Uit het vorige punt konden we reeds afleiden dat zorgvragers en hun naasten over het algemeen zeer tevreden zijn over het bezoek van de spiritueel zorgverlener. Maar waarom precies? Welke effecten heeft dit (en spirituele zorg in het algemeen) op hen78? In onderzoekstermen spreken we in die zin over ‘outcomes’. In wat volgt belichten we de vijf belangrijkste outcomes die tot nu toe wetenschappelijk vastgesteld werden.
Via de ‘Scottish PROM Spiritual Care’ gingen onderzoekers na welke effecten zorgvragers zelf ervaren wanneer ze spirituele zorg krijgen door een spiritueel zorgverlener79. Meer specifiek werden in het Verenigd Koninkrijk en Australië (2015/2016) vragenlijsten bezorgd aan zorgvragers bij wie een spiritueel zorgverlener op bezoek kwam.
• Uit de 499 onderzochte vragenlijsten kwam sterk naar voor dat de zorgvrager het vooral belangrijk vond dat zij/hij kon vertellen wat haar of hem op het hart ligt80. Dit
78 Het onderzoek naar de outcomes van het pastorale handelen krijgt het laatste decennium steeds meer aandacht.
Aftoetsen of de spirituele zorg de beoogde effecten heeft op patiënten is immers van belang voor de professionele ontwikkeling van het beroep van de pastor. Daarnaast worden pastores, binnen deze hedendaagse zorgcontext, uitgedaagd om hun toegevoegde waarde aan te tonen via dergelijk outcome onderzoek. De financiële middelen maar ook de
professionele ruimte die vrijgemaakt wordt voor pastores, hangen hiervan af: A. DAMEN, C. SCHUHMANN, C. LEGET & G.
FITCHETT, Can Outcome Research Respect the Integrity of Chaplaincy? A Review of Outcome Studies, in Journal of Health Care Chaplaincy 26/4 (2020) 131-158; A. DAMEN, C. SCHUHMANN, G. LENSVELT-MULDERS, & C. LEGET, Research Priorities for Health Care Chaplaincy in The Netherlands. A Delphi Study Among Dutch Chaplains, in Journal of Health Care Chaplaincy 26/3 (2020) 87-102.
79 De Patient Reported Outcome Measure bevat vijf uitspraken die deelnemers na het gesprek of meerdere gesprekken met de spiritueel zorgverlener op basis van een Likertschaal konden scoren (nooit/zelden/soms/meestal/altijd): ‘Ik kon eerlijk zijn met mezelf’, ‘Ik voelde me angstig’, ‘Ik voelde dat ik positief keek naar mijn situatie’, ‘Ik voelde dat ik controle had over mijn leven’, ‘Ik voelde rust en vrede’.
80 De PROM werd geïntegreerd in een bredere bevraging waarin nog andere statements aan bod kwamen. Deze statements peilden naar het gevoel dat zorgvragers hadden gedurende de ontmoeting(en) met de spiritueel zorgverlener: ‘Ik had het gevoel dat de spiritueel zorgverlener naar mij luisterde’, ‘Ik had het gevoel dat ik kon vertellen wat er op mijn hart lag’,
‘Gedurende mijn ontmoeting met de spiritueel zorgverlener werd mijn situatie begrepen’, ‘Ik voelde mij gerespecteerd in mijn overtuigingen en/of geloof’. De onderzoekers linkten de resultaten van deze statements vervolgens aan de resultaten van de vijf outcomes. Uit de analyse bleek dat het statement ‘Ik kon vertellen wat er op mijn hart lag’ (I was able to talk about what was on my mind) de sterkste correlatie had met de PROM-scores.
• Outcome 1: Zorgvragers konden vertellen wat hen op het hart lag
• Outcome 2: Spirituele noden werden herkend en op een deskundige wijze aangepakt
• Outcome 3: Spirituele zorg had een positieve invloed op lichamelijke en mentale gezondheid
• Outcome 4: Spirituele zorg had een belangrijke impact op de kwaliteit van leven
• Outcome 5: Spirituele zorg kan resulteren in lagere medische kosten
20 is dan ook een eerste belangrijke outcome. Andere zorgverleners hebben vaak te weinig ruimte en tijd om hierop in te gaan of peilen enkel naar medisch gerelateerde informatie81. Binnen spirituele zorg staat authentiek luisteren echter centraal als één van de spirituele zorgtaken.
