• No results found

SPIRITUELE ZORG DOORHEEN

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "SPIRITUELE ZORG DOORHEEN"

Copied!
51
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

Beroepsvereniging voor Zorgpastores

S PIRITUELE ZORG DOORHEEN EEN WETENSCHAPPELIJKE LENS

E

EN WETENSCHAPPELIJKE ONDERBOUW

VOOR GEÏNTEGREERDE SPIRITUELE ZORG BINNEN TOTAALZORG

(2)

Woord vooraf

Deze paper is samengesteld voor stakeholders in de gezondheids- en welzijnszorg, in de politiek, managers, spiritueel zorgverleners en andere zorgverleners… die op een beknopte manier op de hoogte gebracht willen worden van de recentste/belangrijkste wetenschappelijke onderzoeksresultaten over (de impact van) het beroep van de spiritueel zorgverlener en spirituele zorg an sich.

Als Beroepsvereniging voor Zorgpastores, spreken we in de eerste plaats vanuit de positie van de zorgpastor (als één van de beroepsgroepen met een eigen levensbeschouwelijke identiteit binnen de overkoepelende beroepsgroep ‘spiritueel zorgverleners’). Dit omwille van het feit dat we hierover de meeste expertise bezitten. Om waarheidsgetrouw te blijven zullen we, waar onderzoek spreekt over of gevoerd wordt door ‘spiritueel zorgverleners’ in het algemeen, ook de term ‘spiritueel zorgverlener’ hanteren.

Omwille van de nieuwe onderzoeksresultaten die jaarlijks vastgesteld worden, zal dit document op geregelde tijdstippen geüpdatet worden.

Inhoudelijke samenstelling door:

Kristien Henderickx & Elien Rogiers

(Inhoudelijk medewerkers Beroepsvereniging voor Zorgpastores)

In samenwerking met:

Professor Anne Vandenhoeck (KU Leuven) Lindsy Desmet (PhD student, KU Leuven)

De interlevensbeschouwelijke werkgroep gekoppeld aan de Vlaamse Interlevensbeschouwelijke Dialoog (VILD)

Het volledige bestuur van de Beroepsvereniging voor Zorgpastores

Contactgegevens bij vragen/opmerkingen:

Beroepsvereniging.pastores@gmail.com

Laatste wijzigingen: juli 2021

(3)

I Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Woord vooraf………

1. Spiritualiteit en het verband met gezondheid(szorg)……….1

1.1. Spiritualiteit – Een heldere werkdefinitie………1

1.2. Verband tussen spiritualiteit en gezondheid(szorg)………3

1.2.1. Acute wijzigingen in gezondheidstoestand hebben een impact op de spiritualiteit van zorgvragers en hun naasten………3

1.2.2. Spiritualiteit speelt een belangrijke rol in copingsmechanismen………..4

1.2.3. Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners, beïnvloedt kwaliteit van leven………5

1.2.4. Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners, beïnvloedt beleving én meetbare indicatoren van fysieke en mentale gezondheid……….5

1.2.5. Impact op ethische keuzes……….8

2. Spirituele zorg………9

2.1. What’s in a name?...9

2.2. Wie verleent het?...9

2.2.1. Spiritueel zorgverlener als expert……….9

2.2.2. Spirituele zorg als gedeelde verantwoordelijkheid van alle zorgverleners………11

3. Wat zijn de spirituele noden en spirituele zorg in specifieke zorgcontexten?...13

4. Impact van spirituele zorg op patiënttevredenheid over de zorg………16

4.1. Tevredenheid over spirituele zorg… ……….16

4.2. … zorgt voor grotere tevredenheid over kwaliteit van de zorg……….18

5. Outcomes………..119

6. Impact van ‘zorg voor zorgenden’ door de spiritueel zorgverlener………23

7. Besluit………25

Bibliografie en plaats van onderzoek of publicatie……… a

(4)

1

S

PIRITUELE ZORG

,

DOORHEEN EEN WETENSCHAPPELIJKE LENS

De hedendaagse zorgcultuur, waarin wetenschappelijk onderzoek hoog in het vaandel gedragen wordt, daagt spiritueel zorgverleners uit om te verwoorden wat ze doen én wat de waarde hiervan is binnen diverse zorgcontexten. Om op deze vragen een gefundeerd antwoord te kunnen bieden, bekeken verschillende onderzoekers gedurende de laatste decennia de beroepsactiviteiten van de spiritueel zorgverlener door een wetenschappelijke lens.

In wat volgt belichten we de voornaamste onderzoeksresultaten in thematische clusters.

- Spiritualiteit en het verband met gezondheid(szorg) - Spirituele zorg: What’s in a name en wie verleent het?

- Spirituele noden en spirituele zorg in diverse zorgcontexten - Impact van spirituele zorg op patiënttevredenheid over zorg

- Impact van het handelen van de spiritueel zorgverlener op de outcomes van de zorgvrager

- Impact van ‘zorg voor zorgenden’ door de spiritueel zorgverlener

1. Spiritualiteit en het verband met gezondheid(szorg)

1.1. Spiritualiteit – Een heldere werkdefinitie

De World Health Organization was het er al in 1999 over eens: “Health is a dynamic state of complete physical, mental, spiritual and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity”1.

Uit een recent onderzoek (Huber, 2016) dat in Nederland werd gevoerd, blijkt dat ook patiënten, in tegenstelling tot het merendeel van de artsen in de bevraging, een brede invulling geven aan het begrip ‘gezondheid’. Een invulling die zich niet louter focust op de lichaamsfuncties, maar evenzeer op de mentale functies en beleving, de spiritueel-existentiële dimensie, kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijk functioneren en dagelijks functioneren.

Door de grote responsiviteit van dit onderzoek kan deze vaststelling binnen de Westerse populatie als een oproep van patiënten beschouwd worden om aan alle dimensies de nodige aandacht te schenken2.

Met andere woorden: wanneer we patiënten/cliënten/bewoners3 centraal willen zetten in de zorg en hen in hun ‘totaliteit’ willen benaderen, is het van wezenlijk belang om niet alleen zorg

1WHO(WORLD HEALTH ORGANISATION), Fifty-second world health assembly (7 april 1999);

http://apps.who.int/gb/archive/pdf_files/WHA52/ew24.pdf (toegang 30.04.2019).

2 M. HUBER et al., Towards a ‘Patient-centred’ Operationalisation of the New Dynamic Concept of Health. A Mixed Methods Study, in BMJ Open 6/1 (2016) 1-10.

3 In wat volgt hanteren we systematisch de overkoepelende term: ‘zorgvragers’.

(5)

2 te dragen voor hun fysieke, maar ook voor hun sociale, psychische én spirituele dimensie4. Of om het met de woorden van William Osler te zeggen: “The good physician treats the disease;

the great physician treats the patient”.

Maar wat bedoelen we precies met die ‘spirituele dimensie’? Hoewel er hierover veel definities bestaan, zijn onderzoekers en zorgverleners het erover eens dat de spirituele dimensie (of spiritualiteit) in wezen te maken heeft met ‘verbondenheid’ en met het zoeken naar ‘betekenis’5. De volgende internationale consensusdefinitie van professor dr. Puchalski (2014) vat deze twee typische kenmerken van spiritualiteit goed samen én zorgde voor eenduidigheid in het spreken over spiritualiteit binnen de zorg en onderzoek:

“Spiritualiteit is de dynamische dimensie van het menselijk leven die verband houdt met de manier waarop personen (individueel of in gemeenschap) betekenis, richting en transcendentie ervaren, uitdrukken en/of zoeken en naar de manier waarop ze zich verbinden met het moment, zichzelf, anderen, met de natuur, het betekenisvolle en/of het heilige6.”

Deze definitie maakt duidelijk dat ‘spiritualiteit’ beschouwd wordt als een aspect dat deel uitmaakt van elk mensenleven (en dus niet louter van het leven van gelovige mensen).

