiten deze LKWBT-aansluitingen niet langer (tegen aantrekkelijke
voorwaarden) te leveren. In deze situatie zouden huidige afnemers van wholesalediensten bij KPN hun LKWBT bij bijvoorbeeld Tele2 kunnen inkopen. Tele2 heeft echter met LKWBT een beperktere geografische dekking dan KPN, namelijk 75-80 procent [vertrouwelijk: XXX procent] van de huishoudens. In de overige 20-25 procent [vertrouwelijk: XXX procent] van Nederland zullen in dit
67
Tot april 2010 is sprake geweest van ILL-regulering. HKWBT was tot mei 2011 gereguleerd, LKWBT de gehele reguleringsperiode 2009-2011.
Aanleiding en opzet marktanalyse
scenario dus alleen aanbieders op basis van eigen infrastructuur – zoals KPN en kabelaanbieders – VoB-diensten kunnen aanbieden op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken.
178. De externe leveringen van LKWBT vormen slechts een klein deel van de totale markt. De beschreven toegangsweigering kan dus slechts een kleine invloed hebben op de marktaandelen. Het college schat daarom in dat het marktaandeel van KPN op de retailmarkt voor enkelvoudige
gesprekken in aanwezigheid van ULL-regulering, maar in afwezigheid van LKWBT-regulering en
C(P)S/WLR-regulering, in dit scenario 55-60 procent [vertrouwelijk: XXX procent]68 zou bedragen in
Q2 2011. Dit is slechts 0-5 procentpunt [vertrouwelijk: XXX procentpunt] hoger dan haar
marktaandeel in aanwezigheid van ULL- en LKWBT-regulering. Het marktaandeel van KPN op de markt voor enkelvoudige gesprekken zal in dit negatieve scenario naar verwachting ook gedurende de reguleringsperiode 2012 tot en met 2014 hoogstens 0-5 procentpunt [vertrouwelijk: XXX
procentpunt] hoger zijn in deze situatie.
179. Door bijvoorbeeld de recente toetreding van Vodafone tot de vaste zakelijke markten verwacht het college dat het belang van WBT als bouwsteen ten behoeve van de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken gedurende de reguleringsperiode enigszins zal toenemen ten opzichte van de situatie in Q2 2011. In termen van marktaandelen zal toegangsweigering door KPN echter slechts een uiterst beperkt (verhogend) effect kunnen hebben op haar marktaandeel ultimo 2014. Immers, het college schat het gezamenlijke aandeel van ULL/WBT/WHL-afnemers op de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken in op 0-5 procent eind 2014.
180. Klassieke huurlijnen worden slechts beperkt – en uitsluitend ten behoeve van meervoudige gesprekken – afgenomen om vaste telefoniediensten te kunnen aanbieden. De beschreven toegangsweigering heeft dus naar verwachting een beperkte invloed op de marktaandelen. Het college schat daarom in dat het marktaandeel van KPN op de retailmarkt voor meervoudige
gesprekken in aanwezigheid van ULL-regulering, maar in afwezigheid van HKWBT/HL-regulering en
C(P)S/WLR-regulering, in dit scenario 70-75 procent [vertrouwelijk: XXX procent]69 bedraagt in Q2
2011. Dit is 0-5 procentpunt [vertrouwelijk: XXX procentpunt] hoger dan haar marktaandeel van 65-70 procent [vertrouwelijk: XXX procent] in aanwezigheid van ULL- en HKWBT/HL-regulering. Het marktaandeel van KPN zal in dit scenario naar verwachting ook gedurende de reguleringsperiode 2012 tot en met 2014 circa 0-5 procentpunt [vertrouwelijk: XXX procentpunt] hoger zijn in deze situatie.
181. Het college concludeert dat de marktaandelen van KPN op de retailmarkten voor enkel-, twee- en meervoudige gesprekken ook in aanwezigheid van ULL-regulering bijdragen aan het risico op AMM van KPN op deze markten.
68
De [vertrouwelijk: XXXXX] VoB-aansluitingen worden in dit scenario proportioneel verdeeld over de aanbieders met een volledig eigen infrastructuur en de ULL-afnemers.
69
De [vertrouwelijk: XXXX] ISDN30-aansluitingen worden in dit scenario proportioneel verdeeld over de aanbieders met een volledig eigen infrastructuur en de ULL-afnemers.