• Daarnaast werd aan patiënten gevraagd om feedback te geven op het bezoek van de spiritueel zorgverlener. Patiënten gaven hierbij vooral aan dat ze de ondersteuning (ongeacht hun eigen levensbeschouwing) enorm waardeerden. We belichten hieronder enkele citaten van patiënten:
o “It was most helpful to me to talk with a person with empathy and insight, not only for my present hospital admission and surgery, but also about my life generally. She helped with some perspectives and insights in my personal situation and relationships and provided gentle food for thoughts82” (patient in NSW)
o “Although I am not religious or believe in God, they always spend one on one time with me, talk with me, let me talk about my situation if I’m upset (… ) even to my family too83”. (patient in South Australia)
Uit datzelfde onderzoek kan een tweede outcome gedistilleerd worden: de spiritueel zorgverlener beschikt over de nodige vaardigheden om tegemoet te komen aan spirituele noden. In het verlengde hiervan zorgt elke aangepakte spirituele nood opnieuw voor een outcome.
• Zo geven patiënten aan ‘eerlijk te kunnen zijn tegenover zichzelf, minder angstig te zijn, positiever te kunnen kijken naar de eigen situatie, een gevoel van controle te hebben en rust/vrede te voelen’84.
• In de lijn hiervan belichten andere onderzoeken dat zorgvragers zich dankzij de steun van de spiritueel zorgverlener hoopvoller voelen85, alsook dat het bezoek van de spiritueel zorgverlener zorgt voor een beter spiritueel welzijn (zin en betekenis vinden,
81 A. SNOWDEN, What’s on your mind? The only Necessary Question in Spiritual Care, in Journal for the Study of Spirituality 8 (2018) 19-33, p. 27-30.
82 E.A. LOBB et al., Patient Reported Outcomes of Pastoral Care in a Hospital Setting, in Journal of Health Care Chaplaincy 25/4 (2019) 131-146, p. 142.
83 Ibid.
84 A. SNOWDEN et al., ’What’s on your mind?’ The Only Necessary Question in Spiritual Care, in Journal for the Study of Spirituality 8/1 (2018) 19-33.
85 K. J. FLANNELLY, The Correlates of Chaplains’ Effectiveness in Meeting the Spiritual/Religious and Emotional Needs of Patients; G. BROCCOLO &L. VANDECREEK, How are Health Care Chaplains Helpful to Bereaved Family Members? Telephone Survey Results, in Journal of Pastoral Care and Counseling 58/1-2 (2004), 351-363.
21 kracht halen uit het geloof… of zij nu tot een religieuze gemeenschap behoren of niet)86, een positievere spirituele en religieuze coping87 en een afname van angst88. Maar er is meer. Enkele onderzoekers legden ook het verband bloot tussen spirituele zorg en de lichamelijke en mentale gezondheid van mensen. Deze derde outcome komt echter niet uit de lucht gevallen. Als we rekening houden met de relatie tussen spiritualiteit en gezondheid (zie 1.2.) dan hoeft het eigenlijk niet te verwonderen dat de ondersteuning van een positieve spirituele coping ook tot betere gezondheidsresultaten leidt.
• Zo toonde één onderzoek aan dat spirituele zorg een vermindering van kortademigheid en een verbetering van slaap teweeg kan brengen89.
• Daarnaast bestaat er een verband tussen het bezoek van de spiritueel zorgverlener en een afname van stress90.
• Als spirituele zorg echter uitblijft dan heeft dit bij patiënten met kanker een negatieve impact op de spirituele en religieuze coping én dus ook op hun mentale gezondheid91. Zij krijgen immers vaker te kampen met depressies, een tekort aan zin en rust. De positieve correlatie tussen spirituele zorg en mentaal welzijn, werd eveneens aangetoond92.
• Spirituele zorg leidt er volgens divers onderzoek bovendien toe dat patiënten het gevoel hebben dat ze vlotter herstellen én dat ze beter voorbereid zijn om thuis verder te genezen of te revalideren93.