Spiritualiteit houdt immers verband met het zoeken naar en ervaren van zin en betekenis doorheen verbindingen (met onszelf, anderen, de natuur, doelen, waarden, de tijd, met hetgeen ons overstijgt en/of met God…). Dit sluit trouwens naadloos aan bij de stelling van professor Dirk De Wachter: “Streven naar het geluk als levensdoel is een vergissing. Streven naar zin en betekenis, daarentegen, is waar het leven om draait”7.

Een ander belangrijk aspect waar de consensusdefinitie ons op wijst is dat deze dimensie in wezen ‘dynamisch’ is. Specifieke gebeurtenissen en de persoonlijke ontwikkeling van een persoon kunnen er dus toe leiden dat de manier waarop iemand zin zoekt en ervaart, (radicaal) verandert of dat de zin en betekenis van het leven (tijdelijk) niet gevonden wordt.

4 We verwijzen hier naar het biopsychosociale spiritueel model dat in 1997 ingang vond in de gezondheidszorg: B. FERREL &

C. MUNEVAR,Domain of Spiritual Care, in Progress in Palliative Care 20/2 (2012), p. 68; Zie voor de oorsprong van de integratie van deze vierde dimensie dit artikel: G. L. ENGEL,The Need for a New Medical Model. A Challenge for Biomedicine.

A challenge for biomedicine, in Science 196/4286 (1977) 129-136. Dit wordt ook bekrachtigd door de visienota ‘Integrale zorg en ondersteuning’: “Kwaliteit van leven centraal stellen betekent dat we uitgaan van een holistisch mensbeeld.

Geestelijke, lichamelijke, sociale en spirituele aspecten van de mens moeten altijd in hun samenhang benaderd worden4”.

Zie hiervoor: Strategische Adviesraad Welzijn, Gezondheid en Gezin, Visienota Integrale Zorg en ondersteuning, Brussel, 2012, p. 12.

5 L. BREGMAN, The Ecology of Spirituality. Meanings, Virtues, and Practices in a Post-religious Age, Waco TX, Baylor University Press, 2014.

6 Vertaling van definitie: C. PUCHALSKI et al., Improving the Spiritual Dimension of Whole Person Care. Reaching National and International Consensus, in Journal of Palliative Medicine 17/6 (2014) 642-652, p. 646.

7 D. DE WACHTER, De kunst van het ongelukkig zijn, Lannoo Campus, Leuven, 2019.

(6)

3 1.2. Verband tussen spiritualiteit en gezondheid(szorg)

Maar wat heeft dit nu te maken met de gezondheid van mensen? En breder: met de gezondheidszorg?

- Acute wijzigingen in gezondheidstoestand hebben een impact op de spiritualiteit van zorgvragers en hun naasten

- Spiritualiteit speelt een belangrijke rol in copingsmechanismen

- Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners, beïnvloedt kwaliteit van leven

- Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners, beïnvloedt beleving én meetbare indicatoren van fysieke en mentale gezondheid - Ethische/medische keuzes in het zorg- en behandelingsproces worden sterk

beïnvloed door de spiritualiteit van mensen

1.2.1. Acute wijzigingen in gezondheidstoestand hebben een impact op de spiritualiteit van zorgvragers en hun naasten

Professor Crystal Park maakt vanuit uitgebreid empirisch onderzoek binnen de menselijke spiritualiteit een onderscheid tussen het global meaning system (een vrij robuust levensbeschouwelijk kader dat de kernwaarden, de wereldvisie, de kernrelaties en de identiteitsbeelden van de mens bevat) en het situational meaning system dat vatbaar is voor zinverlies door bijvoorbeeld acute wijzigingen in de gezondheidstoestand, afscheid of chronisch lijden8.

Zinverlies komt tot uiting in zin- en levensvragen, eenzaamheid, angst en/of een gevoel van verlies van eigenwaarde of identiteit, controle, privacy, belangrijke (persoonlijke) rituelen…9 Om dergelijk tekort aan zin te compenseren komen spirituele noden aan de oppervlakte10. Enkele voorbeelden hiervan zijn de nood aan ‘verbondenheid’, ‘innerlijke rust’, ‘controle’,

8 C. PARK, The Meaning Making Model. A Framework for understanding Meaning, Spirituality, and Stress-related Growth in Health Psychology, in European Health Psychologist 15/2 (2013) 40–47; Als voorbeeld verwijzen we naar een Duits onderzoek dat aantoonde dat patiënten met mentale klachten (en in het bijzonder mensen die kampen met een depressie) beduidend minder zin en betekenis vinden in hun leven dan de controlegroep die bestond uit mensen die hier niet mee worstelen8. Zie hiervoor: J. VOLKERT et al., Meaning in Life. Relationship to Clinical Diagnosis and Psychotherapy Outcome, in Journal of Clinical Psychology 70/6 (2014) 528-535. Een waaier aan ander onderzoek dat zich toespitst op de impact van specifieke gezondheidstoestanden op welbepaalde doelgroepen, wordt weergegeven bij punt 3.

9 C.J.L. CUNNINGHAM et al., Perceptions of Chaplains’ Value and Impact Within Hospital Care Teams, in Journal of Religion and Health 56/4 (2017) 1231-1247, p. 1231; The Standard of Spiritual Care & Education, The Impact of Professional Spiritual Care;

https://www.professionalchaplains.org/Files/resources/The%20Impact%20of%20Professional%20Spiritual%20Care_PDF.pdf (toegang 03.02.2021).

10 T. GISKE &P. CONE,Discerning the Healing Path. How Nurses Assist Patient Spirituality in Diverse Health Care Settings, in Journal of Clinical Nursing 24/19-20 (2015) 2926-2935; A. VANDENHOECK,Voorzichtige stappen in spirituele screening, in Pastorale perspectieven 8/164 (2014) 10-15, p. 13; K. R. HEXEM et al., How Parents of Children Receiving Pediatric Palliative Care Use Religion, Spirituality, of Live Philosophy in Tough Times, in Journal of Palliative Medicine 14/1 (2011) 39-44; A.

BÜSSING, H-J. BALZAT & P. HEUSSER, Spiritual Needs of Patients with Chronic Pain Diseases and Cancer – Validation of the Spiritual Needs Questionnaire, in European Journal of Medical Research 15/6 (2010) 266-273.

(7)

4

‘gebed’, ‘een positieve kijk’, ‘eigenwaarde’, ‘rouwen’…11 Vroeg of laat staat elke mens voor de uitdaging om vanuit de spirituele noden die ontstaan op het vlak van situational meaning, tot nieuwe betekenisgeving te komen die in harmonie is met het robuuste global meaning system12.

1.2.2. Spiritualiteit speelt een belangrijke rol in copingsmechanismen

Spiritualiteit maakt deel uit van de copingsmechanismen die mensen hebben. Bij zinverlies en gezondheidsproblemen treden copingsmechanismen in het werk om opnieuw zin, een doel en betekenis te vinden.

Zo toont een literatuurstudie uit Nederland13 aan dat spiritualiteit een belangrijke factor is die invloed heeft op de mate waarin en de manier waarop mensen hun levensstijl aanpassen wanneer ze geconfronteerd worden met chronische hart- en vaatziekten. De literatuurstudie verwijst bovendien naar tal van andere onderzoeken waarin de relatie tussen spiritualiteit en therapietrouwheid/levensstijl aangetoond wordt.

Uit een Vlaamse bevraging bij moslimvrouwen (boven de 55 jaar) komt bovendien naar voor dat religie niet alleen een belangrijke rol speelt in de nood aan rituelen (bv. gebed), maar dat deze eveneens een impact heeft op de omgang met ziekte en lijden14. Enkele moslimvrouwen uit dit onderzoek vonden kracht in hun geloof en hielden zichzelf voor: “Be patient and grateful”15. Uit diverse andere studies (onder meer uit een onderzoek in Nederland) blijkt dat mensen die moeten revalideren (bv. na een beroerte) en die erin slagen om zin en betekenis te vinden tijdens het revalidatieproces, over een beter adaptatievermogen én een grotere motivatie beschikken16.

