Spiritualiteit – Een heldere werkdefinitie

1. Spiritualiteit en het verband met gezondheid(szorg)

1.1. Spiritualiteit – Een heldere werkdefinitie

S

PIRITUELE ZORG

,

DOORHEEN EEN WETENSCHAPPELIJKE LENS

De hedendaagse zorgcultuur, waarin wetenschappelijk onderzoek hoog in het vaandel gedragen wordt, daagt spiritueel zorgverleners uit om te verwoorden wat ze doen én wat de waarde hiervan is binnen diverse zorgcontexten. Om op deze vragen een gefundeerd antwoord te kunnen bieden, bekeken verschillende onderzoekers gedurende de laatste decennia de beroepsactiviteiten van de spiritueel zorgverlener door een wetenschappelijke lens.

In wat volgt belichten we de voornaamste onderzoeksresultaten in thematische clusters.

- Spiritualiteit en het verband met gezondheid(szorg) - Spirituele zorg: What’s in a name en wie verleent het?

- Spirituele noden en spirituele zorg in diverse zorgcontexten - Impact van spirituele zorg op patiënttevredenheid over zorg

- Impact van het handelen van de spiritueel zorgverlener op de outcomes van de zorgvrager

- Impact van ‘zorg voor zorgenden’ door de spiritueel zorgverlener

1. Spiritualiteit en het verband met gezondheid(szorg)

1.1. Spiritualiteit – Een heldere werkdefinitie

De World Health Organization was het er al in 1999 over eens: “Health is a dynamic state of complete physical, mental, spiritual and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity”¹.

Uit een recent onderzoek (Huber, 2016) dat in Nederland werd gevoerd, blijkt dat ook patiënten, in tegenstelling tot het merendeel van de artsen in de bevraging, een brede invulling geven aan het begrip ‘gezondheid’. Een invulling die zich niet louter focust op de lichaamsfuncties, maar evenzeer op de mentale functies en beleving, de spiritueel-existentiële dimensie, kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijk functioneren en dagelijks functioneren.

Door de grote responsiviteit van dit onderzoek kan deze vaststelling binnen de Westerse populatie als een oproep van patiënten beschouwd worden om aan alle dimensies de nodige aandacht te schenken².

Met andere woorden: wanneer we patiënten/cliënten/bewoners³ centraal willen zetten in de zorg en hen in hun ‘totaliteit’ willen benaderen, is het van wezenlijk belang om niet alleen zorg

1WHO(WORLD HEALTH ORGANISATION), Fifty-second world health assembly (7 april 1999);

http://apps.who.int/gb/archive/pdf_files/WHA52/ew24.pdf (toegang 30.04.2019).

2 M. HUBER et al., Towards a ‘Patient-centred’ Operationalisation of the New Dynamic Concept of Health. A Mixed Methods Study, in BMJ Open 6/1 (2016) 1-10.

3 In wat volgt hanteren we systematisch de overkoepelende term: ‘zorgvragers’.

2 te dragen voor hun fysieke, maar ook voor hun sociale, psychische én spirituele dimensie⁴. Of om het met de woorden van William Osler te zeggen: “The good physician treats the disease;

the great physician treats the patient”.

Maar wat bedoelen we precies met die ‘spirituele dimensie’? Hoewel er hierover veel definities bestaan, zijn onderzoekers en zorgverleners het erover eens dat de spirituele dimensie (of spiritualiteit) in wezen te maken heeft met ‘verbondenheid’ en met het zoeken naar ‘betekenis’⁵. De volgende internationale consensusdefinitie van professor dr. Puchalski (2014) vat deze twee typische kenmerken van spiritualiteit goed samen én zorgde voor eenduidigheid in het spreken over spiritualiteit binnen de zorg en onderzoek:

“Spiritualiteit is de dynamische dimensie van het menselijk leven die verband houdt met de manier waarop personen (individueel of in gemeenschap) betekenis, richting en transcendentie ervaren, uitdrukken en/of zoeken en naar de manier waarop ze zich verbinden met het moment, zichzelf, anderen, met de natuur, het betekenisvolle en/of het heilige⁶.”

Deze definitie maakt duidelijk dat ‘spiritualiteit’ beschouwd wordt als een aspect dat deel uitmaakt van elk mensenleven (en dus niet louter van het leven van gelovige mensen).