86 A. KESTENBAUM, et al., What Impact do Chaplains Have? A Pilot Study of Spiritual AIM for Advanced Cancer Patients in Outpatient Palliative Care, in Journal of Pain and Symptom Management 54/5 (2017) 707–714; V.SUN et al., Palliative Care and Spiritual Well-being in Lung Cancer Patients and Family Caregivers, in Psycho-oncology 25/12 (2016) 1448–1455; K. M.
PIDERMAN et al., The Impact of a Spiritual Legacy Intervention in Patients with Brain Cancers and Other Neurologic Illnesses and Their Support Persons, in Psycho-oncology 26/3 (2017) 346–353.
87 P. BAY et al., (2008). The Effect of Pastoral Care Services on Anxiety, Depression, Hope, Religious coping, and Religious Problem Solving Styles. A Randomized Controlled Study, in Journal of Religion and Health 47/1 (2008) 57–69; K. M. PIDERMAN
et al., The Impact of a Spiritual Legacy Intervention in Patients with Brain Cancers and Other Neurologic Illnesses and Their Support Persons, in Psycho-oncology 26/3 (2017) 346–353.
88 Bij patiënten die beademd worden op de intensieve zorgen, gebruikten pastores in deze studie een ‘spiritueel moodboard’ om te peilen naar de emoties, noden en bredere spiritualiteit van de patiënt: J. N. BERNING, et al., A Novel Picture Guide to Improve Spiritual Care and Reduce Anxiety in Mechanically Ventilated Adults in the Intensive Care Unit, in Annals of the American Thoracic Society 13/8 (2016) 1333–1342; W. L. ILER, D. OBENSHAIN & M. CAMAC, The Impact of Daily Visits from Chaplains on Patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD). A Pilot Study, in Chaplaincy Today 17/1 (2001) 5-11.
89 W. RABOW et al., The Comprehensive Care Team. A Controlled Trial of Outpatient Palliative Medicine Consultation, in Archives of Internal Medicine 164/1 (2004) 83-91.
90 J. N. BERNING et al., (2016). A Novel Picture Guide to Improve Spiritual Care and Reduce Anxiety in Mechanically Ventilated Adults in the Intensive Care Unit, in Annals of the American Thoracic Society 13/8 (2016) 1333–1342; W. L. ILER, D. OBENSHAIN
& M. CAMAC, The Impact of Daily Visits from Chaplains on Patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD). A Pilot Study, in Chaplaincy Today 17/1 (2001) 5-11.
91 M. J. PEARCE et al., Unmet Spiritual Care Needs Impact Emotional and Spiritual Well-being in Advanced Cancer Patients, in Supportive Care in Cancer 20/10 (2012) 2269–2276.
92 P. KEVER & L. HILL, ‘Chaplains for well-being’ in Primary Care. Analysis of the Results of a Retrospective Study, in Primary Health Care Research & Development 16/1 (2014) 1-13.
93 K. J. FLANNELLY, The Correlates of Chaplains’ Effectiveness in Meeting the Spiritual/Religious and Emotional Needs of Patients, in Journal of Pastoral Care and Counseling 63/1-2 (2009) 9-15; G.T. BROCCOLO &L. VANDECREEK, How are Health Care Chaplains Helpful to Bereaved Family Members? Telephone Survey Results, in Journal of Pastoral Care and Counseling 58/1-2 (58/1-2004), 351-363.
22
• Ook uit het onderzoek van Littooij et al. (2018) blijkt dat zorgvragers een sneller en beter herstel associëren met de aandacht die zorgverleners geven aan datgene wat de zorgvrager betekenisvol vindt. Zorgvragers die door zorgverleners als onafhankelijke, gelijkwaardige persoon met een eigen identiteit, eigen kernwaarden… benaderd werden94, voelden zich eveneens meer gemotiveerd om het beste van zichzelf te geven gedurende het revalidatieproces95.
• Ten slotte toont een Vlaamse studie aan dat oudere pijnpatiënten die zorg kregen van zorgverleners die aandacht hebben voor de impact van pijn op de spirituele dimensie, minder beperkingen door de pijn en minder gevoelens van depressie rapporteren96. In de lijn van het verband tussen het vinden van zin en betekenis én kwaliteit van leven (zie 1.2.3.), blijkt spirituele zorg (die net ondersteuning biedt binnen de zoektocht naar zin) te leiden tot een hogere levenskwaliteit bij zorgvragers97. Deze vierde outcome werd al meermaals (her)bevestigd.