De uitkomst is echter niet steeds positief. Onderzoek toont aan dat spiritualiteit copingsmechanismen ook op een negatieve manier kan beïnvloeden, wat kan samenhangen met negatieve outcomes op het vlak van gezondheid (zie punt 1.2.4.) 17.

11 C.P. HERMANN, Spiritual Needs of Dying Patients. A Qualitative Study, in Oncology Nursing Forum 28/1 (2001) 67-72; L.

DEGRYSE, Spirituele screening op de afdeling Algemene Medische Oncologie, UZ Leuven (2015);

http://www.pastoralezorg.be/cms2/uploads/elisabeth/file/uitgelicht/Liesbeth_degryse(1).pdf (toegang 1.05.2019).

12 Vragen over de eigen identiteit en de betekenis van de ziekte blijken ook belangrijk te zijn voor mensen die niet expliciet gelovig zijn: A. BÜSSING, Spirituality as a Resource to Rely on in Chronic Illness. The SpREUK Questionnaire, in Religions 1 (2010) 9-17.

13 A.J. JANSSEN-NIEMEIJER, M. Visse, R. VAN LEEUWEN, C. LEGET & B.S. CUSVELLER, The Role of Spirituality in Lifestyle Changing Among Patients with Chronic Cardiovascular Diseases. A Literature Review of Qualitative Studies, in Journal of Religion and Health 56/2 (2017) 1460-1477.

14 G. BAEKE,J.WILS &B.BROECKAERT,“Be Patient and Grateful” – Eldery Muslim Women’s Responses to Illness and Suffering, in Journal of Pastoral Care Counseling 66/3 (2012) 1-9.

15 Ibid.

16 R.B. KING et al., Adaptation to Stroke. A Longitudinal Study of Depressive Symptoms, Physical Health and Coping Progress, in Topics in Stroke Rehabilitation 9/1 (2002) 46-66; E. LITTOOIJ et al., Global Meaning and Rehabilitation in People with Stroke, in Brain Impairment 19/2 (2018) 183-192.

17 G. FITCHETT, Recent Progress in Chaplaincy-Related Research, in Journal of Pastoral Care & Counseling 71/3 (2017), p. 165;

C.L. PARK, Spirituality and meaning making in cancer survivorship, in K.D. MARKMAN,T.PROULX &M.J.LINBERG (EDS.),The Psychology of Meaning (2013) 257‐277.

(8)

5 1.2.3. Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners,

beïnvloedt kwaliteit van leven

Diverse studies zoomen in op het verband tussen ‘spiritualiteit’ en ‘levenskwaliteit’18. De eindconclusie van deze studies is telkens gelijklopend: hoe hoger het spiritueel welzijn19 van iemand, hoe hoger zijn/haar levenskwaliteit blijkt te zijn. Dit stelde onder meer Prince-Paul vast in zijn steekproef van zorgvragers die kanker hadden en bij wie het einde nabij was20. Ook bij andere zorgvragers met chronische ziekten in diverse landen (USA, Zweden, Australië…) kwamen de onderzoekers een link tussen ‘spiritueel welzijn’ en ‘hogere levenskwaliteit’ op het spoor21.

Omgekeerd daalt de levenskwaliteit wanneer zorgvragers worstelen met een gebrek aan zin of een negatieve religieuze coping (bv. worstelen met een destructief Godsbeeld). Dit werd alvast aangetoond bij ouderen22. Ook bij patiënten met HIV/AIDS stelden onderzoekers een verband vast tussen spirituele struggle en negatieve uitkomsten, onder meer op het gebied van levenskwaliteit23.

1.2.4. Spiritualiteit en de aandacht en ruimte voor spiritualiteit door zorgverleners, beïnvloedt beleving én meetbare indicatoren van fysieke en mentale gezondheid Spiritualiteit heeft een impact op fysiek en mentaal welzijn:

Zo zouden patiënten die revalideren minder kans hebben op depressies wanneer ze zin blijven vinden in hun leven24. Een recenter onderzoek uit Nederland (2018) bevestigt dat het zingevingskader van mensen een impact heeft op de manier waarop met stress en andere emoties wordt omgegaan alsook op het fysieke, sociale en emotionele functioneren25. Het

18 G. FITCHETT, Recent Progress in Chaplaincy-Related Research, in Journal of Pastoral Care & Counseling 71/3 (2017), 163- 175, p. 165; A. CANADA et al., Racial/ethnic Differences in Spiritual Well-being among Cancer Survivors, in Journal of Behavioral Medicine 36/5 (2013) 441–453; M. PRINCE-PAUL, Relationships among Communicative Acts, Social Well-Being and Spiritual Well-Being on the Quality of Life at the End of Life in Patients with Cancer Enrolled in Hospice, in Journal of Palliative Medicine 11 (2008) 20-25; H. S. L. JIM et al., Religion, Spirituality, and Physical Health in Cancer Patients. A Meta- Analysis, in Cancer 121 (2015) 3760-3768; W. D. WINKELMAN et al., The Relationship of Spiritual Concerns to the Quality of Life of Advanced Cancer Patients. Preliminary findings, in Journal of Palliative Medicine 14/9 (2011) 1–7; F. REGO et al., The Influence of Spirituality on Decision-making in Palliative Care Outpatients. A Cross-sectional Study, in BMC Palliative Care 19/22 (2020) 1-14; M.W. RABOW &S.J.KNISH,Spiritual Well-being Among Outpatients with Cancer Receiving Concurrent Oncologic and Palliative Care, in Support Care Cancer 23/4 (2015) 919-923; J.M. BREDLE et al., Spiritual Well-Being as a Component of Health-Related Quality of Life. The Functional Assessment of Chronic Illness Therapy-Spiritual Well-Being Scale (FACIT-Sp), in Religions 2/1 (2011) 77-94.

1919 Iemand met een hoog spiritueel welzijn ervaart voldoende zin en betekenis in het eigen leven. Wanneer dit welzijn ontbreekt, ontstaan ‘spirituele noden’ vanuit een verlangen om zin en betekenis te ervaren.

20 M. PRINCE-PAUL, Relationships among Communicative Acts, Social Well-Being, and Spiritual Well-Being on the Quality of Life at the End of Life in Patients with Cancer Enrolled in Hospice, in Journal of Palliative Medicine 11/1 (2008) 20-25.

21 L. ORIS et al., Illness Identity in Adults with a Chronic Illness, in Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 25/4 (2018) 429-440; J.M. BREDLE et al., Spiritual Well-Being as a Component of Health-Related Quality of Life. The Functional Assessment of Chronic Illness Therapy-Spiritual Well-Being Scale (FACIT-Sp), in Religions 2/1 (2011) 77-94.

22 K. I. PARGAMENT et al., Religious Coping Methods as Predictors of Psychological, Physical and Spiritual Outcomes Among Medically Ill Elderly Patients. A Two-year Longitudinal Study, in Journal of Health Psychology 9/6 (2004) 713–730.

23 K. TREVINO et al., Religious Coping and Physiological, Psychological, Social and Spiritual Outcomes in Patients with HIV/AIDS. Cross-sectional and Longitudinal Findings, in AIDS and Behavior 14/2 (2010) 379–389.

24 R.B., KING et al., Adaptation to Stroke. A longitudal study of Depressive Symptoms, Physical Health and Coping Progress, in Topics in Stroke Rehabilitation 9/1 (2002) 46-66.

25 E. LITTOOIJ, J. DEKKER, J. VLOOTHUIS, G. A.M. WIDDERSHOVEN & C. LEGET, Global Meaning and Rehabilitation in People with Stroke, in Brain Impairment 19/2 (2018) 183-192.

(9)

6 hoeft dan ook niet te verwonderen dat patiënten die een tekort aan zin ervaren juist minder snel/goed revalideren26.

Uit een onderzoek bij 32 000 oncologische zorgvragers bleek bovendien dat de patiëntengroep die betekenis/zin/een doel vond en zich verbonden voelde met iets wat hem/haar oversteeg, minder te kampen kreeg met symptomen van kanker en van de behandeling27. Daarnaast zou spiritualiteit mensen met kanker helpen om rust te vinden in het omgaan met existentiële angsten28.

