Deelvraag 4: Wat is de gewenste situatie die leerlingen, leraren, schooldirecteuren en

schooldirecteuren en overheid-stakeholders in CN voor zich zien ten aanzien van het burgerschapsonderwijs en welke mogelijkheden zien zij voor de implementatie van het burgerschapsonderwijs

5.4.1 Leerlingen

In de enquêtes gaven leerlingen aan dat ze meer over burgerschap willen leren. Echter blijkt uit de resultaten, zie tabel 20, dat leerlingen in CN meer geïnteresseerd zijn in wereldburgerschap dan (lokale) burgerschap.

66 Tabel 20

Wensen burgerschapsonderwijs leerlingen Caribisch Nederland Burgerschap Wereldburgerschap

Eiland M SD M SD

Bonaire 3.19 0.70 3.64 0.69

St. Eustatius 2.93 0.63 3.43 0.85

Saba 3.09 0.71 3.52 0.72

In de enquête is ook gevraagd waar leerlingen specifiek meer aandacht aan willen besteden.

In Bonaire hebben leerlingen onderwerpen genoemd als: waarden, rechten, politiek, geschiedenis, talen, beroepen en verschillende culturen zowel lokaal als in de wereld, racisme, homofobie en seksisme. Maar ook persoonlijke vaardigheden zoals hoe iedereen met respect te behandelen, hoe om te gaan met de school en geestelijke gezondheid, hoe om te gaan met andermans religie (niet alleen het katholicisme en het christendom) of met onrechtvaardigheid en hoe je een goede burger kan zijn. Leerlingen vinden het ook belangrijk om activiteiten buiten de les te doen zoals deze leerling aangeeft:

“Communiceer met je studenten, en maak het leuk, niemand wil de hele dag in de klas zitten en boeken lezen (ok misschien sommige kinderen, maar niet alle). Laten we ook dingen zien, dingen horen, voelen en ruiken maken ons niet de hele dag verkrampt in een kamer.

Probeer hulp te krijgen van mensen over de hele wereld, zoals leraren, wetenschappers of studenten”

Ten slotte gaf een leerling aan dat hij/zij het belangrijk vindt dat jongeren meer talenten kunnen gebruiken: “Laga nos hobenan saka mas di nan talento” (Laat de jongeren meer hun talenten gebruiken).

In St. Eustatius hebben leerlingen onderwerpen genoemd als: cultuur, talen, mensenrechten, religie, normen en waarden, en kennis over andere landen. Ook zijn leerlingen geïnteresseerd in persoonlijke vaardigheden zoals het luisteren naar de mening van anderen. Ten slotte geven leerlingen aan dat ze meer excursies willen om te leren over burgerschap en meer interactie willen hebben met mensen buiten het Caribisch gebied. In Saba vinden leerlingen het interessant om meer te leren hoe je een goede burger kan zijn.

67 5.4.2 Schoolleiders en Leraren

Vanuit de scholen is er veel belang voor het verder ontwikkelen van het burgerschapsonderwijs. Punten die men heeft benoemd zijn:

• Internationalisering en wereldburgerschap

• Buitenschools curriculum of stage

• Structureel tijd vrijmaken voor het burgerschapsonderwijs

• Concreter burgerschapsprogramma

• Richtlijnen en richting rondom het burgerschapsonderwijs

• Uitgebreide thema’s en methode

• Verdere ontwikkeling van de eilanden en maatschappij

Op Bonaire geven schoolleiders en leraren aan dat ze meer aandacht willen besteden aan internationalisering/wereldburgerschap en uitwisselingen van leerlingen in het buitenland.

Daarnaast vinden ze het belangrijk om meer te leren over multiculturalisme vanwege de verschillende nationaliteiten die leerlingen op het SGB hebben. Leraren geven aan om een meer buitenschools curriculum of stage te willen hebben, waar jongeren meer maatschappelijke betrokken raken. Deze participatie vinden enkele leraren niet alleen belangrijk voor de leerlingen, maar ook voor de leraren zelf en voor de schoolleiding.