Spiritualiteit houdt immers verband met het zoeken naar en ervaren van zin en betekenis doorheen verbindingen (met onszelf, anderen, de natuur, doelen, waarden, de tijd, met hetgeen ons overstijgt en/of met God…). Dit sluit trouwens naadloos aan bij de stelling van professor Dirk De Wachter: “Streven naar het geluk als levensdoel is een vergissing. Streven naar zin en betekenis, daarentegen, is waar het leven om draait”⁷.

Een ander belangrijk aspect waar de consensusdefinitie ons op wijst is dat deze dimensie in wezen ‘dynamisch’ is. Specifieke gebeurtenissen en de persoonlijke ontwikkeling van een persoon kunnen er dus toe leiden dat de manier waarop iemand zin zoekt en ervaart, (radicaal) verandert of dat de zin en betekenis van het leven (tijdelijk) niet gevonden wordt.

4 We verwijzen hier naar het biopsychosociale spiritueel model dat in 1997 ingang vond in de gezondheidszorg: B. FERREL &

C. MUNEVAR,Domain of Spiritual Care, in Progress in Palliative Care 20/2 (2012), p. 68; Zie voor de oorsprong van de integratie van deze vierde dimensie dit artikel: G. L. ENGEL,The Need for a New Medical Model. A Challenge for Biomedicine.

A challenge for biomedicine, in Science 196/4286 (1977) 129-136. Dit wordt ook bekrachtigd door de visienota ‘Integrale zorg en ondersteuning’: “Kwaliteit van leven centraal stellen betekent dat we uitgaan van een holistisch mensbeeld.

Geestelijke, lichamelijke, sociale en spirituele aspecten van de mens moeten altijd in hun samenhang benaderd worden⁴”.

Zie hiervoor: Strategische Adviesraad Welzijn, Gezondheid en Gezin, Visienota Integrale Zorg en ondersteuning, Brussel, 2012, p. 12.

5 L. BREGMAN, The Ecology of Spirituality. Meanings, Virtues, and Practices in a Post-religious Age, Waco TX, Baylor University Press, 2014.

6 Vertaling van definitie: C. PUCHALSKI et al., Improving the Spiritual Dimension of Whole Person Care. Reaching National and International Consensus, in Journal of Palliative Medicine 17/6 (2014) 642-652, p. 646.

7 D. DE WACHTER, De kunst van het ongelukkig zijn, Lannoo Campus, Leuven, 2019.

3 1.2. Verband tussen spiritualiteit en gezondheid(szorg)

Maar wat heeft dit nu te maken met de gezondheid van mensen? En breder: met de gezondheidszorg?

- Acute wijzigingen in gezondheidstoestand hebben een impact op de spiritualiteit van zorgvragers en hun naasten

- Spiritualiteit speelt een belangrijke rol in copingsmechanismen

- Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners, beïnvloedt kwaliteit van leven

- Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners, beïnvloedt beleving én meetbare indicatoren van fysieke en mentale gezondheid - Ethische/medische keuzes in het zorgen behandelingsproces worden sterk

beïnvloed door de spiritualiteit van mensen

1.2.1. Acute wijzigingen in gezondheidstoestand hebben een impact op de spiritualiteit van zorgvragers en hun naasten

Professor Crystal Park maakt vanuit uitgebreid empirisch onderzoek binnen de menselijke spiritualiteit een onderscheid tussen het global meaning system (een vrij robuust levensbeschouwelijk kader dat de kernwaarden, de wereldvisie, de kernrelaties en de identiteitsbeelden van de mens bevat) en het situational meaning system dat vatbaar is voor zinverlies door bijvoorbeeld acute wijzigingen in de gezondheidstoestand, afscheid of chronisch lijden⁸.

Zinverlies komt tot uiting in zin- en levensvragen, eenzaamheid, angst en/of een gevoel van verlies van eigenwaarde of identiteit, controle, privacy, belangrijke (persoonlijke) rituelen…⁹ Om dergelijk tekort aan zin te compenseren komen spirituele noden aan de oppervlakte¹⁰. Enkele voorbeelden hiervan zijn de nood aan ‘verbondenheid’, ‘innerlijke rust’, ‘controle’,

8 C. PARK, The Meaning Making Model. A Framework for understanding Meaning, Spirituality, and Stress-related Growth in Health Psychology, in European Health Psychologist 15/2 (2013) 40–47; Als voorbeeld verwijzen we naar een Duits onderzoek dat aantoonde dat patiënten met mentale klachten (en in het bijzonder mensen die kampen met een depressie) beduidend minder zin en betekenis vinden in hun leven dan de controlegroep die bestond uit mensen die hier niet mee worstelen⁸. Zie hiervoor: J. VOLKERT et al., Meaning in Life. Relationship to Clinical Diagnosis and Psychotherapy Outcome, in Journal of Clinical Psychology 70/6 (2014) 528-535. Een waaier aan ander onderzoek dat zich toespitst op de impact van specifieke gezondheidstoestanden op welbepaalde doelgroepen, wordt weergegeven bij punt 3.