Een recent Vlaams onderzoek (Desmet et al., 2021) toont aan dat ouderen die moeite hebben met het vinden van betekenis of angst voor de dood ervaren, meer worstelen met depressie en een grotere pijnintensiteit29. Bij ouderen met dementie stelde een Vlaamse onderzoeker eveneens vast dat hoe hoger de bewoners scoorden op betekenisbeleving hoe minder depressieve symptomenen werden gerapporteerd. Meer zelfs, wanneer de bewoner met dementie meer betekenis in het leven vond, bleek deze persoon één jaar later na de eerste meting gemiddeld gezien ook minder symptomen van depressie te hebben. Betekenis vinden in het leven is dus een voorspellende factor wat het psychisch functioneren betreft bij mensen met dementie30.

Gelijkaardige resultaten komen we op het spoor in een onderzoek met 883 palliatieve oncologische patiënten waarvan het merendeel (36,8%) aangaf niet gelovig te zijn. Anderen noemden zichzelf christen (20,3%), katholiek (18,7%) of anders-gelovig (12,3%) of specifieerden hun levensbeschouwing niet (8,8%). In deze studie werd het verband onderzocht tussen spiritueel welzijn - dat de onderzoekers definieerden als de ervaring van controle, betekenis, meer rust rond de eigen identiteit en de existentiële uitdaging waarvoor palliatieve patiënten staan - én andere symptomen. De onderzoekers concludeerden dat hoe hoger het spiritueel welzijn van de zorgvrager is, hoe minder deze persoon te kampen krijgt met depressieve gevoelens, angst, vermoeidheid en pijn. Bovendien toonde de studie aan dat het spiritueel welzijn van de patiënten verbeterde nadat de zij palliatieve zorg hadden ontvangen van palliatieve artsen en verpleegkundigen31.

Wanneer we inzoomen op expliciet ‘religieuze’ copingsstrategieën blijkt uit onderzoek bij ouderen dat een positieve religieuze copingsstrategie (tevreden benadering van religie, zoeken van steun bij de religieuze gemeenschap, het zoeken van spirituele verbinding…) leidt

26 G. FITCHETT et al., The Role of Religion in Medical Rehabilitation Outcomes. A Longitudinal Study, in Rehabilitation Psychology 44/3 (1999) 333– 353.

27 H.S.L. JIM et al., Religion, Spirituality and Physical Health in Cancer Patients. A Meta-Analysis, in Cancer 121/21 (2015) 3760-3768; C.I. RIPAMONTI et al., Spiritual Care in Cancer Patients. A Need or an Option?, in Current Opinion in Oncology 30/4 (2018) 212-218.

28 M.PREAU, A.D.BOUHNIK & A.G.LE COROLLER SORIANO, Two Years after Cancer Diagnosis, What is the Relationship Between Health‐related Quality of Life, Coping Strategies and Spirituality?, in Psychological Health Medicine 18/4 (2013) 375‐386.

29 L. DESMET, J. DEZUTTER,A.VANDENHOECK &A.DILLEN,Spiritual Needs of Geriatric Hospitalized Patients and the Associations with Depressive Symptoms and Pain Intensity. A Cross-Sectional Study in Belgium, in Journal of Religion Spirituality & Aging (2021) 1-23.

30L. DEWITTE,Losing Memory, Losing Meaning? Towards a Deeper Understanding of Meaning in Life in Older Adults with Alzheimer’s disease, onuitgegeven proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de psychologische en

pedagogische wetenschappen, K.U. Leuven, 2020.

31 M.W. RABOW &S.J.KNISH,Spiritual Well-being Among Outpatients with Cancer Receiving Concurrent Oncologic and Palliative Care, in Support Care Cancer 23/4 (2015) 919-923.

(10)

7 tot een verbeterde fysieke, spirituele en mentale gezondheid32. Anderzijds kunnen ouderen door een gebrek aan zin, verbondenheid, een negatieve religieuze coping meer te kampen krijgen met symptomen zoals depressie én zelfs een spoediger levenseinde. Bovendien voelen ze zich functioneel beperkter dan hun leeftijdsgenoten die wel kracht kunnen halen uit hun spiritualiteit33.

Ook bij patiënten met HIV/AIDS werd de link tussen spirituele struggle en negatieve uitkomsten (op het gebied van HIV-symptomen, mentaal en spiritueel welzijn, gevoel van eigenwaarde, sociale ondersteuning) aangetoond34.

Terwijl in de vorige punten vooral verwezen werd naar onderzoek waarin het subjectieve welzijn van patiënten werd afgetoetst, bestaat er ook een waaier aan onderzoek dat inzoomt op de relatie tussen spiritualiteit/religie en enkele objectief meetbare indicatoren van de fysieke gezondheid van mensen.

Een recente analyse toonde aan dat er een verband bestaat tussen de cardiovasculaire gezondheidsindicatoren (zoals hypertensie/stress, bloeddruk, cortisol…) en indicatoren met betrekking tot ontstekingen en immuniteit (zoals hoeveelheid C-reactief proteïne35) enerzijds en de religie/spiritualiteit van mensen anderzijds. Volgens de onderzoekers geven deze resultaten aan dat een positieve coping van religie en spiritualiteit ervoor kan zorgen dat stress en depressie afneemt waardoor er een kleinere kans is op ontstekingen36.

In een onderzoek bij HIV-patiënten werd bij de groep patiënten die houvast vond in religieuze en spirituele krachtbronnen een langzamere evolutie van de ziekte van HIV vastgesteld37. Ten slotte verwijzen we naar een overkoepelende literatuurstudie van Koenig (2012) waarin hij vanuit 100 kwantitatieve studies de link tussen religie en fysieke/mentale gezondheid bestudeert én verduidelijkt. In deze studie wordt ‘spiritualiteit’ gezien als religieuze geloofsovertuigingen/praktijken en ligt de nadruk op de verbondenheid met het transcendente (God). Hij concludeert dat een groot aantal onderzoeken aantoont dat mensen die kracht halen uit hun religie een betere mentale gezondheid hebben en zich sneller kunnen aanpassen aan uitdagingen op het vlak van gezondheid. Het psychologisch welzijn dat hieruit voortkomt, heeft op zijn beurt een impact op de lichamelijke gezondheid van mensen38.

32 K. I. PARGAMENT et al., Religious Coping Methods as Predictors of Psychological, Physical and Spiritual Outcomes Among Medically Ill Elderly Patients. A two-year longitudinal study, in Journal of Health Psychology 9 (2004) 713–730.

33 Ibid.

34 K. TREVINO et al., Religious Coping and Physiological, Psychological, Social and Spiritual Outcomes in Patients with HIV/AIDS. Cross-sectional and Longitudinal Findings, in AIDS and Behavior 14 (2010) 379–389.

35 C-reactief proteïne is een eiwit dat ontstaat bij ontstekingen.

36 EC. SHATTUCK & M.P. MUEHLENBEIN, Religiosity/Spirituality and Physiological Markers of Health, in Journal of Religion and Health 59/2 (2020) 1035-1054.

37 G. IRONSON et al., View of God as Benevolent and Forgiving or Punishing and Judgmental Predicts HIV Disease Progression, in Journal of Behavioral Medicine 34/6 (2011) 414–425; H. KREMER, Spiritual Coping Predicts CD4-cell Preservation and Undetectable Viral Load over Four Years, in AIDS Care 27 (2015) 71–79.

38 H.G. KOENIG,Religion, Spirituality and Health. The Research and Clinical Implications, in International Scholar Research Notes Psychiatry 2012 (2012) 27830-27833.

(11)

8 1.2.5. Impact op ethische keuzes

Tenslotte speelt spiritualiteit een wezenlijke rol in de (ethische) keuzes die mensen maken gedurende hun zorg- en behandelingsproces39.

• De spirituele dimensie hangt immers samen met wat iemand van waarde vindt, welke relaties voor hem/haar belangrijk zijn en wat iemands wereldbeeld of innerlijke houding is.

