Chista Yasrebi The bride’s hotel

The bride’s hotel gaat over twee vrouwen die op werkbezoek zijn in een voor hen onbekende Iraanse stad en zij zijn bij een hotel aangekomen om in te checken. Er is een man¹¹⁷ met hen mee gekomen om te zorgen dat de vrouwen veilig bij het hotel aankomen en om na te gaan of de kamer waarin de vrouwen gaan verblijven wel goed genoeg voor hen is. De man voelt zich duidelijk verantwoordelijk voor de vrouwen en heeft over de veiligheid van de kamers discussies met de manager van het hotel. De vrouwen zeggen weinig en op het moment dat ze iets zeggen en laten weten dat zij de kamers veilig genoeg vinden, wordt er niet naar hen geluisterd. De eerste kamer die de manager hen laat zien heeft een raam, een eigen badkamer, telefoon en televisie. De vrouwen zijn tevreden, maar de man keurt de kamer af omdat hij het raam naar het binnenhofje te

117 Deze man wordt standaard ‘the man’ genoemd en krijgt geen naam, evenals de vrouwen in de tekst die ‘woman (A)’ en ‘woman (B)’genoemd worden.

56

gevaarlijk vind: er zou iemand binnen kunnen komen. De kamer die vervolgens wordt bekeken heeft minder comfort, maar geen raam waar iemand doorheen zou kunnen klimmen. Er is geen stromend water, slechts een enkel lampje en de airconditioner werkt niet. Dit laatste is voor de man reden om deze kamer ook af te wijzen. De volgende kamer is klein en donker, er ontbreken lakens en dekens, het matras zit vol bloedvlekken en vlooien en er ligt afval op de grond. Toch is volgens de man en de manager van het hotel deze kamer de meest veilige optie, terwijl de vrouwen net tegen elkaar hebben gezegd dat ze zich in deze kamer onveilig voelen. Dan komt de man erachter dat er twee mannen op dezelfde verdieping verblijven en hij keurt deze kamer alsnog af. De man denkt te weten wat het beste is voor de vrouwen, zonder het aan hen te vragen. De man vertelt de manager van het hotel ook herhaaldelijk dat de vrouwen nergens last van mogen hebben en dat zij een goed en veilig verblijf moeten krijgen. De intentie van de man lijkt dan ook goed te zijn. Yasrebi laat met deze karakters de patriarchale verhouding zien die niet alleen in de sharia van kracht is, maar ook in het dagelijks leven. De vrouwen zeggen pas iets wanneer ze alleen zijn met elkaar.

“THE WOMAN (A): What else could we do? We have to get along with such condition.¹¹⁸

THE WOMAN (B): Well, we could change the room.

THE WOMAN (A): They’d give us another worst room, anyway. Anything was told for our sake has just made the condition worse”119

En later:

“THE WOMAN (B): So, why didn’t you tell anything? THE WOMAN (A): Why didn’t you tell, yourself?

THE WOMAN (B): I thought that you might be frightened.

THE WOMAN (A): I thought the same as you. Even so I was to refuse the claims of our manager. He tries to prepare the best situation for us, anyway. If he is finical, he thinks to our comfort I think.

118 Voor deze analyse is de Engelse vertaling gebruikt, die vol spelfouten zit. Het is mogelijk dat de vertaling het origineel in Farsi niet volledig representeert. Evenals bij Dream in an empty cup was het niet mogelijk te achterhalen waarom gekozen is voor een vertaling naar het Engels en geldt ook dat de uitgever niet bereikt is.