Aanleiding en opzet marktanalyse
Controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur, verticale integratie en netwerkdekking 182. Het netwerk van KPN heeft een dekking van vrijwel 100 procent van de klantlocaties. Als gevolg van substantiële schaalvoordelen is deze infrastructuur niet eenvoudig economisch rendabel te repliceren in haar gehele geografische reikwijdte. De coaxnetwerken van de kabelaanbieders hebben gezamenlijk een met KPN vergelijkbare netwerkdekking op de retailmarkt voor enkelvoudige
gesprekken. De reguleringsafhankelijke partijen hebben met gebruik van ULL het netwerk van KPN voor een deel gerepliceerd. Geografisch is deze netwerkdekking beperkt tot 75-80 procent
[vertrouwelijk: XXX procent] van de klantlocaties. Niettemin gaat ook van op kleinere schaal gerepliceerde netwerken een bepaalde concurrentiedruk uit.
183. KPN’s netwerkdekking op de retailmarkten voor twee- en meervoudige gesprekken is vergelijkbaar met die op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken. De kabelaanbieders hebben echter een beperktere dekking met hun netwerken op deze markten, met name door de beperktere dekking van coaxnetwerken op bedrijventerreinen. Een beperkte netwerkdekking leidt in het bijzonder tot een concurrentienadeel ten opzichte van aanbieders met een grotere netwerkdekking als het gaat
om het bedienen van zakelijke afnemers met meerdere vestigingen (multi-site).70 De
reguleringsafhankelijke partijen ondervinden ook in aanwezigheid van ULL-regulering op dit vlak nog altijd een concurrentienadeel ten opzichte van KPN, aangezien zij op basis hiervan slechts 75-80 procent [vertrouwelijk: XXX procent] van de klantlocaties kunnen bereiken. Aangezien vrijwel het complete grootbedrijf (GB) en een groot deel van het middenbedrijf (MB) meerdere vestigingen hebben, blijft een deel van de markt onbereikbaar voor aanbieders met een netwerk zonder (nagenoeg) landelijke dekking.
184. Het college concludeert dat KPN in aanwezigheid van ULL-regulering nog altijd beschikt over voordelen uit hoofde van haar controle over een niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur en haar verticale integratie ten opzichte van haar concurrenten, zij het in mindere mate dan in afwezigheid van ULL-regulering. Op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken heeft KPN deze voordelen niet ten opzichte van de kabelaanbieders, maar nog wel in bepaalde mate ten opzichte van de
reguleringsafhankelijke partijen. Op de retailmarkten voor twee- en meervoudige gesprekken heeft zij deze voordelen ten opzichte van zowel de kabelaanbieders als de reguleringsafhankelijke partijen. Op alle drie de retailmarkten voor vaste telefonie heeft KPN ook in aanwezigheid van ULL-regulering netwerkdekkingsvoordelen ten opzichte van haar concurrenten. De concurrentievoordelen die KPN ontleent aan deze factoren dragen bij aan het risico op AMM van KPN op de retailmarkten voor enkel-, twee- en meervoudige gesprekken.
Product-/dienstendiversificatie, schaalvoordelen en breedtevoordelen
185. Op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken levert KPN PSTN, ISDN en VoB. Diensten worden tegen diverse tariefstructuren aangeboden (flat fee, metered), alsmede gebundeld met andere producten. Naast vaste telefonie beschikt KPN over een breed productportfolio, waaronder
internettoegang, televisie, mobiele telefonie en diverse zakelijke netwerkdiensten. Diversificatie,
70
Het college gaat ervan uit dat klanten buiten de eigen netwerkdekking uitsluitend op basis van ISDN30 economisch rendabel kunnen worden aangesloten.
Aanleiding en opzet marktanalyse
breedtevoordelen en – gezien de hoge afzet – schaalvoordelen bieden KPN de mogelijkheid om de
hoge vaste kosten van het netwerk te spreiden over verschillende diensten en afnemers.71
186. Een deel van de afnemers van PSTN op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken zal naar verwachting (nog) niet overstappen op VoB vanwege de specifieke toepassing voor alarminstallaties en/of het niet willen afnemen van een bundel met internettoegang en/of televisie. ULL-regulering stelt reguleringsafhankelijke partijen in staat om VoB-diensten aan te bieden. ULL is echter
(economisch/technisch) slechts in beperkte mate geschikt voor de voortbrenging van PSTN-diensten. De kabelaanbieders bieden uitsluitend VoB-diensten aan op deze markt. PSTN levert KPN dan ook een diversificatievoordeel op ten opzichte van haar concurrenten.
