Hoofdstuk 4: Methode
4.2 Uitvoering onderzoek
Het onderzoek kent twee onderdelen: kwantitatief en kwalitatief. In deze paragraaf wordt de uitvoering per onderdeel nader toegelicht.
Kwantitatief Onderzoek 4.2.1 Steekproef
De beoogde onderzoeksgroep bestond uit leerlingen van in totaal drie middelbare scholen in Caribisch Nederland. Dit zijn de Saba Comprehensive School (SCS) te Saba, de Scholengemeenschap Bonaire (SGB) te Bonaire en het Gwendoline van Putten school (GvP) te St. Eustatius. De leerlingen werden via een clustersteekproef geselecteerd (Cresswell, 2013). Hierbij werd er gekeken naar klas en leeftijd. Op het SGB te Bonaire werden leerlingen van de 2e tot en met 5e klas geselecteerd op de niveaus VMBO, MAVO, HAVO en VWO. Deze leerlingen waren tussen de 12 jaar en de 18 jaar oud. Op de SCS te Saba en GvP te St.Eustatius werden leerlingen van de 2e tot en met de 5e klas geselecteerd op de niveaus CCSLC, CSEC en CVQ. Deze leerlingen waren tussen de 12 jaar en de 18 jaar oud. Dit resulteerde in een steekproef van 159 leerlingen die aan de enquête deel hebben genomen.
34 De analyses zijn uitgevoerd op basis van een dataset van 159 deelnemers (Tabel 3, 4 en 5) afkomstig van 3 scholen.
Tabel 3
Gegevens steekproef leerlingen
Aantal
Respondenten
Geslacht Leeftijd
Bonaire 79 40,5% man
53,2% vrouw
6,3% zegt liever niet
M=14,18; SD=1,38 (12-18)
Saba 39 61,5% man
33,3 % vrouw 5,1% zegt liever niet
M=15,4; SD=1,98 (12-19)
St. Eustatius 41 51,2% man
34.1% vrouw
14.6% zegt liever niet
M=13,07; SD=1,04 (11-10)
Totaal 159 48,4% man
43,4% vrouw
8,2% zegt liever niet
M=14,2; SD=1,76 (1-19)
Tabel 4
Schoolvorm
Aantal Leerlingen Percentage
VMBO 19 11,9 %
MAVO 23 14,5 %
HAVO 30 18,9 %
VWO 21 13,2 %
CCSLC 36 22,6 %
CSEC 12 7,5 %
CVQ 5 3,1 %
Anders 13 8,2 %
Totaal 159 100 %
35 Tabel 5
Taalachtergrond: Thuis gesproken taal
4.2.2 Procedure
a. Informatie en toestemming
Allereerst werd een kennismakingsgesprek gevoerd met de schoolleiders waarbij ze geïnformeerd werden over het onderzoek en uitleg kregen over de planning en procedure.
Nadat er toestemming was om het onderzoek op de school uit te voeren, verliep de werving van leerlingen via de scholen. Alle leerlingen ontvingen online informatie en een brief waarin toestemming werd gevraagd. Leerlingen ouder dan 16 jaar mochten zelf toestemming geven (actieve toestemming). Leerlingen jonger dan 16 jaar mochten deelnemen aan het onderzoek, tenzij hun ouders/verzorgers bezwaar hadden tegen deelname van hun kind aan het onderzoek (passieve toestemming). De ouders kregen in dit geval een OPT-OUT mogelijkheid. In totaal mochten 17 leerlingen niet meedoen aan het onderzoek.
b. Dataverzameling
De vragenlijsten werden tijdens schooltijd afgenomen. De leerlingen ontvingen via de school een link naar de vragenlijst die ze konden aanklikken om deel te nemen aan het onderzoek. Deze online enquête is gemaakt en afgenomen in Qualtrics. Na een korte introductie van het onderzoek volgde de informed consent pagina, waarmee de leerlingen van 16 jaar en ouder voorafgaand deelname expliciet toestemming verleenden voor het gebruik van de data in geanonimiseerde vorm. De data zijn verzameld in de periode van april tot en met juni 2021.