57

THE WOMAN (B): I’m not all optimistic that he is able to make the condition better than this. He would have shown his skill, if he did make the situation not worse than this.”120

De enige ruimte die over blijft is het berghok van het hotel met een toilet erin, zonder licht en zonder bed. De vrouwen vinden dat het er stinkt en zijn bang. De man komt met een noodoplossing. Hij stelt de vrouwen voor om in zijn kamer in het hotel te verblijven. Dan kan hij op hen letten en hen beschermen. Er moet dan echter wel een tijdelijk huwelijk worden afgesloten tussen hem en de vrouwen, een zogenaamde sigheh. De man vertrekt en zegt over een uur terug te komen om te horen wat de vrouwen hebben besloten. Er ontstaat een discussie tussen de vrouwen over de intenties van de man en over de mogelijkheden die zij, als vrouw, hebben om hen uit de situatie te redden. Vrouw B wil weglopen maar Vrouw A overtuigt haar dat ze nergens heen kan, dat niemand een vrouw alleen gaat helpen en zegt dat ze bovendien geen geld bij zich heeft. Ook hebben ze het over de rechten die een vrouw in hun situatie heeft en of ze kunnen worden aangeklaagd voor contractbreuk als ze uit het hotel zouden vertrekken. Vrouw A is ervan overtuigd dat de rechter achter de man zou staan omdat hij zeker zou zijn van de goede intenties en bedoelingen van de man. Vrouw B wil koste wat het kost geen tijdelijk huwelijk afsluiten met de man terwijl Vrouw A dit ziet als enige uitweg. Hier behandelt Yasrebi niet alleen de verhouding tussen mannen en vrouwen in de praktijk maar ook de nadelen van het patriarchale rechtssysteem voor de vrouw, dat sinds de revolutie van 1979 alleen mannen op de hoge posities kent. De vrouwen in Bride’s hotel zitten nu in een lastige situatie waarbij er een grote kans bestaat dat beide mogelijkheden, het weggaan uit het hotel en het afsluiten van een tijdelijk huwelijk met de man, voor de vrouw niet goed zullen uitpakken. Wanneer zij weggaan uit het hotel riskeren ze contractbreuk en wanneer ze een tijdelijk huwelijk aangaan, plaatsen ze zich wettelijk gezien nog meer onder de verantwoordelijkheid van de man. De sigheh, het tijdelijke huwelijk dat de man in het stuk voorsteld, is gemakkelijk af te sluiten. Het is gelegaliseerd om seksueel genot mogelijk te maken, zonder er echt voor te trouwen. Dit is een tijdelijk contract voor bepaalde tijd tussen een gehuwde of ongehuwde man en een ongehuwde vrouw, maar kan tot in het oneindige worden verlengd. Dit contract kan ook zomaar worden verbroken. Het aangaan van dit contract, maar ook het ontbinden ervan kan zonder de aanwezigheid van geestelijken of getuigen. De man is de vrouw nergens toe verplicht. Het toestaan van de sigheh, het genotshuwelijk, komt alleen bij de shi’ieten voor en vooral bij de twaalver shi’ieten in Iran.

120 Yasrebi, The bride’s hotel, 29-30

58

“In Iran wordt momenteel het tijdelijk huwelijk weer aangeprezen. Nieuw is het argument dat deze huwelijksvariant een emancipatoir karakter zou hebben omdat vrouwen het zelf kunnen initiëren en aangaan. […] In de praktijk vallen de voordelen voor vrouwen nogal tegen. Ze worden niet onderhouden en hebben geen erfrechten, en het verkleint de kans op een permanent huwelijk en daarmee op het stichten van een gezin.”¹²¹ 2

