Thuisloosheid

De meeste ouders ervaren een sterk gevoel van thuisloosheid op het moment van het interview. Er is voor hen geen plek die ze op dit moment ‘thuis’ kunnen noemen.

“En ja, 11 jaar is een lange tijd, wij zijn hier eigenlijk als zigeuners eigenlijk zo rond aan het trekken, maar zij hebben wel, zigeuners hebben wel hun thuisland. Maar wij hebben dat niet meer, wij zijn dat ook kwijt. Ik weet eigenlijk niet wat ik nog moet zeggen…”. (Gezin 5) Enkel in het narratief van de moeder van Gezin 2 geldt dit niet. De moeder vertelt geen gevoel van thuisloosheid te ervaren.

In deze paragraaf zal besproken worden hoe de meeste ouders aangeven dat het voor hen onmogelijk is een thuisgevoel te ervaren. Dit zal onderzocht worden op twee plaatsen die op het eerste zicht een thuis

102 zouden kunnen zijn: het herkomstland en het opvangcentrum. We zullen hierbij aantonen dat er twee elementen zijn waardoor het voor deze ouders onmogelijk wordt zich thuis te voelen in het herkomstland, waar ze naar terugkeren, en in het opvangcentrum, waar ze nu verblijven: het gebrek aan een toekomstperspectief en de onrust die de ouders in beide contexten ervaren.

De onmogelijkheid van een thuis in het herkomstland

Het herkomstland komt doorheen verschillende narratieven naar voor als een plaats die geen thuis kan zijn. De grootste reden die hiervoor aangehaald wordt, is de onrust of onveiligheid die er volgens de participant-ouders in het herkomstland heerst. Verschillende ouders menen bij hun terugkeer dezelfde problemen te gaan ondervinden die eerder de aanleiding voor hun vlucht vormden. Dit gevoel van onveiligheid lijkt hen te weerhouden om hun vroegere woonplaats als een thuis te ervaren.

De moeder van Gezin 4 geeft aan dat wanneer de ervaring van onveiligheid in het herkomstland zou verminderen, het thuisgevoel omtrent het herkomstland zal toenemen. De cruciale aanwezigheid van rust om een plaats als thuis te ervaren komt hierin duidelijk naar voor.

[interviewer:] “Hebben jullie ook nog een thuisgevoel in Tsjetsjenië denk je?” “Hier voelen we ons veel beter, het is hier veel rustiger.”

[interviewer:] “En als het daar rustiger zou zijn?”

“Ja natuurlijk. Het is nog steeds ons thuisland. Als het daar stabieler is, willen we daar wel naartoe.” (Gezin 4)

Naast onveiligheid, draagt ook het toekomstperspectief in het herkomstland - of het gebrek eraan - mogelijk bij tot de onmogelijkheid om het herkomstland als een thuis te ervaren. Vooral bij de kinderen lijkt dit sterk aanwezig. Het is voor hen erg moeilijk om aan een toekomst te denken in het herkomstland. Zij zijn in België geboren of brachten er minstens het grootste deel van hun kindertijd door. Voor de meeste kinderen is het herkomstland dus een vreemd land waar ze zich geen concrete toekomst bij kunnen voorstellen.

“Ja het is zo dat voor kinderen, ze zeggen dat daar niet hun thuis is. Als wij zeggen we gaan naar Oma, naar Rusland, dan zeggen ze ja dat is niet onze thuis eigenlijk […]. Als ik bijvoorbeeld met mijn ouders via Skype praat, dan hebben de kinderen ook gezegd wij komen niet he, wij blijven hier, hier is mijn thuis. Mijn mama vertelt dan nee dat is niet, jullie zijn tijdelijk daar, vroeg of laat moeten jullie toch terugkeren maar dat willen ze echt niet. Dus dan zeggen ze dat ze komen niet terug.” (Gezin 5)

Een thuis kennen ze enkel in het gastland, waar ze reeds aan hun toekomst bouwden. Ze bouwden er een netwerk op en gingen er naar school.