4.2.3 Instrumenten
Tot de instrumenten behoorden een vragenlijst voor de leerlingen (zie bijlage 4) bestaande uit 6 secties met 22 inhoudelijke vragen en 9 achtergrondvragen. Daarbij was er sprake van likert-schalen, open vragen en meerkeuzevragen (zie tabel 6). Bij de meerkeuzevragen konden in sommige gevallen meerdere opties, zoals ‘anders, namelijk’,
Aantal Leerlingen Percentage
Papiaments 61 24.4 %
Nederlands 55 22.0 %
Engels 95 38.0 %
Anders 39 15.6 %
Totaal 250 100 %
36 aangevinkt worden. Voor de Likert-vragen werd gebruik gemaakt van de Likert-scale (Clason et al., 1994). Aan de deelnemers werd gevraagd de mate van instemming met een bepaalde uitspraak aan te geven, door middel van een meerkeuze antwoordmodel (Ary et al., 2010;
Clason et al., 1994), variërend van:
• Helemaal oneens, oneens, neutraal, eens en helemaal eens
• Niets, Weinig, Een beetje, Veel en Heel veel
• Helemaal niet, Een beetje, Neutraal, Best wel veel en Volledig
• Heel slecht, Niet goed, Matig, Goed en Heel goed
• Nooit, Weinig, een beetje, veel en heel veel
De vragen zijn gebaseerd op verschillende wetenschappelijke onderzoeken, waaronder Oxley en Morris (2013), Ten Dam et al., (2014), Morais & Ogden (2011), ICCS (2009, 2016) en Katzarska-Miller & Reysen (2018). Uit deze vragenlijsten werd een selectie gemaakt van de meest relevante stellingen, die verder zijn aangevuld met stellingen toegespitst op de Caribisch Nederlandse context. De vragenlijst zijn in het Engels, Nederlands en Papiaments opgesteld en namen maximaal 30 minuten van de tijd van deelnemers in beslag. 65% van de leerlingen hebben de vragenlijst in het Engels ingevuld, 21% van de leerlingen hebben het in het Nederlands ingevuld en 14% in het Papiaments.
4.2.4 Data-Analyse
De verworven kwantitatieve data zijn ingevoerd in SPSS (versie 27). Om de privacy van de leerlingen te kunnen waarborgen, zijn alle data geanonimiseerd opgeslagen. Om de derde deelvraag ‘Wat zijn de huidige burgerschapscompetenties van leerlingen in Caribisch Nederland? ’ te kunnen beantwoorden, zijn de data geanalyseerd op basis van beschrijvende statistieken (Healey, 2015). Zo is er allereerst gekeken naar de gemiddelden om een beeld te vormen van de meningen van leerlingen over burgerschap. Vervolgens is er gekeken naar de standaarddeviatie voor de variantie, om te bekijken in hoeverre de waarden onderling verschillen van het "gemiddelde”. Uit de open vragen zijn de kernbegrippen gedestilleerd.
Daarnaast zijn de gemiddelde statistisch getoetst door middel van een one-way ANOVA toets.
Naast de one-way ANOVA toets is een Tukey en LSD test uitgevoerd om te zien of de verschillen tussen de groepen significant verschillen. De meerkeuze vragen zijn aan de hand van een multi-response toets in SPSS geanalyseerd.
Bovendien is een regressieanalyse uitgevoerd om het effect te bepalen van de verklarende variabelen: leeftijd, geslacht, woonplaats, opleidingsniveau, opleiding moeder en opleiding vader op de afhankelijke variabelen attitude en gedrag.
Voor de likert-schalen is de betrouwbaarheid (Cronbach’s alpha) berekend (Tabel 6).
Over het algemeen wordt aan een Cronbach’s α vanaf .7 tot .8 een goede betrouwbaarheid
37 toegekend (Field, 2013). Zoals te zien is in Tabel 6, worden de meeste schalen dus gekenmerkt door een goede betrouwbaarheid. Aangezien de schalen in deze vragenlijst bestaan uit relatief weinig items, - voor lesmateriaal twee items per schaal, voor de vaardigheden rondom diversiteit vier items per schaal -, kunnen de schalen die rond de .69 en 0.61 scoorde ook als redelijk betrouwbaar beschouwd worden (Field, 2013).