Wanneer de man terugkomt, stemt Vrouw A met een sigheh in en zij laat Vrouw B in het berghok achter. Deze besluit zich ziek voor te doen en de hotelmanager ervan te overtuigen dat ze eten, water en licht nodig heeft. De manager zorgt voor deze zaken en vraagt de vrouw vervolgens of deze op zijn kamer films met hem wil bekijken. De vrouw vertrouwt er niet op dat de manager goede bedoelingen heeft en vindt het een oneerbaar voorstel. Ze sluit zich op in de berging zodat niemand meer binnen kan komen. Wanneer er een dag later aangeklopt wordt, is het Vrouw A huilend in een gescheurde jurk en op blote voeten. Hoewel de man bij het trouwen beloofd had om haar niet aan te raken en om niet met haar te leven als man en vrouw, wilde hij toch dat zij zijn knopen aannaaide, zijn voeten masseerde en na twee dagen wilde hij bij haar in bed. Door gloeiend heet water over hem heen te gooien kon ze de kamer uit vluchten en naar het berghok gaan. Vrouw A moet zichzelf bevrijden van haar kersverse echtgenoot door hem te verminken, een andere oplossing om bij hem weg te komen lijkt er niet te zijn. Een vrouw heeft immers nauwelijks rechten binnen haar huwelijk, ook niet binnen een tijdelijk huwelijk. Vrouw A heeft er spijt van dat ze niet naar Vrouw B geluisterd heeft. De vrouwen besluiten een list te verzinnen om uit het hotel vandaan te komen. Ze vinden een olievat en steken het berghok in de brand en hopen gered te worden. Vanachter het toneel komen stemmen die roepen dat er brand is en dat ze de muur door gaan breken om de vrouwen te redden.

De vraag komt op waarom de vrouwen niet gewoon zelf het berghok verlaten nadat ze er brand hebben gesticht, waarom wachten ze tot iemand hen komt redden? Wellicht omdat dit de enige legale reden voor hen zou zijn om weg te komen uit het hotel. De mensen die hen redden, kunnen voor hen getuigen. In de sharia die van kracht is in het huidige Iran is het inderdaad zo – zoals te lezen is in het tweede deel van dit onderzoek – dat een getuigenis van een vrouw minder waard is dan die van een man en dat vrouwen meer hun best moeten doen om hun gelijk te halen dan mannen.

Over het personage van de man kan veel gezegd worden. Hij lijkt in het eerste deel van het stuk alleen maar goede bedoelingen te hebben en de vrouwen te willen beschermen. Hij heeft klare opvattingen over hoe een eerbare vrouw zich zou moeten gedragen, die hij uit naar de hotelmanager:

121 Driesen, In het huis van de islam, 153-154

59

“THE MAN: You misread the fact! These two sisters are not of these whom you may know. They are innocent and honest. They’d never overtalk of laugh. They will observe alle the rules, for they’re come here just to work by duty. They’ll never see or hear something unrelated. […].”122

En wanneer een van de vrouwen begint te gillen omdat ze in het donkere kamertje een beest langs haar benen voelt strijken zegt de man:

“THE MAN: Sister. Don’t disgrace yourself just for a cat! Thats not honourable! You should have a little dignity! You’ve grown up in a respectable family, haven’t you?”123

Vrouwen moeten zich volgens deze man op de achtergrond houden en niet te luidruchtig zijn. Verder blijkt uit het volgende fragment dat de vrouwen zich eigenlijk ook nergens mee mogen bemoeien. De vrouwen geven blijk van hun ongenoegen over een van de kamers:

“THE WOMEN (A): I can’t work herein. THE WOMEN (B): I can’t stay here, too.

THE MAN: Don’t raise more excuse. Well enough I’ve been tramping the streets all the day for you two. True that working with women is a tragedy.”124 De vrouwen in het stuk mogen dus wel werken, ze zijn immers op werkbezoek, maar ze moeten wederom hun plek kennen als vrouw en zich gedragen zoals een vrouw dat in de ideologie van de republiek betaamt. Werken als vrouw getuigt van een zekere progressiviteit, maar de vrouw dient zich vervolgens wel conservatief opstellen. Alsof werken hen dan is toegestaan, maar progressiever dan dat moet het echt niet worden.

