Het mag duidelijk zijn: er wordt op internationaal niveau heel veel onderzoek gevoerd naar de link tussen spiritualiteit en gezondheid, naar de taken en competenties van de spiritueel zorgverleners, de rol van zorgverleners in het verlenen van eerstelijns spirituele zorg én de meest voorkomende spirituele noden per doelgroep. En dat alles om kwaliteitsvolle spirituele zorg te kunnen garanderen. Maar heeft het wel effect? Zijn zorgvragers, maar ook naasten en collega-zorgverleners hier tevreden over?
Onderzoek wijst uit dat:
• zorgvragers, naasten én zorgverleners tevreden zijn over de verleende spirituele zorg;
• de mate waarin zorgvragers en naasten spirituele zorg kregen en hierover tevreden waren eveneens een belangrijke impact heeft op de manier waarop ze de kwaliteit van de gehele zorg beoordelen.
4.1. Tevredenheid over spirituele zorg…
Zonder te diep in te gaan op de outcomes die een bezoek van de spiritueel zorgverlener en de algemene aandacht voor de spirituele dimensie met zich meebrengen - dit komt in het volgende punt (5) ruim aan bod - kunnen we alvast stellen dat zorgvragers over het algemeen zeer tevreden zijn over de interventies van de spiritueel zorgverlener58:
• Meer specifiek waarderen zorgvragers de steun die ze krijgen van de spiritueel zorgverlener in het omgaan met hun ziekte59, in het stilstaan bij en tegemoetkomen aan spirituele (en eventueel religieuze) noden en in het aanboren van krachtbronnen60. Ander onderzoek (Marin, 2015) bevestigt bovendien dat spiritueel zorgverleners vaak slagen in hun opzet om tegemoet te komen aan spirituele en emotionele noden van zorgvragers61.
• Belangrijk te vermelden is dat niet alleen gelovige, maar ook niet-gelovige zorgvragers tevreden zijn over het bezoek van de spiritueel zorgverlener. Niet-gelovigen geven hierbij aan dat ze ervaren dat de spiritueel zorgverlener hun kijk op het leven respecteert62.
58K.R.B. JANKOWSKI, G.F. HANDZO & K. J. FLANNELY, Testing the Efficacy of Chaplaincy Care, in Journal of Health Care Chaplaincy 17/3-4 (2011) 100-125.
59 K. J. FLANNELLY et al., The Correlates of Chaplains’ Effectiveness in Meeting the Spiritual/Religious and Emotional Needs of Patients, in Journal of Pastoral Care and Counseling 63/1-2 (2009) 9-15; P. K. DONOHUE et al., Hospital chaplains. Through the Eyes of Parents of Hospitalized Children, in Journal of Palliative Medicine, 20/12 (2017) 1352-1358.
60 K. J. FLANNELLY et al., The Correlates of Chaplains’ Effectiveness in Meeting the Spiritual/Religious and Emotional Needs of Patients, in Journal of Pastoral Care and Counseling 63/1-2 (2009) 9-15; G.T. BROCCOLO & L. VANDECREEK, How are Health Care Chaplains Helpful to Bereaved Family Members? Telephone Survey Results, in Journal of Pastoral Care and Counseling 58/1-2 (58/1-2004), 351-363.
61 D. B. MARIN, Relationship Between Chaplain Visits and Patient Satisfaction, in Journal of Health Care Chaplaincy 21/1 (2015) 14–24.
62 J.L. CUNNINGHAM,et al., Perceptions of Chaplains’ Value and Impact Within Hospital Care Teams, in Journal of Religion &
Health 56/4 (2017) 1231-1247; E.A. LOBB, et al., Patient Reported Outcomes of Pastoral Care in a Hospital Setting, in Journal of Health Care Chaplaincy 25/4 (2019) 131-146: A. SNOWDEN & I.TEFLER,Patient Reported Outcome Measure of Spiritual Care as Delivered by Chaplains, in Journal of Health Care Chaplain 23/4 (2017) 131-155.
17 Ook naasten én zorgverleners appreciëren de ondersteuning van de spiritueel zorgverlener:
• Hoop genereren, stress reduceren, ondersteuning bieden bij het maken van ethische keuzes…: het zijn enkele van de taken van de spiritueel zorgverlener die de ouders van zieke kinderen uit het onderzoek van Donohue (2017) houvast boden. 38% van de ondervraagde ouders zag de spiritueel zorgverlener bovendien als een ‘brugfiguur’
tussen hen en het medisch personeel. De spiritueel zorgverlener zorgde er immers voor dat zorgverleners de voorkeuren van de ouders rond communicatie en zorg beter konden inschatten63.
• Dat spiritueel zorgverleners de communicatie tussen het team en de familie of andere naasten kan ondersteunen, wordt bevestigd door pediaters binnen de palliatieve context64. Vermeldingswaardig hierbij is dat de spiritueel zorgverlener in deze teams goed geïntegreerd bleek te zijn. Een recenter Amerikaans onderzoek bevestigt nog maar eens dat het merendeel (74%) van de bevraagde zorgverleners het werk van spiritueel zorgverleners apprecieert65.
• Als we terug inzoomen op het effect voor familieleden, dan blijkt uit onderzoek dat zeker wanneer een spiritueel zorgverlener betrokken is bij de laatste vierentwintig uur voor het overlijden van een zorgvrager op de intensieve zorgen, de tevredenheid over spirituele zorg groot is66. De aanwezigheid van de spiritueel zorgverlener op dat belangrijk overgangsmoment, vatte een familielid in het onderzoek van Broccolo (2004) als volgt samen: “I’ll never forget what the chaplain said and did; It sure helps your heavy heart67”.