187. KPN beschikt ook in aanwezigheid van ULL-regulering over de grootste schaal en het breedste productportfolio. Hieraan ontleent zij voordelen ten opzichte zowel de kabelaanbieders als de
reguleringsafhankelijke partijen. De schaal- en breedtenadelen van deze laatste groep nemen wel af in aanwezigheid van ULL-regulering aangezien het deze partijen in staat stelt om tegen de
gemiddelde netwerkkosten van KPN ULL in te kopen. Op retailniveau (marketing, klantenservice en billing) verminderen de schaal- en breedtevoordelen van KPN ten opzichte van haar concurrenten niet.
188. Op de retailmarkten voor twee- en meervoudige gesprekken vindt de concurrentie primair plaats op diensten waaraan KPN van oudsher haar dominante positie ontleent. Voordelen uit diversificatie, schaal en breedte komen op deze markten daarom nog sterker tot uitdrukking dan op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken. Zo ontleent KPN een belangrijk concurrentievoordeel uit de
gecombineerde vraag naar c.q. afname van PSTN- en ISDN-aansluitingen. Zoals aangegeven is KPN in aanwezigheid van ULL-regulering de enige partij die op een schaal van betekenis PSTN kan
aanbieden,72 waardoor zij veruit als beste kan voorzien in de gecombineerde vraag met ISDN.
189. Het college concludeert dat KPN in aanwezigheid van ULL-regulering beschikt over voordelen uit hoofde van product-/dienstendiversificatie, haar schaal en haar breedte. De concurrentievoordelen die KPN ontleent aan deze factoren dragen bij aan het risico op AMM van KPN op de retailmarkten voor enkel-, twee- en meervoudige gesprekken.
Conclusie
190. In de retailanalyse voor vaste telefonie (Annex B.6) is geconcludeerd dat in afwezigheid van ULL-regulering er een risico bestaat dat KPN AMM heeft op de retailmarkten voor enkel-, twee- en meervoudige gesprekken. Op grond van bovenstaande impactanalyse komt het college tot de conclusie dat ook in aanwezigheid van ULL-regulering nog altijd een risico bestaat op AMM van KPN op de retailmarkten voor enkel-, twee- en meervoudige gesprekken.
71
In feite zijn dit wholesalevoordelen die doorwerken op de retailmarkt.
72
Aanleiding en opzet marktanalyse
191. Om die reden vormt de concurrentiesituatie op de retailmarkten voor vaste telefonie in aanwezigheid van ULL-regulering aanleiding om te onderzoeken of KPN over AMM beschikt op de WBT en WHL-markten.
3.6 Leeswijzer
192. Nu het college heeft vastgesteld dat er aanleiding is de markten voor HKWBT en WHL te onderzoeken, beschrijft het college op welke wijze hij het onderzoek – stappen 3 en 4 van het proces van de marktanalyse – zal uitvoeren. Daartoe heeft het college in deze paragraaf een leeswijzer voor de hoofdstukken 4 tot en met 9 opgenomen.
193. Stappen 3 en 4 kennen een aantal substappen die hieronder worden toegelicht:
Stap 3a (hoofdstuk 4) bestaat uit de afbakening van de markten voor WBT en WHL. In stap 3a wordt zowel de productdimensie als de geografische dimensie van de afbakening geanalyseerd.
Stap 3b (hoofdstuk 5) bestaat uit de dominantieanalyse van de markten voor WBT en WHL. Stap 3c (hoofdstuk 6) bestaat uit het analyseren van potentiële mededingingsproblemen die het gevolg kunnen zijn van een eventueel bij stap 3b geconstateerde AMM-positie.
Stappen 4a en 4b (hoofdstukken 7 en 8) bestaan uit het vaststellen van passende verplichtingen, die de in stap 3c geïdentificeerde potentiële mededingingsproblemen adresseren.
Stap 4c (hoofdstuk 9) omvat de effectentoets waarbij de voor- en nadelen van de eventueel opgelegde verplichtingen worden gewogen.
Relevante markt voor HKWBT/HL