Typologie van veranderingen en dreigingen

Eerder zijn vijf soorten veranderingen onderscheiden op basis van de algemene gelegenheidsfactoren, namelijk in: a) doelwitten, b) daders, c) locaties, d) tijdstippen en e) criminaliteitsvormen.⁵⁵ De naam van de eerste twee gelegenheidsfactoren is gewijzigd. Daarom is ook een aanpassing nodig van de corresponderende soorten veranderingen. De nieuwe namen luiden: ‘veranderingen in illegale groothandelswaar’ en ‘veranderingen in illegale groothandelsondernemingen’. Geconstateerd is dat het tijdstip voor georganiseerde criminaliteit geen rol van betekenis speelt. Daarom is een verandering in tijdstippen niet relevant en kan dit soort vervallen. Het soort ‘veranderingen in criminaliteitsvormen’ behoeft aanpassing. Georganiseerde criminaliteit omvat een veel breder spectrum dan vermogenscriminaliteit. Er kunnen bovendien (ogenschijnlijk) legale activiteiten onder vallen. In essentie gaat het om activiteiten in het kader van de illegale bedrijfsvoering. De nieuwe naam luidt daarom: ‘veranderingen in de illegale bedrijfsvoering’.

Naar analogie van doelwitten, kunnen we voor veranderingen in illegale groothandelswaar een onderscheid maken tussen nieuw, een toename of een verschuiving. Er is sprake van een verandering in illegale groothandelswaar wanneer als gevolg van één of meer ontwikkelingen er 1) een nieuw illegaal product ontstaat die geschikt is voor illegale groothandelsondernemingen, 2) het volume en/of de financiële omzet van bestaande illegale groothandelswaar op jaarbasis toeneemt of 3) het volume en/of de financiële omzet van bestaande illegale groothandelswaar op jaarbasis toeneemt ten koste van andere bestaande illegale groothandelswaar.

De tweede soort, ‘veranderingen in illegale groothandelsondernemingen’, behoeft enige uitwerking. Voor daders is eerder een onderscheid gemaakt naar nieuwe soorten daders, een toename van bestaande of een verschuiving. Niet duidelijk is echter wat een soort illegale groothandelsonderneming inhoudt. Kleemans e.a. (2002) introduceren drie soorten criminele samenwerkingsverbanden op grond van de aard ervan. Zij spreken over een lokale held die als generalist een bepaald gebied voorziet van illegale producten. Verder spreken zij over specialistische criminele samenwerkingsverbanden die zich toeleggen op bepaalde producten. Tot slot hebben zij het ook over generalistische samenwerkingsver-banden die zich richten op enkele producten.⁵⁶ De onderzoeksgroep Fijnaut benoemt enkele soorten criminele groepen in Nederland: 1) autochtone groepen, 2) allochtone groepen en 3) buitenlandse groepen. Bij de allochtone groepen gaat het om groepen waarvan de leden zijn genaturaliseerd. Voorbeelden daarvan zijn Turkse, Marokkaanse en Surinaamse criminelen. De buitenlandse groepen kunnen worden onderverdeeld naar de functie die Nederland voor hen vervult. De onderzoeksgroep Fijnaut maakt daarbij onderscheid naar: 1) groepen die Nederland gebruiken om hun goederen te verkopen, 2) groepen die Nederland gebruiken om goederen te kopen, 3) groepen die zich toeleggen op het smokkelen van en naar Nederland en 4) transnationale groepen die wel in Nederland opereren, maar voor wie de activiteiten in Nederland geen hoofdactiviteit vormen.⁵⁷ In bovenstaande onderverdelingen gaat het deels om de aard van de groep (bijvoorbeeld lokale held of smokkelorganisatie), de samenstelling (bijvoorbeeld autochtoon) of de functie van Nederland. Naast de genoemde onderverdelingen, is veel discussie gevoerd over de structuur van de criminele groep (et cetera).⁵⁸ Blijkbaar vindt men de structuur ook van belang als variabele. Denkbaar is ook om rekening te houden met de handelswaar waarin men handelt. Zo zouden we kunnen spreken van een drugshandelsonderneming of een mensensmokkelonderneming. Hetzelfde geldt voor aspecten van de bedrijfsvoering zoals eigendom van legale ondernemingen. Wanneer we op basis van de handelswaar en/of de bedrijfsvoering en/of de functie van Nederland een illegale groothandelsonderneming zouden typeren, dan overlapt dat met (veranderingen in) groothandelswaar, bedrijfsvoering en locatie. Daarom is daarvoor niet gekozen. De verwantschap in soort wordt dus bepaald door een overeenkomst in aard, samenstelling of structuur. Er is dus sprake van een ‘verandering in illegale groothandelsondernemingen’ wanneer als gevolg van één of meer ontwikkelingen er een wijziging optreedt in de aard, samenstelling of structuur van illegale groothandelsondernemingen. Een verdere verbijzondering is mogelijk naar een nieuwe soort, een toename van een bestaande soort of een verschuiving tussen soorten.