9 C.J.L. CUNNINGHAM et al., Perceptions of Chaplains’ Value and Impact Within Hospital Care Teams, in Journal of Religion and Health 56/4 (2017) 1231-1247, p. 1231; The Standard of Spiritual Care & Education, The Impact of Professional Spiritual Care;

https://www.professionalchaplains.org/Files/resources/The%20Impact%20of%20Professional%20Spiritual%20Care_PDF.pdf (toegang 03.02.2021).

10 T. GISKE &P. CONE,Discerning the Healing Path. How Nurses Assist Patient Spirituality in Diverse Health Care Settings, in Journal of Clinical Nursing 24/19-20 (2015) 2926-2935; A. VANDENHOECK,Voorzichtige stappen in spirituele screening, in Pastorale perspectieven 8/164 (2014) 10-15, p. 13; K. R. HEXEM et al., How Parents of Children Receiving Pediatric Palliative Care Use Religion, Spirituality, of Live Philosophy in Tough Times, in Journal of Palliative Medicine 14/1 (2011) 39-44; A.

BÜSSING, H-J. BALZAT & P. HEUSSER, Spiritual Needs of Patients with Chronic Pain Diseases and Cancer – Validation of the Spiritual Needs Questionnaire, in European Journal of Medical Research 15/6 (2010) 266-273.

‘gebed’, ‘een positieve kijk’, ‘eigenwaarde’, ‘rouwen’…¹¹ Vroeg of laat staat elke mens voor de uitdaging om vanuit de spirituele noden die ontstaan op het vlak van situational meaning, tot nieuwe betekenisgeving te komen die in harmonie is met het robuuste global meaning system¹².

1.2.2. Spiritualiteit speelt een belangrijke rol in copingsmechanismen

Spiritualiteit maakt deel uit van de copingsmechanismen die mensen hebben. Bij zinverlies en gezondheidsproblemen treden copingsmechanismen in het werk om opnieuw zin, een doel en betekenis te vinden.

Zo toont een literatuurstudie uit Nederland¹³ aan dat spiritualiteit een belangrijke factor is die invloed heeft op de mate waarin en de manier waarop mensen hun levensstijl aanpassen wanneer ze geconfronteerd worden met chronische hart- en vaatziekten. De literatuurstudie verwijst bovendien naar tal van andere onderzoeken waarin de relatie tussen spiritualiteit en therapietrouwheid/levensstijl aangetoond wordt.

Uit een Vlaamse bevraging bij moslimvrouwen (boven de 55 jaar) komt bovendien naar voor dat religie niet alleen een belangrijke rol speelt in de nood aan rituelen (bv. gebed), maar dat deze eveneens een impact heeft op de omgang met ziekte en lijden¹⁴. Enkele moslimvrouwen uit dit onderzoek vonden kracht in hun geloof en hielden zichzelf voor: “Be patient and grateful”¹⁵. Uit diverse andere studies (onder meer uit een onderzoek in Nederland) blijkt dat mensen die moeten revalideren (bv. na een beroerte) en die erin slagen om zin en betekenis te vinden tijdens het revalidatieproces, over een beter adaptatievermogen én een grotere motivatie beschikken¹⁶.

De uitkomst is echter niet steeds positief. Onderzoek toont aan dat spiritualiteit copingsmechanismen ook op een negatieve manier kan beïnvloeden, wat kan samenhangen met negatieve outcomes op het vlak van gezondheid (zie punt 1.2.4.)¹⁷.

11 C.P. HERMANN, Spiritual Needs of Dying Patients. A Qualitative Study, in Oncology Nursing Forum 28/1 (2001) 67-72; L.

DEGRYSE, Spirituele screening op de afdeling Algemene Medische Oncologie, UZ Leuven (2015);

http://www.pastoralezorg.be/cms2/uploads/elisabeth/file/uitgelicht/Liesbeth_degryse(1).pdf (toegang 1.05.2019).