• Daarnaast kan de spirituele dimensie van een gelovig iemand ook gekleurd zijn door een gelovig zingevingskader (bv. bij prenatale diagnostiek of keuzes rond zwangerschapsafbreking, in de visie op levenseindezorg, bloedtransfusies…)40. Uit een Vlaams onderzoek waarin joodse vrouwen in Antwerpen werden bevraagd, blijkt dat gelovige joodse vrouwen die God zagen als een almachtige God die wél beslist over geluk en ongeluk, euthanasie afkeurden. Bovendien wees dit onderzoek erop dat het beeld dat iemand heeft van de transcendente werkelijkheid of van God een sterkere impact heeft op het al dan niet afkeuren van euthanasie dan (on)religieus zijn41. De visie van joodse vrouwen die zichzelf ‘ongelovig’ noemen en geen transcendente realiteit erkennen kwam in deze studie immers overeen met de visie van joodse vrouwen die geloven in een God die geen ongeluk veroorzaakt. Beide groepen legden de nadruk op het recht van mensen om zelf beslissingen te nemen rond leven en dood.

39 E. LITTOOIJ et al.,The Importance of ‘Global Meaning’ for people rehabilitating from Spinal Cord Injury, in Spinal Cord 54/11 (2016) 1047-1052; G. A. SILVESTRI et al., Importance of Faith on Medical Decisions Regarding Cancer Care, in Journal of Clinical Oncology 21/7 (2003) 1379-1382; D.H. GROSSOEHME et al., We were Chosen as a Family. Parents’ Evolving Use of Religion when Their Child has Cystic Fibrosis, in Journal of Religion & Health 51/4 (2012) 1347-1358; A. BÜSSING, Spirituality as a Resource to Rely on in Chronic Illness. The SpREUK Questionnaire, in Religions 1 (2010) 9-17, p. 17.

40 E. LITTOOIJ et al.,The Importance of ‘Global Meaning’ for people rehabilitating from Spinal Cord Injury, p. 1047; B. BROECKAERT, Spirituality and Palliative Care, in Indian Journal of Palliative Care 17 (2011) 39-41; B. BROECKAERT,Palliative Care Physicians’s Religious/World View and Attitude Towards Euthanasia. A Quantitative Study Among Flemish Palliative Care Physicians, in Indian Journal of Palliative Care 15/1 (2009) 41-50; J. GIELEN,S. VAN DEN BRANDEN &B.BROECKAERT,Religion and Nurses’ Attitudes to Euthanasia and Physician Assisted Suicide, in Nursing Ethics 16/3 (2009) 303-318; C. AHADDOUR, S. VAN DEN BRANDEN & B.

BROECKAERT, Between Quality of Life and Hope. Attitudes and Beliefs of Muslim Women toward Withholding and Withdrawing Life-Sustaining Treatments, in Medicine, Health Care and Philosophy 51/3 (2018) 347 – 361; C. AHADDOUR & B. BROECKAERT, “For Every Illness There is a Cure”. Attitudes and Beliefs of Moroccan Muslim Women Regarding Health, Illness and Medicine, in Journal of Religion and Health 57/57 (2017) 1285-1303; C. AHADDOUR, S. VAN DEN BRANDEN & B. BROECKAERT, “God is the Giver and Taker of Life”. Muslim Beliefs and Attitudes regarding Assisted Suicide and Euthanasia, in AJOB Primary Research 9/1 (2017) 1-11; J. GIELEN et al., The Diverse Influence of Religion and World View on Palliative-Care Nurses’ Attitudes towards Euthanasia, in Journal of Empirical Theology 24/1 (2011) 36-56.

41 G. BEAKE,J.WILS &B.BROECKAERT,“We Are (Not) the Master of Our Body’. Eldery Jewish Women’s Attitudes towards Euthanasia and Assisted Suicide, in Ethnicity & Health 16/3 (2011) 259-287.

(12)

9

2. Spirituele zorg

Op basis van de voorafgaande opsomming is er eigenlijk geen twijfel mogelijk: we moeten zorg dragen voor de spirituele dimensie van zorgvragers, hun naasten en collega- zorgverleners. Maar hoe kunnen we dit concreet doen? Ofwel: wat bedoelen we precies met

‘spirituele zorg’ (2.1)? En wie verleent het (2.2)?

2.1. What’s in a name?

De volgende beschrijvingen helpen ons op weg:

“Spiritual Care is that care which recognises and responds to the needs of the human spirit when faced with trauma, ill health or sadness and can include the need for meaning, for self worth, to express oneself, for faith support, perhaps for rites or prayer or sacrament, or simply for a sensitive listener42”.

“Spiritual Care is understood as the care that addresses existential and religious and/or spiritual needs and challenges in connection with illness and crisis43”.

Conclusie? Met spirituele zorg willen we zoveel als mogelijk tegemoetkomen aan de spirituele noden waarmee zorgvragers, naasten en collega-zorgverleners worstelen én willen we krachtbronnen (datgene wat zin geeft) versterken. En dat alles met het oog op totaalzorg, kwaliteit van leven, fysieke en mentale gezondheid én een goede begeleiding bij medische keuzes (zie 1.2.1.-1.2.5.).

2.2. Wie verleent het?

2.2.1. Spiritueel zorgverlener als expert

Net zoals er zorgverleners zijn met expertise op het gebied van de lichamelijke zorg en de zorg voor de psychische en sociale dimensie van zorgvragers, zijn er ook zorgverleners die zich gespecialiseerd hebben in de zorg voor de ‘spirituele dimensie’.

Spiritueel zorgverleners beschikken over de nodige competenties44 én een doorleefde spiritualiteit die doorheen de opleiding wetenschappelijk werd doordacht. Een specifieke groep spiritueel zorgverleners vertrekt vanuit de katholieke geloofsovertuiging en inspiratie, maar met een grote openheid voor anders- of niet-gelovige zorgvragers. Dergelijke spiritueel zorgverleners noemen we zorgpastores45.

42 NHS Education for Scotland, Spiritual Care Matters;

https://www.nes.scot.nhs.uk/media/23nphas3/spiritualcaremattersfinal.pdf (toegang 01.02.2021).

43 C. HVIDT et al., What is Spiritual Care? Professional Perspectives on the Concept of Spiritual Care identified through Group Concept Mapping, in BMJ Open 10/12 (2020) 1-10.

44 UK Board of Healthcare Chaplaincy, Spiritual and Religious Care Capabilities and Competences for Chaplaincy Support (2015); ukbhc.org.uk/wp-

content/uploads/2019/12/ukbhc_spiritual_and_religious_capabilities_and_competences_for_chaplaincy_support_2015.pd f (toegang 5.02.2021).

45 Benamingen van spiritueel zorgverleners uit andere denominaties: anglicaanse aalmoezenier, de islamconsulent, de protestants-evangelische aalmoezenier, de vrijzinnig-humanistisch consulent.

(13)

10 Maar wat doen spiritueel zorgverleners precies met behulp van hun competenties? In wat volgt zoomen we in op het takenpakket van de zorgpastor, omdat wij (de Beroepsvereniging voor Zorgpastores) hierover de meeste expertise hebben.

Vanuit hun expertise stellen pastores een ‘spirituele diagnose’. Hiervoor peilt de pastor naar spirituele noden (bv. zoeken naar hoop, ethische zorgen, zorg om levenseinde, omgaan met levensverandering, relatie tussen waarden/geloof en behandeling…) en krachtbronnen (relatie(s), geloof, natuur, doelen, copingstrategieën uit het verleden…) van zorgvragers en/of hun naasten.

Vervolgens probeert de pastor tegemoet te komen aan de spirituele noden door zijn/haar interventies hierop af te stemmen (bv. iemand op verhaal laten komen, ruimte geven om te rouwen, een gebed, ritueel of sacrament voorbereiden en voorgaan, communicatie tussen zorgteam en zorgvrager optimaliseren, begeleiding in ethische keuzes…).

Daarnaast zal de pastor proberen om de krachtbronnen van iemand te helpen ontdekken en/of versterken (bv. wijzen op waarden, belangrijke relaties, mogelijke toekomstverhalen…).