De traditionele opvattingen van de man geven de vrouwen ook weinig ruimte voor eigen inbreng. Het blijft bij het mannelijke personage niet bij zijn traditionele opvattingen en beledigende woorden alleen. Hij maakt misbruik van de situatie en misleidt onder valse voorwendselen één van de vrouwen om met hem te trouwen. Yasrebi laat echter zien dat dit ook het gevolg is van het timide gedrag van de vrouwen. Zij gaan namelijk nauwelijks tegen de man in en als ze afgesnauwd worden, laten ze het erbij. The bride’s hotel is een duidelijk commentaar

122 Yasrebi, The bride’s hotel, 33

123 Yasrebi, The bride’s hotel, 46

60

op het gedrag van mannen en het misbruik dat zij maken van het gebrek aan rechten voor vrouwen. Maar het is ook zeker een commentaar op het zwijgen van vrouwen. Uit het stuk spreekt kritiek op de positie van vrouwen en op het gevaar dat vrouwen lopen doordat mannen zoveel meer macht hebben. Het gaat over de rechten die voor vrouwen ontbreken, maar veel directer over het misbruik dat mannen van dat gebrek aan rechten maken. Het kan gelezen worden als poging bewustwording te stimuleren over de discriminerende wetten voor vrouwen en over de gevolgen van die wetten, maar ook als waarschuwing voor vrouwen om zich niet in het nauw te laten drijven door mannen. The bride’s hotel is niet in dezelfde mate als Dream in an empty cup voor meerdere interpretaties vatbaar, wat de censoren om de tuin zou kunnen leiden. Er wordt expliciet misbruik gemaakt van de ontbrekende rechten voor vrouwen door de man in het stuk. Wel kan iemand die regeringsgezind is en achter de ideologie van de republiek staat het eens zijn met de man in het stuk over hoe de vrouwen zich moeten gedragen en vinden dat de man terecht beslissingen voor de vrouwen neemt zonder hen iets te vragen, maar de man misleidt een van de vrouwen met een smoes en misbruikt daarmee het gebrek aan rechten voor vrouwen. Dat misbruik door de man zou toch nauwelijks goedgepraat kunnen worden door de censoren. Toch is het stuk uitgegeven en opgevoerd. Maar wel tijdens de regeerperiode van president Khatami.

Yasrebi schreef The bride’s hotel in 1995 en het werd in 2004 voor het eerst uitgegeven, terwijl in 2000 de voorstelling van deze tekst op het Fadjr Festival opgevoerd is. Haar theaterteksten zijn dus evenals Dream in an empty cup van Naghmeh Samini uitgegeven in de tijd dat de meer progressieve Khatami president was. Tijdens de regeerperiode van Ahmadinejad zijn haar boeken niet te verkrijgen in de boekwinkels, alleen in de bibliotheek van het stadstheater van Teheran. The bride’s hotel is uitgegeven door Namira Publications, dat van Yasrebi zelf is. Met deze kleine uitgeverij geeft ze voornamelijk literatuur uit dat geschreven is door vrouwen. De Engelse vertaling van The bride’s hotel staat achterin een versie in Farsi. Er staat geen uitleg of motivatie voor de vertaling bij in het Engels en ook niet wie de vertaling, die evenals Dream in an empty cup vol spelfouten zit, gemaakt heeft.

Chista Yasrebi is een gevestigde toneelschrijfster en regisseuse, ze is afgestudeerd psychologe en geeft ook les aan de universiteit van Teheran. Ze won evenals Samini met haar theaterwerk een aantal prijzen op het Fadjr festival. Ook is ze lid van het bestuur van de vereniging van toneelschrijvers van Iran’s toneelhuis.¹²⁵ Yasrebi’s voorstellingen worden op festivals en in grote theaterzalen opgevoerd en worden dus streng gecontroleerd door de autoriteiten. Haar positie bij overheidsgerelateerde instellingen als het toneelhuis en de universiteit wekken de indruk van een stevige verankering in het theaterveld.

Yasrebi probeert in haar stukken aandacht te vragen voor de positie van de vrouw. Zij probeert toeschouwers zich bewust te laten worden van de positie van de vrouwen en de

61

moeilijkheden die zij ondervinden met de wetten en tradities, door enerzijds net binnen de grenzen te blijven van wat is toegestaan en anderzijds de rekbaarheid van die grenzen te onderzoeken.