Tabel 6
Overzicht leerlingen enquête
Vraag nr. Onderdeel Type vraag Items Cronbach
Alpha Kennis
1 2 3
Burgerschap 1 Burgerschap 2 Wereldburgerschap
Likert Likert Likert
5 5 9
0.78 0.77 0.88 Onderwijs
4 5 6
Methode Werkvormen Lesmateriaal
Meerkeuze/open Meerkeuze/open Likert/open
1 1 2
n.v.t n.v.t 0.69
Attitude/Houdingen 7
8 9
10 11 12 13
Klasklimaat
Ieders stem willen horen
Positieve attitude ten aanzien van verschillen tussen mensen
Identificatie met eigen eiland Identificatie met Nederland
Identificatie met Europa
Vertrouwen in maatschappelijke instituties
Likert Likert Likert
Likert Likert Likert Likert
5 5 5
4 4 4 6
0,81 0.71 0.82
0.90 0.88 0.93 0.90
Vaardigheden
14 Diversiteit Likert 4 0.61
Gedrag
15 Activiteiten school Likert/open 5 0.92
38 16
17
Activiteiten Gemeenschap Wereldwijde
burgerschapsactiviteiten
Likert/open Likert/open
8 3
0.91 0.92
Wensen en lessen 18
20 21 22
Burgerschapsonderwijs
Wereldburgerschapsonderwijs 1 Wereldburgerschapsonderwijs 2 Opmerkingen
burgerschapsonderwijs
Likert/open Likert/open Likert/open Open
7 4 6 1
0.85 0.86 0.91 n.v.t
Kwalitatief Onderzoek 4.2.5 Onderzoeksgroep
De onderzoeksgroep voor het kwalitatieve onderzoek bestond uit 2 schoolleiders, 7 leraren en 8 overheid-stakeholders. Deelnemers werden geselecteerd door middel van
“purposive sampling”, waarbij er specifiek werd gekeken naar de functie in de organisatie in kwestie (Cresswell, 2013).
Per middelbare school zijn er een schooldirecteur/directrice en enkele leraren van de vakken maatschappijleer/social studies of geschiedenis geïnterviewd. Daarnaast zijn er per eiland overheid-stakeholders geïnterviewd, die betrokken zijn bij het onderwijs. Tenslotte zijn er ook beleidsmedewerkers van het Ministerie van OCW geïnterviewd, die bezig zijn met het dossier burgerschap. Dit heeft geresulteerd in 15 interviews. In tabel 7 is een overzicht te zien van de respondenten.
39 Tabel 7
Gegevens steekproef leraren, schoolleiders en stakeholders Aantal
respondenten
Functie Geslacht Leeftijd
Bonaire 5 3 leraren
1 schoolleider 1 stakeholder
40% man 60% vrouw
M=41 SD=11.85 (28-57)
St. Eustatius 5 2 leraren
3 stakeholders
100% vrouw M=46.3 SD=9.50 (37-56)
Saba 4 2 leraren
1 schoolleider 1 stakeholder
50% man 50% vrouw
M=43.67 SD=10.11 (31-49) Europees
Nederland 3 3 stakeholders
67% man 33% vrouw
M=34 SD=7.21 (28-42)
Totaal 17 41% leraren (7)
12%schoolleider (2) 47% stakeholders (8)
35% man 65% vrouw
M=41 SD=9.97 (28-57)
4.2.6 Procedure
De leraren, schooldirecteuren en overheid-stakeholders werden met behulp het netwerk van Ministerie van OCW via de mail benaderd en geïnformeerd over het onderzoek.
Als een deelnemer buiten dit netwerk viel, werd deze door middel van de snowball-sampling methode geworven (Cresswell, 2013). Deelnemers moesten eerst actieve-toestemming geven om te participeren in het onderzoek via een online formulier in Qualtrics. De interviews werden daarna via Zoom, Webex of FaceTime gehouden en duurden gemiddeld 60 minuten.
De interviews werden in het Engels en Nederlands gevoerd en met een smartphone opgenomen. Deze werden vervolgens als audiobestand opgeslagen op de UvA opslagcloud.