Hierbij stelt de pastor telkens de beoogde effecten voorop, zoals het bewaren van waardigheid en respect van de zorgvrager, het versterken van de autonomie, het uithouden/verwerken van een moeilijke situatie…. Tenslotte gaat de pastor na wat de resultaten zijn van zijn/haar pastorale interventies. Op die manier kan hij/zij bijsturen indien nodig, maar ook de eigen professionaliteit verdiepen46.

Een soortgelijke driedelige opdeling wordt gemaakt binnen zogenoemde taxonomieën. Een taxonomie is een lijst met alle taken van de pastor die vanuit wetenschappelijk onderzoek (op basis van literatuurstudie, registraties van pastores…) wordt opgesteld. Taxonomieën bieden houvast aan pastores om in overleg te gaan met collega’s/directieleden en aan beleidsmakers om vacatures op te stellen en functioneringsgesprekken te voeren. In 2015 stelden Massey en collega’s (binnen de Amerikaanse context) een degelijke taxonomie op47. Ook binnen de Vlaamse zorgcontext werd deze afgetoetst48.

Belangrijk om hierbij te vermelden (en dat blijkt ook uit bovenvermelde taxonomieën) is dat pastores niet alleen de begeleiding van patiënten en hun naasten op zich nemen, maar dat zij ook collega-zorgverleners ondersteuning bieden. Zo staan pastores zorgverleners bij in context van een overlijden van een zorgvrager, hebben ze oog voor professionele en persoonlijke zorgen van hun collega’s, organiseren ze uitwisselings-en bezinningsmomenten…

Wat de impact hiervan is op zorgverleners, wordt verder in deze paper belicht (zie punt 6).

Daarnaast behoort de interprofessionele samenwerking met andere zorgverleners tot het takenpakket van de pastor. Meer specifiek informeren zij zorgverleners over de spirituele en

46A.VANDENHOECK,De meertaligheid van de pastor in de gezondheidszorg. resultaatgericht pastoraat in dialoog met het narratief- hermeneutisch model van C.V. Gerkin, onuitgegeven proefschrift tot verkrijging van de graad van doctor in de godgeleerdheid, K.U. Leuven, 2007; F. TIMMENS et al., The Role of the Healthcare Chaplain: A Liturature Review, in Journal of Health Care Chaplaincy 24/3 (2018) 87-106.

47 Cf. K. MASSEY et al., What Do I do? Developing a Taxonomy of Chaplaincy Activities and Interventions for Spiritual Care in Intensive Care Unit Palliative Care, in BMC Palliative Care 14/10 (2015) 1-8.

48 A. DILLEN, E. VANDERHEIJDEN & A. VANDENHOECK, Wat doe jij hier eigenlijk? Resultaten van empirisch onderzoek naar de tijdsbesteding van Vlaamse ziekenhuispastores, in Collationes 48/2 (2018) 163-189.

(14)

11 culturele noden die spelen bij de zorgvrager, bieden ze begeleiding aan om met deze noden rekening te kunnen houden in het zorgplan, wonen ze afdelingsbriefings, ethisch en palliatief overleg bij en coachen ze zorgverleners in het verlenen van eerstelijns spirituele zorg…49 Spirituele zorg is immers een gedeelde (interprofessionele) verantwoordelijkheid (2.2.2.).

2.2.2. Spirituele zorg als gedeelde verantwoordelijkheid van alle zorgverleners

Vanuit een holistische/integrale zorgvisie wordt van élke zorgverlener verwacht dat hij/zij gedurende het zorgproces de nodige basisaandacht heeft voor de ‘spirituele dimensie’ van hun zorgvragers50. Deze basisaandacht noemen we binnen de zorgcontext ‘eerstelijns spirituele zorg51’.

• Eerstelijns spirituele zorg gebeurt binnen een kwaliteitsvolle zorgrelatie.

o Deze krijgt gestalte in de aandacht van de zorgverlener voor de waardigheid van iemand tijdens een klinisch onderzoek, de lichamelijke verzorging, het helpen bij het eten, bewegen…

o Daarnaast laat de vertrouwensband tussen zorgvragers en zorgverleners toe om spirituele noden bij zorgvragers te detecteren én om indien nodig door te verwijzen naar de spiritueel zorgverlener voor gespecialiseerde spirituele zorg.

o Het spreekt voor zich dat het hierbij belangrijk is dat zorgverleners uitdrukkingen rond de zin of ‘onzin’ die zorgvragers ervaren, niet uit de weg gaan.

• Zinvolle doorverwijzingen door zorgverleners zijn noodzakelijk, aangezien de spiritueel zorgverlener onmogelijk alle zorgvragers en naasten kan screenen in de hele voorziening.

Op internationaal niveau wordt heel veel onderzoek verricht naar de implementatie van dit zorgdomein in de dagdagelijkse praktijk van zorgverleners. Per onderzoeksdomein verwijzen we in de voetnoot naar enkele relevante studies:

1. Wat is de visie van zorgverleners op spirituele zorg en hoe integreren zij dit in hun praktijk (binnen diverse contexten)?52

49 Ibid., p. 168-177.

50 Holistische/integrale zorg zet de zorg voor de totale, hele mens centraal; B. FERREL & N. COYLE,The Nature of Suffering and the Goals of Nursing, in Oncology Nursing Forum 35/2 (2008) 241-247, p. 246; K.J. FLANNELLY,G.F. HANDZO & A.J. WEAVER, Factors Affecting Healthcare Chaplaincy and the Provision of Pastoral Care in the United States, in Journal of Pastoral Care &

Counseling 58/1-2 (2004) 127-130; H.G. KOEING, The Spiritual Care Team. Enabling the Practice of Whole Person Medicine, in Religions 5/4 (2014) 1161-1174; G. HANDZO & H.G. KOEING,Spiritual Care. Whose Job Is it Anyway?, in Southern Medical Journal 97/12 (2004) 1242–1244; H. TAN et al., Understanding the Outcomes of Spiritual Care as Experienced by Patients, in Journal of Health Care Chaplaincy (2020) 1-15.

51 Spiritueel zorgverleners zijn ‘tweedelijns spiritueel zorgverleners’ die vanuit hun expertise verdiepende spirituele zorg kunnen verlenen.

52 A. APPLEBY, J. SWINTON & P. WILSON, What GPs Mean by ‘Spirituality’ and How they apply this Concept with Patients. A Qualitative Study, in JGP Open 2 (2018) 2, 1-9; D. SELBY, Patient Versus Health Care Provider Perspectives on Spirituality and

(15)

12 2. Hoe verloopt de samenwerking tussen zorgverleners en pastores en hoe kan die in de

toekomst beter verlopen?53

3. Welke barrières ervaren zorgverleners die hen ervan weerhouden om dit zorgdomein met hun zorgpraktijk te verweven?54

4. Welke competenties kunnen zorgverleners ondersteunen bij het verlenen van eerstelijns spirituele zorg?55

5. Hoe kunnen we zorgverleners het best vormen en ondersteunen opdat zij aandacht zouden hebben voor dit zorgdomein?56

6. Welke impact heeft vorming op de patient-reported outcomes van zorgvragers én op de competenties van zorgverleners?57

Spiritual Care. The potential to miss the moment, in Annals of Palliative Medicine 6 (2017) 143-152; S., RONALDSON, et al., Spirituality and Spiritual Caring. Nurses’ Perspectives and Practice in Palliative and Acute Care Environments, in Journal of Clinical Nursing 21 (2012) 2126-2135.

53 A.K. BORCHIK, A.G. NICHOLLS & A.C. DUPLECHAIN,Spiritual Care for the Hospitalized Child. Working Together to Offer Spiritual Support and Increase Patient Satisfaction, in Pediatric Nursing 45 (2019) 4, 201-204; E. J. TAYLOR &A.H. LI,Healthcare Chaplains’ Perspectives on Nurse-Chaplain Collaboration. An Online Survey, in Journal of Religion and Health 59/2 (2020) 625-638.

54 R. KEALL, J. M CLAYTON & P. BUTOW, How Do Australian Palliative Care Nurses Address Existential and Spiritual Concerns?

