He stad Delft, destijds onder de tee grote historische steden van de vroegen „Provincie Honend' de derde te raag en teven van OH ei reddende van Primo ~a ven Oradid laat ook in baar maden Pa-dichitherk. de St. Hyrdithis- or Oude kerk. Oen een markante aelsoestheld ten — en in verband mee baar verleden.
Dit kerkgebouw kwam tot stand = LIZa en onderging een viertal ver-dreumes. De harde van den vergrotingen, ma dub non de noord-condi& ~tb" te verre de indrufweittandste, Latonderhebi door baar exterieur Met zijn weelde aan verfijnde vormen. Zij dateert Van omstreek, bet begin vn de lee eeuw en ie gel:halmen door leden van bat bemande Meekelt bouwareesternesischt der Keidernieneen.
Vast mam rartit dat een ~Mike kerldreterienrweeide voor Delft aa baar wijds <negerin« ah zeer redde le te beschouwen,
Terwijl kerk en teren ~neb* ~werken dth, vindt men ia bet kertnnerthur ob-heien vee randseance- eo berokkend.
De kuip ven de van thee daterende preekstoel in bet ~trim der kerld namen mei de prealudiel van de St. Janskethedrael te 's-lierrogenbeeth de mooister na om laad — verthad Uw bewoade-ring warmen beer vijf zeer fraaie gebeeldhouwde panelen met diepe
Het middelen ~d mail veer de prediking ven Johanns de DoPer, terwijl de andere uitbeelden de magenatee Mantb te. Maren Lune eo. Jollenman met hun reepectiewelijkl ~New de engel. de leeuw.
het rund en de adelaar.
In de kerk treft men een poot aantal merken aan. waarna een drieaal ven bijzondere historische betekenis is.
Midden ia de inadtredbruk vindt tr die van Anthenh Bekakte nadsgensionarie een Holland, die in de ~we astees-ne-eentog 01113-17131 met de Logellei veldheer John Chtirchill, Hertog via Mariborough, de beroemde voorzaat vn Wijnand S. sta.
Regelende grote imier te de tweede wereldoorlog. samenwerkte tegen Prankrijk.
leidden in bet aeorderkeor dat U die van Sneb Jean Graswinkel.
gewit Boor (1531-104), te benemen ares de koperen amehrthpidat Granen:kei vuoranath diende ab .de Deinzen, wonderdokter tot modernen ven de bekende hidorache roman na Urm A. I. G. Nee-boom-Tesennd.
Tuien pilaren, die bet baatdleaar en bet noodleiding van elkaar scheiden. ligt ~dode de grafzerk na de pastoor van een Rooms-Katholieke ethultherk te Delft. Mr. Joanne Stallurothe (Jan ~tin Steigert van der Hielt) (1579-13", voordien adeethet te Den Haag een tevens ~ter en schrijver.
Voorn giet mak er Ie bat opga» deel de majeneiteithre praalgraven van de Zee: vermaarde vionnegden Maarten Beeperramon Tromp en Pim Hen en de grarkeribe was Ziletherh van Marnix. tem dochter van
~li ge van Marion vin St. Aldegeede. de ~tang ee rechterhand van Primo Willem vim Oranje, en ia bel westelijk deel in de omgeving van bei Willem de Zwijgendere her vee gietwit gendonde gredutonu-ment Me de ooit intestatieend bekende nethuronderrather Aalboer ven Lnretwatheth.
Eteireflende den vier grabreatunnattra ia een folder re varkrilhin bij de lebetlist.
Onder de am «panen threthentilimme meur eg pain% ~wede ende als le isme mede Uw beingdedthe verdlenen. la dot ven aan run agammate te neijeliek die benne te de ~t•ter ne en fonds voer huweligmaitentest win haar nakomelingen. Dit epitaaf hangt aan een pilaar dicht bij bet grote orgel.
Wensen men door de zaidethitheuir ~adelt, hot men la een Pilaar de grefeedestkareen, gewild den de eietter vos het landleven, Peet, die begin rail te Delft wedleed.
De Oude Keek bent thans vier zeer meees gebeendeekildarde mam die betrekking hebben op de enchIedeeds ven OM land of op die van Delft en baar omgeving.
Het gnome le het gedenkrem van de bevrijding le 943 le de mar-derdwersbenk, gentecaken door de stad Delft.