Tenslotte is er een verband tussen spirituele zorg enerzijds en lagere medische kosten anderzijds. Zo wijst één onderzoek uit, en dat is dan ook de laatste outcome, dat het tegemoetkomen aan spirituele noden in de laatste levensfase kan leiden tot lagere medische kosten98.
• Dit hangt samen met de vaststelling dat zorgvragers met kanker aan wie spirituele zorg werd verleend, doorgaans meer palliatieve zorgen kregen, waardoor ze minder ‘dure’
behandelingen moeten ondergaan (zoals reanimatie, beademing, intensieve zorgen…) op het einde van hun leven99.
o Hierbij mogen we de impact van ‘unresolved symptoms’ op medische kosten niet onderschatten. Aangezien de fysische, sociale, psychische en spirituele dimensie van mensen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, kunnen
94 Dit zijn ook aspecten die deel uitmaken van spirituele zorg omdat ze een positief effect kunnen hebben op de spirituele dimensie van iemand. Zie hiervoor: J. CLARKE,Spiritual Care in Everyday Nursing Practice. A New Approach, New York, Pallgrave Macmillan, 2013.
95 E. LITTOOIJ et al., Global Meaning and Rehabilitation in People with Stroke, in Brain Impairment 19/2 (2018) 183-192, p.
190.
96J. DEZUTTER et al., Chronic Pain Care. The Importance of a Biopsychosocial-existential Approach, in The International Journal of Psychiatry in Medicine 56/6 (2016) 563-575.
97 K. M. PIDERMAN et al., The Impact of a Spiritual Legacy Intervention in Patients with Brain Cancers and Other Neurologic Illnesses and their Support Persons, in Psycho-oncology 26/3 (2017) 346–353; T. A., BALBONI et al., Provision of Spiritual Care to Patients with Advanced Cancer. Associations with Medical Care and Quality of Life Near Death, in Journal of Clinical Oncology 28/3 (2010) 445-452; T. A. BALBONI et al., Religiousness and Spiritual Support Among Advanced Cancer Patients and Associations with End-of-Life Treatment Preferences and Quality of Life, in Journal of Clinical Oncology, 25/5 (2007) 555 -560; T. A. RUMMANS et al., Impacting Quality of Life for Patients with Advanced Cancer with a Structured Multidisciplinary Intervention. A Randomized Controlled Trial, in Journal of Clinical Oncology 24/4 (2006) 635–642; C. HARVEY &S.SHANE,The Role of Chaplains within Oncology Interdisciplinary Teams, in Supportive and Palliative Care 6/2 (2012) 259-268; J. DEZUTTER
et al., Chronic Pain Care. The Importance of a Biopsychosocial-existential Approach, in The International Journal of Psychiatry in Medicine 56/6 (2016) 563-575.
98 T. BALBONI et al., Support of Cancer Patients' Spiritual Needs and Associations with Medical Care Costs at the End of Life, in Cancer 117/23 (2011) 5383–5391.
99 T.BALBONI et al., Provision of Spiritual Care to Patients with Advanced Cancer. Associations with Medical Care and Quality of Life near Death, in Journal of Clinical Oncology 28/3 (2010) 445.
23 spirituele noden soms tot uiting komen in de vorm van lichamelijke klachten.
In de praktijk blijkt dat zorgverleners zich hier vaak te laat of helemaal niet van bewust zijn, omdat ze zich voornamelijk richten op uitdrukkelijk waarneembare spirituele noden. Hierdoor worden klachten, zoals chronische pijn, soms hardnekkig aangepakt met pijnstillers terwijl de fysieke pijn, ondanks alle pijnstilling, aanhoudt ten gevolge van een innerlijke spirituele pijn100. Spiritueel zorgverleners beschikken over de nodige competenties om ‘verborgen spirituele noden’ (die binnen een seculiere context soms moeilijk te verwoorden zijn) te kunnen detecteren101.
o Een andere factor (dan wel niet in context van de laatste levensfase) die de medische kosten kan drukken is de ‘opnameduur’ van zorgvragers. In dat verband tonen twee studies (hoewel ze beperkt en verouderd zijn) telkens aan dat patiënten die spirituele zorg kregen, sneller terug naar huis mogen wat opnieuw financiële voordelen met zich meebrengt102.