Facilitators, Barriers and Strategies, in Journal of Clinical Nursing 23 (2014) 3197-3205; M.J. BALBONI et al., Nurses and Physician Barriers to Spiritual Care Provision at the End of Life, in Journal of Pain and Symptom Management 48 (2014) 400- 410; E.A. Hvidt et al., ‘We Are the Barriers’. Danish General Practitioners’ Interpretations of why the Existential and Spiritual Dimensions Are Neglected in Patient Care, in Communication & Medicine 14/2 (2017) 108-120; E. BUELENS &A.DILLEN, Attending to Patients’ Spirituality. An Evaluation of a Spiritual Screening Project from the Perspective of Nurses, Chaplains and Patients in a Belgian Hospital, in Counseling and Spirituality 35 (2016) 2, 115-138.

55 R.VAN LEEUWEN & B. CUSVELLER, Verpleegkundige zorg en spiritualiteit. Professionele aandacht voor levensbeschouwing, religie en zingeving, Lemma, Utrecht, 2005; E. ROGIERS, M. STEEGEN & A. VANDENHOECK, Verpleegkundigen en eerstelijns spirituele zorg: een harmonieuze combinantie binnen de hedendaagse zorgcontext? Op zoek naar een ondersteunend (in)competentieprofiel en de bijhorende vorming, in Collationes 4 (2019) 427-448.

56 K. TORNØE et al., A Mobile Hospice Nurse Teaching Team’s Experience. Training Care Workers in Spiritual and Existential Care for the Dying. A Qualitative Study, in BMC Palliative Care 14/43 (2015) 1-9; M. R. O’BRIEN et al., Meeting Patients’

Spiritual Needs During End-of-Life Care. A Qualitative Study of Nurses’ and Healthcare Professionals’ Perceptions of Spiritual Care Training, in Journal of Clinical Nursing 28/1-2 (2018) 182-189; Gil BAR-SELA et al., Training for Awareness of One’s Own Spirituality. A Key Factor in Overcoming Barriers to the Provision of Spiritual Care to Advanced Cancer Patients by Doctors and Nurses, in Palliative and Supportive Care 17/3 (2019) 345-352; S.J. YARDLEY, C.E. WALSHE & A. PARR, Improving Training in Spiritual Care. A Qualitative Study Exploring Patient Perceptions of Professional Educational Requirement, in Palliative Medicine 23/7 (2009) 601-607; R. GILLILAN, S. QAWI, A.J. WEYMILLER & C. PUCHALSKI, Spiritual Distress and Spiritual Care in Advanced Heart Failure, in Heart Failure Review 22/5 (2017) 581-591; E. BUELENS &A.DILLEN,Attending to Patients’

Spirituality. An Evaluation of a Spiritual Screening Project from the Perspective of Nurses, Chaplains and Patients in a Belgian Hospital, in Counseling and Spirituality 35/2 (2016), 115-138.

57 J. VAN DE GEER et al., Training Hospital Staff on Spiritual Care in Palliative Care Influences Patient-Reported Outcomes.

Results of a Quasi Experimental Study, in Palliative Medicine 31/8 (2018) 743-753; H. DAUDT, M. D’ARCHANGELO & D.

DUQUETTE, Spiritual Care Training in Healthcare. Does it Really Have an Impact?, in Palliative and Supportive Care 17 (2017) 129-137; M. WASNER et al., Effects of Spiritual Care Training for Palliative Care Professionals, in Palliative Medicine 19/2 (2005) 99-104; E. KELLY, Chapter 57 Competences in Spiritual Care Education and Training, in Mark COBB, C.M. PUCHALSKI & B.

RUMBOLD (ed.), Oxford Textbook of Spirituality in Healthcare, Oxford, Oxford University Press.

(16)

13

3. Wat zijn de spirituele noden en spirituele zorg in specifieke zorgcontexten?

Om van kwaliteitsvolle spirituele zorg te kunnen spreken, moet spirituele zorg zoveel mogelijk aansluiting vinden bij de levensfase waarin iemand zich bevindt, maar ook bij de pathologie waarmee iemand te kampen krijgt. Dat is ook de reden waarom er een waaier aan onderzoek bestaat die zich toespitst op de spirituele noden bij en de spirituele zorg voor specifieke doelgroepen:

Ouders van zieke kinderen

B. Ferrell et al., Exploring the Spiritual Needs of Families with Seriously Ill Children, in International Journal of Palliative Nursing 22/8 (2016) 388- 394.

K. Darby, P. Nash, S. Nash, Parents’ Spiritual and Religious Needs in Young Oncology, in Cancer Nursing Practice 13/4 (2014) 16-22.

Kinderen K. Darby, P. Nash & S. Nash, Understanding and Responding to Spiritual and Religious Needs of Young People with Cancer, in Cancer Nursing Practice 13/2 (2014) 32-37.

P. Nash, K. Darby &S. Nash, The Spiritual Care of Sick Children. Reflections from a Pilot Participation Project, in International Journal of Children’s Spirituality 18/2 (2013) 148-161.

S. Nash, Message in a Bottle. A Comparative Study of Spiritual Needs of Children and Young People in and out of Hosptial, in International Journal of Children’s Spirituality 21/2 (2016) 116-127

P. Nash, M. Bartel, S. Nash (eds.), Pediatric Chaplaincy. Principles, Practices and Skills – Jessica Kingsley Publishers, Londen, 2018.

P. Nash, K. Darby & S. Nash, Spiritual Care with Sick Children and Young People. A Handbook for Chaplains, Paediatric Health Professionals, Arts Therapists and Youth workers, Jessica Kingsley Publishers, Londen, 2015.

W. McSherry & J. Smith, How Do Children Express their Spiritual Needs?, in Paediacric Nursing 19/3 (2007) 17-20.

A. Bull, Assessing and Communicating the Spiritual Needs of Children in Hospital. A New Guide for Healthcare Professionals and Chaplains, Jessica Kingsley Publishers, Londen, 2018.

Ouderen L. Desmet, J. Dezutter, A. Vandenhoeck & A. Dillen, Spiritual Needs of Older Adults during Hospitalization. An Integrative Review, in Religions 11/10 (2020) 529-556.

L. Desmet, J. Dezutter, A. Vandenhoeck & A. Dillen, Spiritual Needs of Geriatric Hospitalized Patiens and the Associations with Depressive

(17)

14 Symptoms and Pain Intensity. A Cross-sectional Study in Belgium, in Journal of Religion, Spirituality & Aging (2021) 1-23.

N.B. Erichsen & A. Büssing, Spiritual Needs of Eldery Living in Residential/Nursing Homes, in Evidence Based Complementary and Alternative Medicine (2013) 1-10.

G. Sital, S. Neville & J. Montayre, What is Known about the Spirituality in Older Adults Living in Residential Care Facilities? An Integrative Review, in International Journal of Older People Nursing 14/2 (2019) 1-12.

Personen met dementie

L.S. Odbehr et al., Spiritual Care to Persons with Dementia in Nursing Homes. A Qualitative Study of Nurses and Care Workers Experiences, in BMC Nursing 14/70 (2015) 1-9.

L.S. Odbehr et al., Residents’ and Caregivers’ Views on Spiritual Care and Their Understanding of Spiritual Needs in Persons with Dementia: a Meta-Synthesis, in Dementia 16/7 (2017) 911-929.

Y. Hirakawa et al., Meaning and Practices of Spiritual Care for Older People with Dementia. Experiences of Nurses and Care Workers, in Psychogeriatrics 20/1 (2020) 44-49.

C. Burke, T. Wight & L. Chenoweth, Supporting the Spiritual Needs of People with Dementia in Residential Aged Care, in Journal of Religion, Spirituality & Aging 30/3 (2018) 234-250.

J. Slape, Dementia and Palliative Care. The Spiritual Needs of Family Members, in Journal of Religion, Spirituality & Aging 26/2-3 (2014) 215- 230.

Personen met kanker

A. Vilalta et al., Evaluation of Spiritual Needs of Patients with Advanced Cancer in Palliative Care Unit, in Journal of Palliative Medicine 17/5

(2014) 592-600.