Rechts daarvan ia de t.da liserrondthapel tiet men bet raam, aan-geboden door bet Hoositeemraadsellap van Dehland. dat remde ia oude rilden meun banden had met den kerk. Diaria L demithermid 'ingebeeld: kiem vreter uit de eenrei darde.
De twee eerdere hebben thereklring ep de reen vee maa ~dun ee Asaksten la de teeenewel de teem
H« redderde:d wil oen bepalen bij Prise WIllims van Or dia de Vader dm Vaderlands. die de de grondlegger van sette tedettiltlegtee en politieke vrijheden zijn ~Pel n oma wilkelene gedrukt heeft.
Ponem te bet midden vee bet raam der men Prins Meld omgeven deer tig metheraaden m dr brrrlid:~ Hieleured beneden la hm reaal vlade men Halm zijn odes, terbra alle ~we Mauritz en irmdssik He dry en krom des Vlet esa kelp maar Meel Karel V, Hare der thidernederi Margaretha vee Peren. Landvoogdes der Ne-derland" en Philthe Noulin win 1312,,die-
Het thilderdere heemnat er ons na, hoe E. H. Kenneth ?Melo:dna in maart ONS weer de Nederlandse badera betrad
ageer te per ~IE dm: dar kerk moet men nog drie 'nepen van mearaadeehilthede gloree. dia hairekkbeg handen en do Soadechag els Ken_ le bet kleine roddergigusee dia er drie. die U van links mar nekte idee ziek: de herbouw ven de Tempel te Jeruzalem;
Sean, dia da kinderen wegend de vormt vee 7cwaS en Maria met het kindeke Jens neer F. kelt klad /ril. dart Zen ~Int en Chris-ma' terepainiairdng. ID het boofdkoar boven de graftombe van Piet Hein ziet men den gelidicesdnen uit bet Nieuwe Testament uitgebeeld.
4.1rielltigiT1 van ta;._oude xeik te. Delft
le het ti0Ordarkeer boven het grafmonument van Elisabeth van Ster-ai: ii een peen ramen, die Ir in vele facetten de gmniiedente ven het Heil in Cheeta poogt weet- te ge,en.
Al de gebrandschilderde ramen ni deze kerk zijn vervaardigd door de glazenier Joep Nicolas.
De toren doet vanwege Zdd spits en de daaromheen ~ma boeit-torentjes Maalka aan.
Te vermelden ie not dat dere toren een MIT grote en zware luldklok bezit de z.g. .,Sourdun". daterende van 1570. elle. zo wordt geteld.
lithel pond moet wegen en een omtrek heeft van zeven meter.
Vroeger werd deze klok geluid met twee »mom van elk twaalf man sterk, die elkaar afhalen. maar thans ~biedt dit luiden efertrisch.
De _Bourdon- wordt Hechts geluid bij zeer speciale gelegenheden.
Midden op de kerk te bid de restauratie wederom ne vieringletende geplaatst, mals dat er blijkens oude tekeningen vroeger op Pand heeft.
Gedurende de jaren 19413-1961 werd aan de eigende restauratie van kerk en toren gewerkt ander leiding ven di architect H. van der Knot bteliburg. die us de tijd timen de beide wonlduortegeei ook de leiding gehad beert van de renauratie van de Nieuwe Kerk te deler dode.
Hoe waardevol de Oude Kerk als manblaam ook ik Men bit zij nog altijd vádr allee een plaats, waar de Hervormde gemeente samenkomt om God te veadderlijk.en.
Juli thee.
Mr. Jb. Veldinan Boer.
archivalia van de Hervormde Gemeente te Delft.
38
VROUWE CLARA JANSDR VAN SPARWOUDE (-I- 1530-1615)
"Diakones in lief en in leed."
ReUnie van verwanten van de weldoenster Clara van Sparwoude op 19 november 1983 in de Oude Kerk te Delft.
Zeer geachte dames en heren,
-Het is mij een genoegen u allen te mogen begroeten als verre familieleden van Clara van Sparwoude, wier leven
n6g
spreekt - na zovele eeuwen - als een voorbeeld van dienende liefde.Ik wil u graag eerst een stukje voorlezen uit Lukas 8, vers 1, 2 en
3.
"Eh het geschiedde dat Jezus van stad tot stad en van dorp tot dorp trok, verkondigende het evangelie van het Koninkrijk Gods, en de twaalven met Hem, en enige vrouwen, die genezen waren van boze geesten en van ziekten: Maria, met de bijnaam:
van Eagdala, van wie zeven boze geesten uitgegaan waren, en Johanna, de vrouw van Chusas, de rentmeester van Herodes, en Susanna en vele andere, die hen dienden met hetgeen zij beza-ten.