Verschillende participant-ouders geven aan dat ook het feit dat zij gedurende lange tijd met hun gezin in België woonden, bijdraagt aan een gebrek aan toekomstperspectief in het herkomstland. Zo is bij

103 Gezin 3 en Gezin 5 de vlucht uit het herkomstland al respectievelijk dertien en elf jaar geleden. Op die manier is de band met het herkomstland niet alleen voor de kinderen, maar voor alle leden van het gezin vervaagd en wordt het moeilijk er zich een toekomst in te beelden.

De moeder van Gezin 2 ervaart de blik op de toekomst anders dan de overige vier participanten. Doorheen het narratief van de moeder wordt duidelijk dat ze een concreet toekomstperspectief heeft in het herkomstland, zowel voor haar als voor haar kinderen. Ze heeft goed nagedacht over hoe ze deze toekomst best vormgeeft.

[Interviewer]: “Dus, je gaat nu terug naar Tsjetsjenië …”

“Nee, nee naar Rusland. Ik denk rond Moskou. Nee, niet naar Tsjetsjenië, ik vind daar slechte situatie.”

[Interviewer]: “En dus heb je al veel plannen? Om daar…”

“Eerst ik moet kindjes naar kleuterschool laten gaan. Tweede moet ik direct werk zoeken en ik wilde graag opnieuw studeren.” (Gezin 2)

De onmogelijkheid van een thuis in het opvangcentrum

De meeste ouders stellen dat het opvangcentrum onmogelijk een thuis kan zijn. De onmogelijkheid van gezinnen om rust te vinden in het opvangcentrum is hiervoor een zeer belangrijke reden. Daarnaast is de ervaring van het leven in een opvangcentrum als het leven in een wachtruimte voor de ouders een reden waarom het opvangcentrum geen thuis kan zijn.

Rust

De onmogelijkheid om rust te vinden wordt enerzijds belemmerd door de beperkte ruimte die ze als gezin hebben in het opvangcentrum.

[Interviewer] : “is het belangrijk voor u en de kinderen om een huis te hebben ?”

“Het is normaal. Jij vraagt… iedereen wilt vrij leven. Ik ook, als ik papieren heb ik ga werken. Als je in je huis woont, dan ga je op je gemak zijn, bijvoorbeeld je kan …. Het is niet zoals, zoals een centrum. Een centrum is slecht. In centrum, we hebben hier enkel een kleine kamer. In een kleine kamer, je kan niks doen. Je kan niet bewegen, je moet de regels respecteren…” (Gezin 3)

De gezinnen verblijven in de opvangcentra met het volledig gezin in een kleine kamer. Deze beperkte ruimte creëert volgens de participanten verschillende uitdagingen. In Gezin 3 zorgt dit er bijvoorbeeld voor dat de zoon alle gesprekken over hun situatie kan meevolgen. Hierdoor ervaren de ouders dat de zoon veel stress met zich mee draagt en hebben zij het gevoel hem hier onmogelijk tegen te kunnen beschermen.

104 Anderzijds veroorzaakt een gebrek aan autonomie voor het gezin een onmogelijkheid om rust te vinden in het opvangcentrum.

[Interviewer]: “Hoe belangrijk is het voor je kinderen of vind jij het voor je kinderen om een thuis te hebben?”

“Een eigen huis of thuis zorgt voor rust. Je bent in een andere omgeving, je bent alleen, je kan je eigen eten klaarmaken.” (Gezin 4)

De verschillende regels in de opvangcentra lijken een eerste inperking van deze autonomie.

“Hier, er zijn regels in het centrum. Niet vrij zoals in je huis. […] Er zijn regels, je bent verplicht te luisteren” (Gezin 3)

De regels omtrent de maaltijden in de opvangcentra zijn één voorbeeld dat in verschillende narratieven naar voor komt. Zo geven verschillende ouders aan dat eten in een gemeenschappelijk restaurant voor heel wat moeilijkheden zorgt in de zorg voor hun kinderen. De mogelijkheid om zelf te koken zou er volgens hen voor zorgen dat zij het opvangcentrum meer als een eigen plaats of thuis zouden ervaren.

[Interviewer]: “Wat zou er helpen om het hier rustiger te maken, of meer als thuis te laten voelen?”