Daarnaast vinden leraren ook belangrijk dat er structureel tijd vrij wordt gemaakt in het rooster voor burgerschap binnen elk leerjaar en niveau. Echter vinden ze niet dat burgerschap een vak moet worden waar leerlingen met cijfers beoordeeld worden of een vak met een vast curriculum, maar dat er ruimte is voor verschillende actuele thema’s, activiteiten en vernieuwing. Een belangrijk aspect hierin is dat men niet moet wachten om acties te ondernemen of activiteiten te organiseren binnen de maatschappij: “burgerschap is gewoon doen”.

In St. Eustatius ziet de school dat het burgeronderwijs mogelijkheid biedt om hun eiland op te bouwen, beter te leren kennen en te waarderen. Wat betreft het burgerschapsonderwijs is er een behoefte aan houvast, richting, concrete leerdoelen en gestandaardiseerde thema’s te ontvangen die ze zelf kunnen invullen. Sommige leraren vinden dat burgerschap een kernvak moet worden binnen de school. Daarnaast willen leraren een meer uitgebreide methode en extra materialen zodat leerlingen meer kennis kunnen krijgen en actief kunnen participeren op het eiland.

In Saba geeft de school aan dat er vraag is naar meer richtlijnen of onderwerpen die behandeld kunnen worden voor burgerschap. Wel wordt nadruk gelegd op de vrijheid in het geven hierin: “ik wil geen methode hebben om les te geven, maar een methode hebben om meer een houvast te hebben. Waar ik zelf kritisch kan zijn om dingen.”

68 Leraren vinden het belangrijk om meer training of ondersteuning te krijgen rondom het bedenken en uitvoeren van projecten en het betrekken van ouders. Tevens geven leraren aan dat burgerschap vaak aan “maatschappelijke” vakken wordt overgelaten en minder aan exacte of andere vakken. Leraren vinden dat het meer door de gehele school gedragen moet worden:

“I do not want to see citizenship education as compartmentalized, where it is only left upon the social science social studies teacher to teach it all, or to educate students or provide students with knowledge and skills that will help them to become participative.”

5.4.3 Stakeholders Overheid

Vanuit de stakeholders binnen de overheid zijn er meerdere belangen voor het verder ontwikkelen van het burgerschapsonderwijs. Punten die men heeft genoemd zijn:

• Bevorderen van jeugd en cultuurparticipatie

• Meer instellingen of professionals die lesgeven op scholen

• Verdere ontwikkeling van het burgerschapsonderwijs

• Ontwikkeling van burgers op het eiland

• Richtlijnen, onderwerpen of een curriculum voor het burgerschapsonderwijs

• Ondersteuning rondom het organiseren en implementeren van de burgerschapsopdracht binnen scholen

• School als democratische oefenplaats

In Bonaire willen stakeholders burgerschap bevorderen door middel van jeugd en cultuurparticipatie op het eiland in de vorm van projecten, maar ook door structurele initiatieven. Wat een stakeholders belangrijk vindt met betrekking tot het burgerschapsonderwijs is:

“Als ze één ding niet vergeten van school, laat dat dan burgerschapsonderwijs zijn. Dat het een vak is, down to earth, taboedoorbrekend. Dat kinderen zich gelijk behandeld voelen, dat

ze ervaren dat ze ook een stem hebben, dat het echt toekomstgericht is. Maar ook nu in het heden, van wat kan ik nu al doen om een actieve burger te zijn. Ik hoef niet 30 te zijn, maar

wat kan ik als 15-jarige al doen? En dat daadwerkelijk ook met de scholen doen.”

Bovendien vindt de respondent dat leerlingen meer van de wereld van Bonaire kunnen ervaren, in de school maar ook door middel van excursies buiten de school. Daarnaast is het belangrijk dat meer instellingen of professionals lessen kunnen geven binnen de school. In St.