Het is mij niet mogelijk in dit tijdsbestek u een volledige beschrijving te geven van haar voorgeslacht, waaruit interes-sante dingen te noemen zouden zijn. Ook over de herkomst van het familiewapen, zoals dat ook op het schilderij van haar beeltenis staat weergegeven en trouwens ook verwerkt is op het epitaaf, kan ik in dit verband niet nader ingaan.
Het gaat mij er bij deze herdenking om, u Clara van Sparwoude te doen herleven, als iemand die - uiteraard van uit haar religieuze overtuiging - zeer sociaal bewogen was en dat in een tijd waarin de maatschappelijke verhoudingen totaal anders waren dan die we nu kennen. Toén was er nog volop het stands-verschil; scherpe tegenstellingen tussen arm en rijk; geen sociale voorzieningen; liefdadigheid, die niet zelden leidde tot bepaalde uitwassen van macht tegenover de kleinen en on-mondigen.
Door haar houding, haar inzet voor de noden van anderen, was Clara haar tijd ver vooruit en mogen wij zonder overdrijving zeggen, dat ze een moderne vrouw was, vergeleken met de be-grippen van haar tijd.
Ik heb u bij de opening een paar verzen gelezen uit Lukas 8, waar het accent valt op de vrouwen in de kring van Jezus' leerlingen, die Hem en de anderen dienden met hetgeen zij be-zaten. Bezit op zich wordt niet veroordeeld. Maar bezit wordt pas waarlijk rijkdom, wanneer men God er mee grootmaakt door anderen er in te laten delen. Dat geeft de wonder. ervaring, dat delen in elkaars lief en leed (66k materieel) niet armer maakt, maar dat men juist daardoor geestelijk bijzonder ver-rijkt wordt! Dát moet dan ook het geheim geweest zijn, dat deze bewonderenswaardige vrouw in de 16e eeuw kenmerkte.
Zij is in de geschiedenis van Delft bekend gebleven, als de vrouw die een testament maakte, dat de Staat der Nederlanden tenslotte zoveel geld kostte aan administratie, dat het bij de wet - in 1922 - werd opgeheven.
11
Clara van Sparwoude was van oorsprong geen Delftse. Haar Va-der stamde waarschijnlijk uit Haarlem, haar moeVa-der uit een bierbrouwersfamilie in Leiden. Zij moet omstreeks 1530 geboren zijn en zal bij haar overlijden in 1615 ongeveer 85 jaar oud zijn geweest.
Door haar huwelijk in 1556 met Mr Arent Franckenzoon van der Meer, Raad en Secretaris van Delft en ook Hoogheemraad, werd zij Delfts burgeres. Zij gingen wonen in het huis "tegenover de kraan aan die kapel" (de tegenwoordige St. Hippolytuskapel, eigenlijk de Heilige Geestkapel) aan de Oude Delft. Haar huis is nog te zien in het rechtse deel van het gebouw waarin thans de Amro-bank gevestigd is.
Pet echtpaar verwierf zich groot aanzien in de stad. Mr Van der Meer bekleedde weldra de hoogste posten, terwijl zijn vrouw zich wijdde aan vele vormen van liefdadigheid. De enige scha-duw over hun gelukkig huwelijk was, dat zij geen kinderen hadden.
Clara's goedheid was lange tijd spreekwoordelijk. Zij wilde zo-veel mogelijk medemensen in haar welstand laten delen, zowel tijdens haar leven, als ook na haar dood.
Zij was - wat men wel noemde - "buitenmoeder" van het Heilige Geest Zusterhuis (dat bij de kerkhervorming werd omgevormd tot een weeshuis) en ze was regentes van het Fraterhuis. Van deze instellingen was haar echtgenoot "opsiender" ofwel bestuurslid.
Het Fraterhuis diende oorspronkelijk als instituut voor de op-leiding van geestelijken en tot het beoefenen van kerkzang door koorknapen. ra de reformatie werden er jonge mannen tot predi-kant opgeleid. Reeds tijdens hun leven schonken Clara en haar man aan dit instituut f 300,--per jaar, om van dat geld twee
jongens - boven het gewone aantal - in staat te stellen theo-logie te gaan studeren. (Let wel: f 300;-'-was een geweldig be-drag in die tijd!)
Mr. Arent van der "eer overleed in
1596.
