Straat theater van Campaign for equality

Zoals in het deel Feminisme en vrouwenbewegingen in huidig Iran staat, voert de Campaign for equality in verschillende vormen actie tegen de discriminerende wetten voor vrouwen. Een van deze vormen is het straattheater dat aan de hand van de spelmethode van Augusto Boal gemaakt wordt. Hierbij kunnen mensen in het publiek meedenken en discussiëren over het verloop van het verhaal of over handelingen en beslissingen van personages. De methodes van Boal zijn in Iran niet onbekend. De boeken van Boal waarin hij zijn methodes toelicht zijn verschenen in Farsi en er wordt ook mee gewerkt.126 Onderwerpen die in het straattheater van de Campaign for eqyalitye aan bod komen zijn onder andere polygamie dat voor de man wettelijk is toegestaan en steniging van vrouwen. Deze straatvoorstellingen worden niet vooraf aangekondigd en beginnen ineens op straat, op een plein of in een park. Op die wijze ontlopen de theatermakers de censuur die op officiële voorstellingen wordt toegepast. De acteurs spelen personages, maar maken op geen enkel moment kenbaar dat zij acteurs zijn of dat de voorbijgangers naar een theaterstuk aan het kijken zijn. Er wordt buiten de structuur van het theaterveld om gewerkt om de censuur te ontlopen. Voor de campagne is het lastig om massamedia in te zetten omdat zowel radio, televisie als de kranten in handen zijn van de autoriteiten. De internetsite is effectief maar moet ook steeds van adres veranderen omdat deze constant geblokkeerd wordt. Het theaterwerk van de campagne is een manier om de mensen persoonlijk te benaderen met een boodschap die de autoriteiten niet aanstaat. De aard van theater, dat het in het hier en nu plaats vindt en een gelijktijdige aanwezigheid van maker en toeschouwer impliceert127, geeft aan de ene kant juist moeilijkheden met censuur omdat het zo openbaar is, maar aan de andere kant biedt het de mogelijkheid om mensen persoonlijk en direct aan te spreken. Door onaangekondigd en ‘onzichtbaar’ theater te maken kan de censuur ontlopen worden en kan de campagne proberen een bewustwordingsproces over de discriminerende wetten op gang te brengen. Eén van de theatermakers van de campagne, Azadeh Faramarziha, legt in een persoonlijke email uit:

“[…] these street theatres are trying to follow the method of Invisible Theatre by Agosto Boal which means "no one would know about the performance but the performers". So activists would go to a public place […] and try to make a dialogue with eachother and

126 Een voorbeeld hiervan is Camp Bayan dat ‘Expressie Kamp’ betekent. Er wordt in dit kamp met kinderen gewerkt om hen aan de hand van de methoden van Boal te leren zichzelf uit te drukken en voor zichzelf op te komen. Zie voor meer informatie het evaluatiefilmpje van het kamp uit 2008 op http://vimeo.com/2037062.

62

when people attract to their conversation, they would get them involved in the discussion and make them talk about the topic. The fact is to deliver the message through such conversations and acts.”¹²⁸

‘The message’ slaat op de boodschap van de campagne: de wetten aangaande vrouwen moeten worden herzien. De reden dat er op deze ‘guerrillawijze’ wordt gewerkt heeft alles te maken met de censuur die door de autoriteiten wordt gepleegd.

De performances worden in Teheran vooral in het conservatieve zuiden van de stad uitgevoerd. Noord-Teheran is erg op het Westen gericht en daar zijn mensen over het algemeen rijker en hoger opgeleid dan de mensen in het armere Zuid-Teheran en kijken ook anders aan tegen de sekseongelijkheid in het land. Er bestaat een groot verschil tussen de manier waarop meisjes in Noord-Teheran gekleed gaan en de manier waarop vrouwen in meer conservatieve en traditionele gebieden van Iran gekleed gaan. Historica en journaliste Eefje Blankevoort schreef haar ervaringen van haar leven in Teheran op in Stiekem kan hier alles waarin zij voornamelijk de jongerencultuur aan bod laat komen. Een beschrijving van winkelcentrum Ghandi in het boek laat zien hoe de jongeren proberen te ontsnappen aan de strikte regels van de staat.

“Dit is een van dé hangplekken in Teheran. Dik opgemaakte meisjes in strakke manteaus flaneren over de binnenplaats, af en toe giechelend als er een mooie jongen langskomt. […] De hoofddoek, vaak niet meer dan een doorzichtige sjaal, hangt ergens achter op het hoofd. Het lapje stof bedekt misschien net de kruin en de nek maar laat het lange haar van voren en achter onbedekt. De jongens kijken vanaf de kant toe.”129

Hoewel dit geschreven is ten tijde van de regeerperiode van Khatami, een tijd waarin er minder op de kledingvoorschriften gelet werd dan op dit moment onder president Ahmadinejad, geven foto’s in de Volkskrant van 11 en 12 juni 2009 hetzelfde beeld. De controle is echter strenger. Zo zegt een door de Volkskrant geïnterviewde Iraanse vrouw: “Een jaar nadat Ahmadinejad was aangetreden, werden de regels strenger. Er verschenen borden in de winkels: ‘Een vrouw is als een parel, de hijab als een schelp.’ Het komiteh [zedenpolitie, EMZ] sloot winkels die korte mantels verkochten.”¹³⁰ De dag voor de verkiezingen schreef de Volkskrant:

“Het terras van het filmmuseum in het noorden van de Iraanse hoofdstad is een mini-Sodom en Gomorra naar de maatstaven van de Islamitische Republiek. Vrouwen laten

128 Azadeh Faramarziha in een persoonlijke email aan Elsbeth Zanen op 26 mei 2009, zie bijlage.

129 Blankevoort, Stiekem kan hier alles, 185

63

hun hoofddoeken ver naar achter op hun hoofd en soms helemaal naar beneden zakken. Stelletjes zitten dicht tegen elkaar aan, handen ineen.”¹³¹

De mogelijke straf voor het niet correct hijab gekleed gaan in het openbaar is vierenzeventig zweepslagen of gevangenisstraf tot een jaar lang.¹³² Vrouwen die beschuldigd worden van vreemdgaan, een rekbaar begrip want het kan een seksuele relatie inhouden maar ook het te uitdagend kijken naar iemand van de andere sekse, riskeren vooral buiten de grote steden steniging.¹³³

Het gevaar dat ook de theatermakers lopen werd duidelijk op zestien februari 2009, toen twee activisten werden opgepakt:

“Raheleh Asgarizadeh and Nasim Khosravi, two members of the Campaign who were arrested on Thursday February 14, 2007, were charged with "propaganda against the state" and transferred to Evin prison on the afternoon of February 16, 2008. […] These two women’s rights activists were arrested while collecting signatures in Daneshjoo Park, after attending a street theatre, on the subject of women’s rights.”134

Mahnaz Afkhami, een van de weinige Iraanse vrouwelijke ministers van voor de revolutie van 1979, nu woonachtig in de Verenigde Staten en co-redacteur van het boek Iranian Women’s One Million Signatures Campaign for Equality voert een radiogesprek op 27 november 2009 met radiomaker Marco Werman over de werkwijze van de theatermakers. Afkhami:

“At bus stops they begin a conversation between two of the campaign activists […] and people gather around them and begin to participate in the argument. […] And it’s been said that in previous times police have come to stop what they consider an argument, and sometimes they have joined in the discussion and then the two people who started it get on the bus and leave.”¹³⁵

De bespreking van het theaterwerk van Campaign for equality stopt bij het maken van een analyse van de context. Er worden namelijk geen teksten geschreven en ook geen blijvend beeldmateriaal gemaakt, omdat die een bewijs kunnen vormen dat er theater is gemaakt over een bepaald onderwerp. Azadeh:

131 Biedermann, De Volkskrant

132 Afary, Sexual politics in modern Iran, 279

133 Afary, Sexual politics in modern Iran, 280

134 ‘Nasim Khosravi and Raheleh Asgarizadeh released from prison’, Campaign for equality, geraadpleegd op 2 september 2009, <http://www.campaignforequality.info/english/spip.php?article215>

64

"This method has 2 different points for the activists: first keep them safe (as doing street theatres in the public places should have permission from the authorities, and we do not have this permission and actually we can not get it so easily!), the other point is people would trust the performers (as they think it is a real story) and participate in the show easier.”¹³⁶

Een kenmerk van het onzichtbare theater is dat voor de toeschouwer de spelwerkelijkheid en de gespeelde werkelijkheid samenvallen, terwijl dat niet voor de acteurs geldt: zij weten dat het theater is en dus ‘niet echt’. De context van de personages, van de acteurs en van het publiek is voor de toeschouwer één en dezelfde, terwijl deze dat voor de maker niet is. Het samenvallen van de gespeelde werkelijkheid en de spelwerkelijkheid voor het publiek heeft als gevolg dat de theatermakers het publiek op directe wijze aanspreken, zonder verwijzingen, symbolen of metaforen. Het is een confronterende wijze van theater maken die niet alleen actieve participatie van het publiek verwacht in spelvorm maar ook in het vormen van een mening over het onderwerp. Er staan namelijk ook acteurs als ‘gewone burgers’ tussen het publiek die proberen de mensen die naar de acteurs kijken aan het praten te krijgen over het onderwerp. De onderwerpen die aangesneden worden gaan over de wetten die discriminerend zijn voor vrouwen en een bewustwordingsproces op gang te brengen over die wetten en om het publiek vervolgens de campagne te laten steunen zodat die wetten kunnen worden veranderd. Er wordt van uitgegaan dat het veranderen van de wetten een voorwaarde is voor een verbeterde positie van de vrouw in de Iraanse samenleving. Uit het eerder genoemde artikel van Heleh Afshar kan opgemaakt worden dat zij ervan uitgaat dat de Islam een kader kan zijn waarbinnen feminisme kan gedijen, maar dat in de meeste gevallen de patriarchale structuren van instituties en samenlevingen in de weg staan. Er wordt door de Campaign for equality begonnen bij de instituties, met behulp van de bevolking.

Inhoudelijk kan er weinig over het theaterwerk van de campagne worden gezegd, omdat er niet veel van bekend is en opzettelijk niets van is gedocumenteerd.¹³⁷ De werkmethode en het doel dat de makers met het straattheater hebben is echter interessant genoeg gebleken om in dit onderzoek op te nemen.