12 Vragen over de eigen identiteit en de betekenis van de ziekte blijken ook belangrijk te zijn voor mensen die niet expliciet gelovig zijn: A. BÜSSING, Spirituality as a Resource to Rely on in Chronic Illness. The SpREUK Questionnaire, in Religions 1 (2010) 9-17.

13 A.J. JANSSEN-NIEMEIJER, M. Visse, R. VAN LEEUWEN, C. LEGET & B.S. CUSVELLER, The Role of Spirituality in Lifestyle Changing Among Patients with Chronic Cardiovascular Diseases. A Literature Review of Qualitative Studies, in Journal of Religion and Health 56/2 (2017) 1460-1477.

14 G. BAEKE,J.WILS &B.BROECKAERT,“Be Patient and Grateful” – Eldery Muslim Women’s Responses to Illness and Suffering, in Journal of Pastoral Care Counseling 66/3 (2012) 1-9.

15 Ibid.

16 R.B. KING et al., Adaptation to Stroke. A Longitudinal Study of Depressive Symptoms, Physical Health and Coping Progress, in Topics in Stroke Rehabilitation 9/1 (2002) 46-66; E. LITTOOIJ et al., Global Meaning and Rehabilitation in People with Stroke, in Brain Impairment 19/2 (2018) 183-192.

17 G. FITCHETT, Recent Progress in Chaplaincy-Related Research, in Journal of Pastoral Care & Counseling 71/3 (2017), p. 165;

C.L. PARK, Spirituality and meaning making in cancer survivorship, in K.D. MARKMAN,T.PROULX &M.J.LINBERG (EDS.),The Psychology of Meaning (2013) 257‐277.

5 1.2.3. Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners,

beïnvloedt kwaliteit van leven

Diverse studies zoomen in op het verband tussen ‘spiritualiteit’ en ‘levenskwaliteit’¹⁸. De eindconclusie van deze studies is telkens gelijklopend: hoe hoger het spiritueel welzijn¹⁹ van iemand, hoe hoger zijn/haar levenskwaliteit blijkt te zijn. Dit stelde onder meer Prince-Paul vast in zijn steekproef van zorgvragers die kanker hadden en bij wie het einde nabij was²⁰. Ook bij andere zorgvragers met chronische ziekten in diverse landen (USA, Zweden, Australië…) kwamen de onderzoekers een link tussen ‘spiritueel welzijn’ en ‘hogere levenskwaliteit’ op het spoor²¹.

Omgekeerd daalt de levenskwaliteit wanneer zorgvragers worstelen met een gebrek aan zin of een negatieve religieuze coping (bv. worstelen met een destructief Godsbeeld). Dit werd alvast aangetoond bij ouderen²². Ook bij patiënten met HIV/AIDS stelden onderzoekers een verband vast tussen spirituele struggle en negatieve uitkomsten, onder meer op het gebied van levenskwaliteit²³.

1.2.4. Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners, beïnvloedt beleving én meetbare indicatoren van fysieke en mentale gezondheid Spiritualiteit heeft een impact op fysiek en mentaal welzijn:

Zo zouden patiënten die revalideren minder kans hebben op depressies wanneer ze zin blijven vinden in hun leven²⁴. Een recenter onderzoek uit Nederland (2018) bevestigt dat het zingevingskader van mensen een impact heeft op de manier waarop met stress en andere emoties wordt omgegaan alsook op het fysieke, sociale en emotionele functioneren²⁵. Het

18 G. FITCHETT, Recent Progress in Chaplaincy-Related Research, in Journal of Pastoral Care & Counseling 71/3 (2017), 163-175, p. 165; A. CANADA et al., Racial/ethnic Differences in Spiritual Well-being among Cancer Survivors, in Journal of Behavioral Medicine 36/5 (2013) 441–453; M. PRINCE-PAUL, Relationships among Communicative Acts, Social Well-Being and Spiritual Well-Being on the Quality of Life at the End of Life in Patients with Cancer Enrolled in Hospice, in Journal of Palliative Medicine 11 (2008) 20-25; H. S. L. JIM et al., Religion, Spirituality, and Physical Health in Cancer Patients. A Meta-Analysis, in Cancer 121 (2015) 3760-3768; W. D. WINKELMAN et al., The Relationship of Spiritual Concerns to the Quality of Life of Advanced Cancer Patients. Preliminary findings, in Journal of Palliative Medicine 14/9 (2011) 1–7; F. REGO et al., The Influence of Spirituality on Decision-making in Palliative Care Outpatients. A Cross-sectional Study, in BMC Palliative Care 19/22 (2020) 1-14; M.W. RABOW &S.J.KNISH,Spiritual Well-being Among Outpatients with Cancer Receiving Concurrent Oncologic and Palliative Care, in Support Care Cancer 23/4 (2015) 919-923; J.M. BREDLE et al., Spiritual Well-Being as a Component of Health-Related Quality of Life. The Functional Assessment of Chronic Illness Therapy-Spiritual Well-Being Scale (FACIT-Sp), in Religions 2/1 (2011) 77-94.