69 Eustatius zien stakeholders burgerschapsonderwijs als een mogelijkheid voor de ontwikkeling van alle burgers op het eiland:

“Our goal, our vision, our mission of the OLE is to ensure that every citizen can reach their full potential, whether you are of special ed or very special need or a genius, whatever you

are, but as a citizen we want to ensure that you are given the passway to develop successfully and wholly.”

Daarnaast geven stakeholders aan dat er veel mogelijkheden en situaties bestaan binnen het eigen eiland om deze te veranderen en te verbeteren.

In Saba vinden stakeholders dat er meer richtlijnen, onderwerpen of een curriculum voor het burgerschapsonderwijs nodig zijn. Vooral omdat er sprake is van een beperkte capaciteit op het eiland van mensen die dit kunnen oppakken. Daarnaast is ondersteuning gewenst rondom het organiseren en implementeren van de burgerschapsopdracht binnen scholen.

Vanuit Nederland is de wens dat de scholen een democratische oefenplaats ontwikkelen waarin iedereen zich veilig en geaccepteerd voelen, maar ook een plek is waar (moeilijke) discussies gevoerd kunnen worden. Wat stakeholders belangrijk vinden is dat leerlingen verschillend mogen zijn, hun mening mogen uiten en dat de leraren zich daar vrij en veilig voelen om dat te faciliteren. Bovendien willen stakeholders vooral dat leerlingen met verschillen leren omgaan en deze begrijpen en respecteren, in plaats van dat iedereen hetzelfde moet denken of de eigen opvatting niet geuit mag worden. Om de discussies goed te voeren wordt benadrukt dat de democratische basiswaarden: vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit belangrijk blijven in de klas. Daarnaast benadrukken de stakeholders het belang van activiteiten buiten de klas om maatschappelijk betrokken te zijn, maar ook om in contact te komen met mensen die leerlingen niet in het dagelijkse leven ontmoeten. Ze willen ook dat burgerschap wordt gezien als het gereedschap om verandering te brengen in de maatschappij. Ten slotte merken stakeholders dat Caribisch Nederland niet echt op hun netvlies is, en daar willen ze in de toekomst meer aandacht aan besteden, zoals blijkt uit een citaat van een stakeholder binnen het ministerie van OCW:

“Het blijft een terecht punt, dat merk ik een beetje aan de antwoorden die ik geef, Caribisch Nederland die zit een beetje aan de rand van ons netvlies en ik zal de laatste zijn om te zeggen dat we dat allemaal heel erg helder voor ogen hebben. Dat we precies weten dat komt ... in de regelgeving om de aandacht voor de specifieke situatie daar. Dat zou best wel

wat prominenter mogen en wat vaker.”

70 5.4.4 Samenvatting

De resultaten laten zien dat scholen in CN in de toekomst meer aandacht willen besteden aan het burgerschapsonderwijs. Wel is de wens dat ze vooral duidelijke richting en onderwerpen krijgen die ze verder kunnen invullen en aanpassen binnen hun huidige context.

Vanuit de leerlingen is de wens voornamelijk dat ze ruimte krijgen om aandacht te besteden aan actuele en relevante onderwerpen, waar ze persoonlijke vaardigheden kunnen ontwikkelen en ook meer betrokken kunnen zijn met wat er leeft in de wereld. Leerlingen geven ook aan dat ze meer geïnteresseerd zijn in onderwerpen die gerelateerd zijn aan wereldburgerschap. Stakeholders hebben de wens dat burgerschap verder kan helpen met de ontwikkeling van de eilanden, dat het leidt tot meer betrokkenheid en ontwikkeling van burgers, maar dat het ook helpt met het voeren van gesprekken over belangrijke thema’s binnen de maatschappij waardoor leerlingen kritischer kunnen worden ten aanzien van verschillende problemen en een bijdrage kunnen leveren om deze te verhelpen.

71