56 {Kleemans e.a., 2002, 74-79}.

57 {Enquêtecommissie, 1996B, 59-64, 146}, {Enquêtecommissie, 1996A, 36-42}.

Ook voor veranderingen in de illegale bedrijfsvoering kunnen we, naar analogie van criminaliteitsvormen, een onderscheid maken tussen nieuw, een toename of een verschuiving. Het gaat in dit geval echter primair om wijzigingen in de werkwijze waardoor zich nieuwe vormen van criminaliteit, een toename of een verschuiving kunnen voordoen. Er is dus sprake van een verandering in de illegale bedrijfsvoering wanneer als gevolg van één of meer ontwikkelingen de werkwijze in de bedrijfsvoering van illegale groothandelsondernemingen wijzigt. Die wijzigingen kunnen we verbijzonderen voor de uitoefening van de groothandelsfuncties en de ondersteunende activiteiten.

De aanpassing voor veranderingen in locaties is minder eenvoudig. Beargumenteerd is dat illegale groothandelsactiviteiten in principe overal ter wereld kunnen plaatsvinden. Een ontwikkeling kan leiden tot wereldwijde veranderingen. Deze kunnen verschillen per soort groothandelsfunctie, type groothandelsonderneming, soort product, continent, land et cetera.⁵⁹ Het zou de precisie ten goede komen wanneer we al deze nuances zouden aan-brengen. We zouden echter door de bomen het bos niet meer zien. Tevens richt de analyse zich primair op de Nederlandse situatie.⁶⁰ Daarom is de keuze gemaakt om dergelijke veranderingen te beschouwen als een mogelijke verdieping van de andere veranderingen.

Soort verandering/ dreiging Mogelijke verdiepingen Illegale groothandels-waar

• Nieuwe soort illegale groothandelswaar

• Toename handel in een bestaande soort illegale groothandelswaar (ten behoeve van bestaande of nieuwe afzetgebieden)

• Verschuivingen tussen bestaande soorten handelswaar

Deze veranderingen kunnen verder worden verbijzonderd voor de functies die Nederland vervult ten aanzien van de handelswaar (marktplaats, thuismarkt, doorvoer-, opslag- of sorteergebied)

Illegale groothandels- ondernemingen

• Nieuwe soort illegale groothandelsonderneming

• Toename bestaande soort illegale groothandelsonderneming

• Verschuivingen tussen bestaande soorten groothandelsondernemingen en/of andere misdaadondernemingen

Deze veranderingen kunnen verder worden verbijzonderd voor de functies die Nederland vervult voor de ondernemingen (thuisbasis, marktplaats, thuismarkt, doorvoer- opslag-, sorteer- of servicegebied)

Illegale

bedrijfsvoering • Wijzigingen in de uitoefening van de groothandelsfuncties

• Wijzigingen in de uitoefening van de ondersteunende (criminele) activiteiten Deze veranderingen kunnen worden verbijzonderd voor:

a) Afzonderlijke groothandelsfuncties (kopen, verkopen, sorteren, opslaan, transporteren, financieren, het nemen van risico’s en marktinformatie vergaren) b) Afzonderlijke ondersteunende (criminele) activiteiten

c) Afzonderlijke facetten van de ondersteunende (criminele) activiteiten (logistiek proces, infrastructuur, middelen, financiën, materiekennis, -informatie en ervaring) d) Specifieke vormen van ondersteuning door bedrijven

e) Knelpunten voor personele, informatieprocessen, financiële processen en afscherming

f) De functies die Nederland vervult (marktplaats, thuismarkt, doorvoer-, opslag-, sorteer- of servicegebied)

Figuur 4.3 Typologie van veranderingen georganiseerde criminaliteit en dreigingen

59 Zie paragraaf 4.5.

In figuur 4.3 zijn op basis van bovenstaande redenering de soorten veranderingen weergegeven. Uiteraard zijn daartussen interacties mogelijk. Een verandering in handelswaar kan leiden tot veranderingen in illegale groothandelsondernemingen en de bedrijfsvoering. Een verandering in illegale groothandelsondernemingen kan resulteren in veranderingen in de illegale bedrijfsvoering en/of in de handelswaar. Een verandering in de illegale bedrijfsvoering kan op haar beurt leiden tot de twee andere soorten veranderingen. Deze samenhang, waarbij sprake is van een oorzaak-gevolgrelatie, wordt als één verandering beschouwd en krijgt de naam van de oorzakelijke verandering. Uit de naamgeving moet in elk geval blijken om welke soort verandering het gaat. Voorbeelden van namen zijn: ‘handel in nucleair materiaal’ (nieuwe handelswaar) of ‘toename betrokkenheid van Nederlandse vrijeberoepsgroepen bij illegale bedrijfsvoering’ (wijziging in illegale bedrijfsvoering). Doordat veranderingen het analyseobject vormen, zijn met de soorten veranderingen tevens soorten dreigingen gespecificeerd.