“Het zou beter zijn als we ons eigen eten konden maken. Kinderen willen meer eten en sommige dingen lusten ze niet. Ook mijn man soms door zijn ziekte heeft hij vaak goesting om iets te eten.” (Gezin 4)

Een tweede inperking van deze autonomie ontstaat doordat de gezinnen in een opvangcentrum moeten samenleven met vele andere personen. Dit samenleven gebeurt dicht bij elkaar, wat naast een inperking van de autonomie ook de rust die de gezinnen nodig hebben om zich thuis te voelen belemmert. Ook de drukte die het samenleven met anderen met zich meebrengt, lijkt in de ervaringen van participant-ouders heel wat spanning te creëren.

“Hier zijn heel veel mensen, wat veel drukte creëert. Ik heb het daar heel moeilijk mee, mijn zoon is ook zo. Waar het heel druk is, wordt hij duizelig. We blijven daarom zoveel mogelijk binnen. We zijn ook heel moe van al die verblijven in de verschillende asielcentra.” (Gezin 4) In opvangcentra wonen heel wat personen met een verschillende (culturele) achtergrond samen, elk met zijn eigen gewoonten en gebruiken. De ouders geven aan dat dit voor een extra uitdaging zorgt in verband met de opvoeding en zorg voor de kinderen.

“Wanneer hij terugkomt van school, hij moet niet beneden blijven. Altijd moet hij blijven in de kamer, want veel mensen hier. […] Omdat de educatie van andere mensen, ik wil niet dat hij beneden blijft. Hij wil niet altijd in de kamer blijven maar we hebben niet de keuze. Nu is het koud, soms regent het, we kunnen niet naar buiten, dus het is verplicht om in de kamer te blijven.” (Gezin 3)

105 De moeder van Gezin 2 geeft aan, in tegenstelling tot de andere participanten, wel rust te vinden in het opvangcentrum. Het leven in een opvangcentrum brengt ook voor haar enkele uitdagingen met zich mee, maar het samenwonen met anderen lijkt voor haar eerder voor- dan nadelen in te houden. Als alleenstaande moeder brengt de hulp van medebewoners net rust mee, in plaats van extra bezorgdheid. “[…] hier blijft veel mensen, en ze speelt graag met mijn kinderen en ik kan beetje rustig blijven. Bijvoorbeeld als je kan 5 minuten gewoon zo zitten, dat is goed voor mij.” (Gezin 2)

Leven in een wachtruimte

Naast het gebrek aan rust is ook het gebrek aan het zich kunnen inbedden of verwortelen in het opvangcentrum een belangrijke reden voor het gebrek aan het thuisgevoel bij de participant-ouders. In het opvangcentrum zitten de gezinnen bijna letterlijk in een wachtruimte. Hier wachten ze op een nieuwe levensfase, de terugkeer naar hun land van herkomst. Deze onzekerheid over de toekomst en het gebrek aan toekomstperspectief in het opvangcentrum, lijken bij te dragen aan een fundamenteel gevoel van thuisloosheid. In het citaat hieronder duidt de vader van Gezin 3 dat het leven onmogelijk is in die wachtruimte. Hij wil ergens een toekomst opbouwen. Deze wens is zo groot dat de plaats, België of het herkomstland, niet langer belangrijk is.

“Voor mij beter teruggaan voor mijn leven of hier blijven. Ze geven papieren hier om door te gaan. Bijvoorbeeld voor leven zo in centrum, dat is geen leven. En tijd gaat vooruit, vlug.” (Gezin 3)

Bij Gezin 2 is het opvangcentrum minder een onzekere wachtruimte dan voor de andere gezinnen. Door de duidelijke visie van de moeder over haar toekomst enerzijds en haar relatief kort verblijf in het centrum anderzijds, lijkt de moeder van Gezin 2 de tijd in het centrum op een andere manier te beleven. Het opvangcentrum verschijnt niet als een wachtruimte, maar eerder als een voorbereidingsruimte waar ze de tijd en plaats krijgt om haar toekomst samen met de medewerkers van het opvangcentrum voor te bereiden. Door haar duidelijk toekomstperspectief wacht ze niet zozeer - zoals de andere ouders - om aan een nog onbekende toekomst te beginnen, maar is ze deze al aan het uitbouwen. Ze geeft in haar narratief dan ook aan dat het opvangcentrum voor haar wel een thuis is.