1919 Iemand met een hoog spiritueel welzijn ervaart voldoende zin en betekenis in het eigen leven. Wanneer dit welzijn ontbreekt, ontstaan ‘spirituele noden’ vanuit een verlangen om zin en betekenis te ervaren.

20 M. PRINCE-PAUL, Relationships among Communicative Acts, Social Well-Being, and Spiritual Well-Being on the Quality of Life at the End of Life in Patients with Cancer Enrolled in Hospice, in Journal of Palliative Medicine 11/1 (2008) 20-25.

21 L. ORIS et al., Illness Identity in Adults with a Chronic Illness, in Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 25/4 (2018) 429-440; J.M. BREDLE et al., Spiritual Well-Being as a Component of Health-Related Quality of Life. The Functional Assessment of Chronic Illness Therapy-Spiritual Well-Being Scale (FACIT-Sp), in Religions 2/1 (2011) 77-94.

22 K. I. PARGAMENT et al., Religious Coping Methods as Predictors of Psychological, Physical and Spiritual Outcomes Among Medically Ill Elderly Patients. A Two-year Longitudinal Study, in Journal of Health Psychology 9/6 (2004) 713–730.

23 K. TREVINO et al., Religious Coping and Physiological, Psychological, Social and Spiritual Outcomes in Patients with HIV/AIDS. Cross-sectional and Longitudinal Findings, in AIDS and Behavior 14/2 (2010) 379–389.

24 R.B., KING et al., Adaptation to Stroke. A longitudal study of Depressive Symptoms, Physical Health and Coping Progress, in Topics in Stroke Rehabilitation 9/1 (2002) 46-66.

25 E. LITTOOIJ, J. DEKKER, J. VLOOTHUIS, G. A.M. WIDDERSHOVEN & C. LEGET, Global Meaning and Rehabilitation in People with Stroke, in Brain Impairment 19/2 (2018) 183-192.

6 hoeft dan ook niet te verwonderen dat patiënten die een tekort aan zin ervaren juist minder snel/goed revalideren²⁶.

Uit een onderzoek bij 32 000 oncologische zorgvragers bleek bovendien dat de patiëntengroep die betekenis/zin/een doel vond en zich verbonden voelde met iets wat hem/haar oversteeg, minder te kampen kreeg met symptomen van kanker en van de behandeling²⁷. Daarnaast zou spiritualiteit mensen met kanker helpen om rust te vinden in het omgaan met existentiële angsten²⁸.

Een recent Vlaams onderzoek (Desmet et al., 2021) toont aan dat ouderen die moeite hebben met het vinden van betekenis of angst voor de dood ervaren, meer worstelen met depressie en een grotere pijnintensiteit²⁹. Bij ouderen met dementie stelde een Vlaamse onderzoeker eveneens vast dat hoe hoger de bewoners scoorden op betekenisbeleving hoe minder depressieve symptomenen werden gerapporteerd. Meer zelfs, wanneer de bewoner met dementie meer betekenis in het leven vond, bleek deze persoon één jaar later na de eerste meting gemiddeld gezien ook minder symptomen van depressie te hebben. Betekenis vinden in het leven is dus een voorspellende factor wat het psychisch functioneren betreft bij mensen met dementie³⁰.

Gelijkaardige resultaten komen we op het spoor in een onderzoek met 883 palliatieve oncologische patiënten waarvan het merendeel (36,8%) aangaf niet gelovig te zijn. Anderen noemden zichzelf christen (20,3%), katholiek (18,7%) of anders-gelovig (12,3%) of specifieerden hun levensbeschouwing niet (8,8%). In deze studie werd het verband onderzocht tussen spiritueel welzijn - dat de onderzoekers definieerden als de ervaring van controle, betekenis, meer rust rond de eigen identiteit en de existentiële uitdaging waarvoor palliatieve patiënten staan - én andere symptomen. De onderzoekers concludeerden dat hoe hoger het spiritueel welzijn van de zorgvrager is, hoe minder deze persoon te kampen krijgt met depressieve gevoelens, angst, vermoeidheid en pijn. Bovendien toonde de studie aan dat het spiritueel welzijn van de patiënten verbeterde nadat de zij palliatieve zorg hadden ontvangen van palliatieve artsen en verpleegkundigen³¹.