E. Grant, et al., Spiritual Issues and Needs. Perspectives from Patients with Advanced Cancer and Nonmalignant Disease. A Qualitative Study, in Palliative & Supportive Care 2/4 (2004) 371-378.

M. Lazenby, Understanding and Addressing the Religious and Spiritual Needs of Advanced Cancer Patients, in Seminars in Oncology Nursing 34/3 (2018) 274-283.

A.C. Mesquita, E. Chaves & G. de Barros, Spiritual Needs of Patients with Cancer in Palliative Care. An integrative review, in Supportive and Palliative Care 11/4 (2017) 334-340.

S. A., Murray et al., Exploring the Spiritual Needs of People Dying of Lung Cancer or Heart Failure. A Prospective Qualitative Interview Study of Patients and their Carers, in Palliative Medicine 18/1 (2004) 39–45.

(18)

15 Personen die

moeten revalideren

E. Littooij et al., Global Meaning and Rehabilitation in People with Stroke, in Brain Impairment 19/2 (2018) 183-192.

E. Littooij et al., The Importance of ‘Global Meaning’ for people rehabilitating from Spinal Cord Injury, in Spinal Cord 54/11 (2016), 1047- 1052.

Personen met een mentale beperking

P. Sango & R. Forrester-Jones, Intellectual and Developmental Disabilities, Spirituality and Religion. A Systematic Review 1990–2015, in Journal of Disability & Religion 21/3 (2017a) 280-295; P. Sango & R.

Forrester-Jones (2017b) Spiritual Care for People with Intellectual and Developmental Disability. An Exploratory Study, in Journal of Intellectual and Developmental Disability 21/3 (2017b) 1-11.

Personen binnen de context van de geestelijke gezondheidszorg

A. Verghese, Spirituality and Mental health, in Indian Journal of Psychiatry 50/4 (2008) 233-237.

J.C. Van Nieuw Amerongen-Meeuse, H. Schaap-Jonker, C.Anbeek & A.W.

Braam, Religious/spiritual Care Needs and Treatment Alliance among Clinical Mental Health Patients, in Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing 28/3 (2020) 1-14.

J.C. Van Nieuw Amerongen-Meeuse, H. Schaap-Jonker, C.Anbeek & A.W.

Braam, Conversations and Beyond. Religious/Spiritual Care Needs Among Clinical Mental Health Patients in the Netherlands, in Journal of Nervous and Mental Disease 208/7 (2020) 524-532.

(19)

16

4. Impact van spirituele zorg op patiënttevredenheid over de zorg

Het mag duidelijk zijn: er wordt op internationaal niveau heel veel onderzoek gevoerd naar de link tussen spiritualiteit en gezondheid, naar de taken en competenties van de spiritueel zorgverleners, de rol van zorgverleners in het verlenen van eerstelijns spirituele zorg én de meest voorkomende spirituele noden per doelgroep. En dat alles om kwaliteitsvolle spirituele zorg te kunnen garanderen. Maar heeft het wel effect? Zijn zorgvragers, maar ook naasten en collega-zorgverleners hier tevreden over?

Onderzoek wijst uit dat:

• zorgvragers, naasten én zorgverleners tevreden zijn over de verleende spirituele zorg;

• de mate waarin zorgvragers en naasten spirituele zorg kregen en hierover tevreden waren eveneens een belangrijke impact heeft op de manier waarop ze de kwaliteit van de gehele zorg beoordelen.

4.1. Tevredenheid over spirituele zorg…

Zonder te diep in te gaan op de outcomes die een bezoek van de spiritueel zorgverlener en de algemene aandacht voor de spirituele dimensie met zich meebrengen - dit komt in het volgende punt (5) ruim aan bod - kunnen we alvast stellen dat zorgvragers over het algemeen zeer tevreden zijn over de interventies van de spiritueel zorgverlener58:

• Meer specifiek waarderen zorgvragers de steun die ze krijgen van de spiritueel zorgverlener in het omgaan met hun ziekte59, in het stilstaan bij en tegemoetkomen aan spirituele (en eventueel religieuze) noden en in het aanboren van krachtbronnen60. Ander onderzoek (Marin, 2015) bevestigt bovendien dat spiritueel zorgverleners vaak slagen in hun opzet om tegemoet te komen aan spirituele en emotionele noden van zorgvragers61.

• Belangrijk te vermelden is dat niet alleen gelovige, maar ook niet-gelovige zorgvragers tevreden zijn over het bezoek van de spiritueel zorgverlener. Niet-gelovigen geven hierbij aan dat ze ervaren dat de spiritueel zorgverlener hun kijk op het leven respecteert62.

58K.R.B. JANKOWSKI, G.F. HANDZO & K. J. FLANNELY, Testing the Efficacy of Chaplaincy Care, in Journal of Health Care Chaplaincy 17/3-4 (2011) 100-125.

59 K. J. FLANNELLY et al., The Correlates of Chaplains’ Effectiveness in Meeting the Spiritual/Religious and Emotional Needs of Patients, in Journal of Pastoral Care and Counseling 63/1-2 (2009) 9-15; P. K. DONOHUE et al., Hospital chaplains. Through the Eyes of Parents of Hospitalized Children, in Journal of Palliative Medicine, 20/12 (2017) 1352-1358.

60 K. J. FLANNELLY et al., The Correlates of Chaplains’ Effectiveness in Meeting the Spiritual/Religious and Emotional Needs of Patients, in Journal of Pastoral Care and Counseling 63/1-2 (2009) 9-15; G.T. BROCCOLO & L. VANDECREEK, How are Health Care Chaplains Helpful to Bereaved Family Members? Telephone Survey Results, in Journal of Pastoral Care and Counseling 58/1- 2 (2004), 351-363.

61 D. B. MARIN, Relationship Between Chaplain Visits and Patient Satisfaction, in Journal of Health Care Chaplaincy 21/1 (2015) 14–24.

62 J.L. CUNNINGHAM,et al., Perceptions of Chaplains’ Value and Impact Within Hospital Care Teams, in Journal of Religion &

Health 56/4 (2017) 1231-1247; E.A. LOBB, et al., Patient Reported Outcomes of Pastoral Care in a Hospital Setting, in Journal of Health Care Chaplaincy 25/4 (2019) 131-146: A. SNOWDEN & I.TEFLER,Patient Reported Outcome Measure of Spiritual Care as Delivered by Chaplains, in Journal of Health Care Chaplain 23/4 (2017) 131-155.

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

De reden hiervoor is dat deze instrumenten niet zijn ontworpen voor gebruik door primaire zorgverleners om de spirituele situatie van de zorgvrager in kaart te brengen, maar voor

• doorverwijzen in geval van crisis. Multidisciplinaire scholing was verplicht, dat wil zeggen, de geestelijk verzorgers dienden daar- over zo vergaand mogelijke afspraken te maken

Zo zijn er vaker momenten waarbij we overleggen en waarbij de beeldende begeleiding een waardevol onderdeel is van de spirituele en psychoso- ciale zorg die we in het hospice

Om spirituele zorg goed ingebed te laten zijn in palliatieve zorg was verder nodig, dat zorgverleners hun spirituele competentie ontwikkelden, hetgeen zelfreflectie impliceerde, en

Uit de eerste analyses komen verschillende handelingen naar voren die door zorgverleners als belangrijk gezien worden, maar waarvan zij niet goed kunnen aange- ven waarom ze

Na de training hebben meer verpleegkundigen het idee dat er voldoende aandacht voor spiritue- le vragen en/of behoeften van de patiënt is (een stijging van 14% naar

De geest komt tot rust wanneer voor een tijd- je de aandacht niet is gericht op het den- ken, maar wordt verlegd naar bijvoorbeeld mers uitgenodigd om met een vriendelij-.. ke,

Willard zegt: “En in deze waarheid ligt het geheim van het zachte juk: het geheim om te leven zoals Hij leefde in Zijn hele leven - het adopteren van Zijn algehele levensstijl”.[5]