4.2.7 Instrumenten
De interviewleidraden zijn opgesteld op basis van de lerarenvragenlijst van ICCS (2020) en de onderzoeken van Katzarska-Miller & Reysen (2018) Morais & Ogden (2011) en ICCS (2016). Er is een selectie gemaakt van de meest relevante vragen, die is aangevuld met vragen die toegespitst zijn op de Caribisch Nederlandse context. Er zijn drie verschillende
40 semigestructureerde interviewleidraden ontwikkeld: één voor de schoolleider, één voor de leraren en één voor beleidsmedewerkers en stakeholders (zie bijlage 1, 2 en 3). In de interviewleidraden kwamen de volgende categorieën aan bod: burgerschap, visie en leerdoelen, de praktijk van burgerschapsonderwijs, professionalisering en curriculum. Door in de enquête de categorieën in volgorde te behandelen, is er getracht om op een systematische manier inzicht te krijgen in de praktijk en ervaringen met betrekking tot het burgerschapsonderwijs in Caribisch Nederland.
4.2.8 Data-Analyse
Om de interviews te kunnen analyseren zijn ze na afname teruggeluisterd en verbatim getranscribeerd. Vervolgens zijn de interviews gecodeerd met behulp van het kwalitatieve data-analyseprogramma Atlas.ti. Voorafgaand aan het coderen zijn er zes categorieën opgesteld aan de hand van de theorie. Deze zijn: burgerschap, wereldburgerschap, visie en leerdoelen, praktijk burgerschapsonderwijs, professionalisering en curriculum. Dit wordt ook wel thematisch coderen genoemd (Clarke et al., 2015). Na afloop van het coderen van de interviews aan de hand van deze thema’s, zijn alle interviews nogmaals doorgelopen aan de hand van open coding en is er geprobeerd om zoveel mogelijk gegevens en patronen uit de interviews te halen. De interviews zijn dus twee keer gecodeerd, dit wordt ook wel back-and-forth coding genoemd (Berg, 2009). De gecodeerde interviews zijn later overzichtelijk gemaakt en vormen de basis voor het hoofdstuk met de resultaten. De gebruikte categorieën en codes zijn weergeven in Tabel 8.
Tabel 8
Codeerschema interviews
Thema Code Voorbeeld
Burgerschap Componenten, domein,
normactiviteit,
contextafhankelijkheid
“Onder burgerschap versta ik het begeleiden en opleiden van leerlingen tot kritische deelnemers aan de maatschappij”
Wereldburgerschap Internationalisering, wereld_economie, wereld_politiek, wereld_maatschappij, wereld_burgerparticipatie,
“Dat vind ik eigenlijk nog heel weinig. Zoals ik kijk naar internationaal burgerschap en internationalisering dan is daar nog een wereld te winnen.”
41 wereld_mensenrechten,
wereld_klimaat
Visie en leerdoelen Visie, leerdoelen, waarden “Dat heeft te maken met het opleiden van leerlingen tot kritische burgers, die staan eigenlijk beschreven in de algemene doelstellingen, dus gewoon de algemene visie van de school en die worden eigenlijk uitgedragen binnen verschillende activiteiten.”
Burgerschapsonderwijs Kwalificatie, socialisatie, subjectiviteit, activiteiten, werkvormen, materialen, onderwerpen, taal, kwaliteit, overheid,
ouderbetrokkenheid,
sterke_punten, uitdagingen
“Burgerschapsonderwijs dan moet je in ieder geval geleerd hebben over bijvoorbeeld de TRIAS politica, de werking van de Europese unie om maar eens wat thema 's te noemen.”
Professionalisering Communicatie, expertise, ondersteuning, netwerk, samenwerking, opleiding
“Het curriculum van de leraren opleiding.. daar is
burgerschap toegevoegd”
Curriculum Belevingswereld, syllabus, kerndoelen, suggesties, toekomst
“Ik heb geen curriculum als het gaat om burgerschap, alleen wat er in onze missie en visie daarvoor staat.”
Achtergrondvragen Functie, geboorteplek, rol_burgerschapsonderwijs, leeftijd, nationaliteit,
spreektaal, woonplaats, studie, school,
onderwijssysteem
“I'm the teacher of history, social studies and geography”