Twee jaar na zijn dood maakte Clara het veel besproken testament. Het dateert van 28 januari 1598.Uit de bepalingen is misschien wel het meest bekend de zoge-noemde "huwelijksgift", "uit te delen aan vrome en eerlijke
jongens en jonge dochters van mijn geslacht, als die het nodig mochten hebben."
Bedragen van f 100,-- tot f 300,-- werden beschikbaar gesteld.
Clara zelf stierf op 4 augustus 1615 en is enkele dagen later hier in de Oude Kerk begraven. Het thans geheel herstelde epi-taaf herinnert aan haar bijzondere wèrk en ook is de grafzerk nog - zij het zwaar gehavend - hier aanwezig. Haar grafschrift luidt: "Van herte Claer", waarin een duidelijke toespeling te horen valt op haar naam.
De uitvoering van het testament werd aanvankelijk beheerd door een Commissie (de Weesmeesters).
Pa allerlei verwikkelingen werd het beheer in 1860 overgedragen aan de Pinister van Financiën.
Toen Nederland in 1813 weer onafhankelijk werd, na de Franse tijd van Napoleon, was het niet meer uitvoerbaar na te gaan welke familieleden, d.w.z. jongeren die in het huwelijk traden, het geld ook echt nodig hadden. Daarom ontvingen sindsdien alle afstammelingen, als zij zich voor een huwelijk meldden, een be-drag van f 25,--. Tussen 1913 en 1918 werd nog aan ongeveer 500 personen een huwelijksgift uitgekeerd van f 20,--.
Het aantal aanvragen werd echter in de loop van de tijd
z6
groot, dat het de Staat handenvol geld kostte aan administratie.
40
Op 3 april 1922 werd het Fonds opgeheven. Het restkapitaal van ƒ 528.600,-- werd uitgekeerd aan 4000 van de "meest behoeftige"
afstammelingen van de erflaatster. Zo werd uiteindelijk in 1927 een lang stuk geschiedenis afgesloten; een geschiedenis
die op dit moment even herleeft. Fatuurlijk ook uit een verlangen naar het behoud van een stukje cultuurgeschiedenis. raar tech is het méér! Het is ook om een stukje dankbaarheid te tonen in dit gebeuren, als een hommage, een eerbewijs aan een vrouw die het aandurfde beven de vooroordelen van haar tijd te staan.
Ik weet, door haar positie ken zij zich dit ook veroorloven, maar de geschiedenis leert, dat het juist meestal andersom is geweest. Een hartelijke menselijkheid sierde haar leven en vond - naar mijn overtuiging - haar bron in de wetenschap, dat voor de goede God mensen gelijkwaardig zijn. Zo gaf zij in haar tes-tament dezelfde rechten aan de kinderen van de natuurlijke doch-ter van haar vader als aan haar neven en nichten. Voor haar ren alle nazaten - wettig of niet - gelijk!
rerkwaardig feit eigenlijk, dat wij het vandaag mogen beleven dat een epitaaf (een rouwberd) opnieuw en in oude luister her-steld, wordt onthuld. Hoeveel kunsthistorisch erfgoed is er im-mers verloren gegaan. Hoe heeft met name de revolutie van "vrij-heid, gelijkheid en broederschap" (1789) in blinde woede en haat veel vernield. U kunt dat zien aan de weggebeitelde familiewa-pens op de grafzerken. Hoe is ook door de beeldenstorm in 1566 een schat aan kunstwerken en middeleeuwse devotie verloren ge-gaan! Bijzender dan toch dat deze epitaaf werd bewaard! Dat heeft - zonder in bijgeloof te vervallen - toch zeker ook een bijzondere bedoeling? Namelijk, dat wij het verleden in ere hou-den,(dat betekent geenszins: verhéérlijken!) opdat wij het heden kritisch blijven bezien en een eerlijk zicht houden op de toe-komst. Een Frans gezegde luidt: "Wie zijn voorgeslacht vergeet, is als een boom zonder wortels en als een bron zonder water."
Het is het grote gevaar van de huidige drang naar individuali-sering, dat mensen steeds eenzamer worden (bij al hun mondig-heid en zelfstandigmondig-heid), omdat zij - en met name onder jongeren leeft dat sterk - geen historisch besef meer hebben, geworteld te zijn in een eeuwenlange traditie van geslachten, die zich een weg zoeken naar een hoopvolle en gelukkige toekomst.