Wanneer we inzoomen op expliciet ‘religieuze’ copingsstrategieën blijkt uit onderzoek bij ouderen dat een positieve religieuze copingsstrategie (tevreden benadering van religie, zoeken van steun bij de religieuze gemeenschap, het zoeken van spirituele verbinding…) leidt

26 G. FITCHETT et al., The Role of Religion in Medical Rehabilitation Outcomes. A Longitudinal Study, in Rehabilitation Psychology 44/3 (1999) 333– 353.

27 H.S.L. JIM et al., Religion, Spirituality and Physical Health in Cancer Patients. A Meta-Analysis, in Cancer 121/21 (2015) 3760-3768; C.I. RIPAMONTI et al., Spiritual Care in Cancer Patients. A Need or an Option?, in Current Opinion in Oncology 30/4 (2018) 212-218.

28 M.PREAU, A.D.BOUHNIK & A.G.LE COROLLER SORIANO, Two Years after Cancer Diagnosis, What is the Relationship Between Health‐related Quality of Life, Coping Strategies and Spirituality?, in Psychological Health Medicine 18/4 (2013) 375‐386.

29 L. DESMET, J. DEZUTTER,A.VANDENHOECK &A.DILLEN,Spiritual Needs of Geriatric Hospitalized Patients and the Associations with Depressive Symptoms and Pain Intensity. A Cross-Sectional Study in Belgium, in Journal of Religion Spirituality & Aging (2021) 1-23.

30L. DEWITTE,Losing Memory, Losing Meaning? Towards a Deeper Understanding of Meaning in Life in Older Adults with Alzheimer’s disease, onuitgegeven proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de psychologische en

pedagogische wetenschappen, K.U. Leuven, 2020.

31 M.W. RABOW &S.J.KNISH,Spiritual Well-being Among Outpatients with Cancer Receiving Concurrent Oncologic and Palliative Care, in Support Care Cancer 23/4 (2015) 919-923.

7 tot een verbeterde fysieke, spirituele en mentale gezondheid³². Anderzijds kunnen ouderen door een gebrek aan zin, verbondenheid, een negatieve religieuze coping meer te kampen krijgen met symptomen zoals depressie én zelfs een spoediger levenseinde. Bovendien voelen ze zich functioneel beperkter dan hun leeftijdsgenoten die wel kracht kunnen halen uit hun spiritualiteit³³.

Ook bij patiënten met HIV/AIDS werd de link tussen spirituele struggle en negatieve uitkomsten (op het gebied van HIV-symptomen, mentaal en spiritueel welzijn, gevoel van eigenwaarde, sociale ondersteuning) aangetoond³⁴.

Terwijl in de vorige punten vooral verwezen werd naar onderzoek waarin het subjectieve welzijn van patiënten werd afgetoetst, bestaat er ook een waaier aan onderzoek dat inzoomt op de relatie tussen spiritualiteit/religie en enkele objectief meetbare indicatoren van de fysieke gezondheid van mensen.

Een recente analyse toonde aan dat er een verband bestaat tussen de cardiovasculaire gezondheidsindicatoren (zoals hypertensie/stress, bloeddruk, cortisol…) en indicatoren met betrekking tot ontstekingen en immuniteit (zoals hoeveelheid C-reactief proteïne³⁵) enerzijds en de religie/spiritualiteit van mensen anderzijds. Volgens de onderzoekers geven deze resultaten aan dat een positieve coping van religie en spiritualiteit ervoor kan zorgen dat stress en depressie afneemt waardoor er een kleinere kans is op ontstekingen³⁶.

In een onderzoek bij HIV-patiënten werd bij de groep patiënten die houvast vond in religieuze en spirituele krachtbronnen een langzamere evolutie van de ziekte van HIV vastgesteld³⁷. Ten slotte verwijzen we naar een overkoepelende literatuurstudie van Koenig (2012) waarin hij vanuit 100 kwantitatieve studies de link tussen religie en fysieke/mentale gezondheid

In document SPIRITUELE ZORG DOORHEEN (pagina 4-0)