De verwanten van Clara van Sparwoude zijn uitgewaaierd over alle delen van ons land en zelfs van uit het buitenland zijn ons re-laties met dit geslacht bekend. Het is bij nader inzien maar een ragfijne draad die u verbindt. De meesten van ons zullen zich als "vreemden" ervaren tegenover anderen, die toch verbonden zijn in die ene naam die vandaag zo bijzonder gememoreerd wordt:
Clara van Sparwoude!
Wij weten vandaag - door de medische kennis - veel van erfelijk-heid. Ik spreek de hoop uit dat die erfelijkheid ook moge opgaan voor de verwanten van Clara, wier leven een duidelijk doel en duidelijke inhoud had: dienstbaar zijn voor de medemens in lief en leed. Zo was zij één van de vrouwen uit Lukas 8. Zij diende Hem, de Eeester w •de gever van al het goede, met wat zij bezat.
Haar voorbeeld roept tot navolging, juist ook vandaag in een wereld ze vol tegenstelling, ze vol armoede, honger en onrecht.
Clara Jansdochter werd een Delftse. Toch is zij haar herkomst niet vergeten. Sinds 1598 voert zij de naam Van Sparwoude, een plaats die, onder Haarlem, nog voortbestaat onder de naam Spaarn-woude. Bij haar huwelijk bracht zij haar bezittingen daar in, een eigendom van een woning met "25 maden lents, gelegen te Spaerwoude bij de kerck", alsmede van nog enig land daar ter
plaatse. Toegegeven: zij was een bemiddelde vrouw, die door haar huwelijk n6g meer bemiddeld werd. Paar ze heeft begrepen, dat het echte geluk in dood goed niet gelegen is. Haar rijkdom werd levend door dankbare gezichten en blijde kinderharten.
Zo heeft zij licht gebracht in het donker van haar tijd. Ik weet: het was voor het merendeel liefdadigheid. In onze tijd hebben wij leren zien dat liefdadigheid allé&n niet genoeg is.
De grond voor wfiár geluk is gerechtigheid, waarbij ieder mens gelijke kansen krijgt op ontwikkeling, op een menswaardig be-staan. rog altijd zijn ook wij - zeker wereldwijd gezien - ver van dit doel verwijderd! Toch brandde reeds in dit eenvoudige - en ook zwaarbeproefde - mensenleven de vlam van de hoop op een betere toekomst voor de weduwen en wezen, de armen en ver-kleumden in haar direkte omgeving. Zo heeft zij "niet uitge-steld tot morgen" wat zij op dat moment als haar roeping zag.
Zij was geen praat-mens, maar een doe-mens. En zo spreekt zij nog, nadat zij al zovele eeuwen geleden gestorven is. Ik denk - als buitenstaander - dat u er t6ch wel een beetje trots op
mag zijn tot de verwanten te behoren van deze bijzondere vrouw!
Maar - ik herhaal - (en dat geldt voor u mij): "adeldom ver- plicht"! Geslachten komen en geslachten gaan. Het gaat er om datgene wat wij als zinvol en waardevol hebben ervaren d66r te geven aan het volgende geslacht, totdat de dag aanbreekt waarop de Almachtige God Zijn belofte in vervulling doet gaan, als daar zullen zijn: "nieuwe hemelen en een nieuwe aarde waar ge-rechtigheid woont".
Van die toekomstverwachting was Clara van Sparwoude een ware diacones. Dat woord betekent letterlijk: dienaresse. In lief (denk aan die "huwelijksgiften" en legaten) en in lee7177Wirt
aan haar zorg voor wezen, voor hoogbejaarden; het huis van Ouden van Dagen aan de Papenstraat houdt immers n6i de traditie van de "Blljde Maaltilgt - eens per laar - In ere f)
Zo nodigt zij ons tot navolging van HEM, die Zich - hoewel Hij de Heer was - niet schaamde aller Knecht te worden: Jezus
Christus! Zijn naam zij geprezen in eeuwigheid!
Ds.G.A. Cnossen. Delft.
Prinsenhof met de Oude te Delft..
42
DE STAD DELFT.
Lezing over Delft, gehouden door Mevrouw 8.de Ruyter uit Hefloo.
op de zesde reünie te De Bilt d.d. 27 augustus 1988.
Over het ontstaan van deze stad, de stad waar Clara eens leef-de, liefhad en stierf, is waarschijnlijk net zo veel geschreven
Over het ontstaan van deze stad, de stad waar Clara eens leef-de, liefhad en stierf, is waarschijnlijk net zo veel geschreven