• Het beluisteren van de wensen van familie van patiënten op intensieve zorgen rond
‘levenseindezorg’ en het bieden van ondersteuning bij het maken van medische keuzes68, zorgde bij deze familieleden eveneens voor een grotere tevredenheid over de zorg in het algemeen69.
• Dat studies over de impact van spirituele zorg op familieleden zich vaak toespitsen op levenseindezorg, heeft te maken met het feit dat familieleden op dat moment doorgaans het meest aanwezig zijn bij de zorgvrager en dan ook nauw betrokken zijn
63 P. K. DONOHUE et al., Hospital Chaplains. Through the Eyes of Parents of Hospitalized Children, in Journal of Palliative Medicine, 20/12 (2017) 1352-1358.
64 G. FITCHETT, et al., The Role of Professional Chaplains on Pediatric Palliative Care Teams. Perspectives from Physicians and Chaplains, in Journal of Palliative Medicine 14/6 (2011) 704-707.
65 T. LIBERMAN, et al., Knowledge, Attitudes, and Interactions with Chaplains and Nursing Staff Outcomes. A Survey Study 59/5 (2020) 1-15.
66 R. J. WALL et al., Spiritual care of families in the intensive care unit, in Critical Care Medicine 35/4 (2007) 1084-1090; T.P.
DAALEMAN,C.S.WILLIAMS,V.L.HAMILTON &S.ZIMMERMAN,Spiritual Care at the End of Life in Long-Term Care, in Medical Care 46/1 (2008) 85-91; R.J.WALL,R.ENGELBERG,C.J.GRIES &B.GLAVAN,Spiritual Care of Families in the Intensive Care Unit, in Critical Care Medicine 35/4 (2007) 1084-1090.
67 G.T. BROCCOLO & L. VANDECREEK, How are Health Care Chaplains Helpful to Bereaved Family Members? Telephone Survey Results, in Journal of Pastoral Care and Counseling 58/1-2 (2004) 31-39, p.39.
68 Volgende auteurs vermoeden dat medische keuzes aan het einde van het leven door pastores ondersteund worden omdat ze competent zijn in het verbinden van waarden en wensen met de behandelingsmogelijkheden: K.J. FLANNELLY, et al., A National Study of Chaplaincy Services and End-of-life Outcomes, in BMC Palliative care 11/10 (2012) 1-6.
69 J. R. JOHNSON et al., The Association of Spiritual Care Providers’ Activities with Family Members’ Satisfaction with Care after a Death in the ICU, in Critical Care Medicine 42/9 (2015) 1991–2000.
18 bij spirituele zorg (bv. rituelen op het einde van het leven, gesprekken tussen de pastor en de zorgvrager in aanwezigheid van de naaste etc.)70.
4.2. … zorgt voor grotere tevredenheid over kwaliteit van de zorg
Uit het vorige punt konden we reeds afleiden dat de tevredenheid over spirituele zorg zich niet alleen beperkt tot dit zorgdomein, maar meestal ook een grotere tevredenheid impliceert over de kwaliteit van de gehele zorg. Een veelvoud aan studies toont aan dat zorgvragers aan wie spirituele zorg werd verleend, in vergelijking met zorgvragers die geen spirituele zorg kregen maar hier wel nood aan hadden71:
• de kwaliteit van de zorg beter beoordelen, alsook een grotere tevredenheid tonen over zorg en de opname72;
• meer geneigd zijn om de voorziening aan anderen aan te raden73;
• de opname comfortabeler, aangenamer, zelfs korter ervaren74;
• meer vertrouwen hebben in de behandelende arts en in de samenwerking tussen artsen en verpleegkundigen75.
Wanneer echter niet tegemoetgekomen wordt aan de spirituele noden, en dat bevestigt dan ook de bovenstaande stelling, geven zorgvragers de zorginstelling gemiddeld lagere scores op
‘zorgkwaliteit’ en ‘patiënttevredenheid’76.
We zouden ons tenslotte kunnen afvragen of de steun die spiritueel zorgverleners geven niet volledig vervangen kan worden door de steun van andere zorgverleners, zelfs wanneer zorgvragers worstelen met spirituele noden. Uit een onderzoek blijkt echter dat de specifieke meerwaarde van de spiritueel zorgverlener (met name de spirituele en religieuze dimensie die hij/zij binnenbrengt) sterker samenhangt met patiënttevredenheid dan de psychosociale dimensie van het pastorale handelen77. Met andere woorden: de integratie van een spiritueel zorgverlener binnen het multidisciplinaire team wordt aangeraden.
70 T. DAALEMAN,C.WILLIAMS,L. HAMILTON & S. ZIMMERMAN, Spiritual Care at the End of Life in Long-term Care, in Medical Care 46/1 (2008) 85-91; W. RICHARD et al., Spiritual Care of Families in the Intensive Care Unit 35/4 (2007) 1084-1090.
71 J. A. WILLIAMS et al., Attention to Inpatients’ Religious and Spiritual Concerns. Predictors and Association with Patient Satisfaction, in Journal of General Internal Medicine 26/11 (2011) 1265–1271.
72 D. B. MARIN et al., Relationship between Chaplain Visits and Patient Satisfaction, in Journal of Health Care Chaplaincy 21/1 (2015) 14–24; J. A. WILLIAMS et al., Attention to Inpatients’ Religious and Spiritual Concerns. Predictors and Association with Patient Satisfaction, in Journal of General Internal Medicine 26/11 (2011) 1265–1271.
73 D. B. MARIN et al., Relationship between Chaplain Visits and Patient Satisfaction, in Journal of Health Care Chaplaincy 21/1 (2015) 14–24.
74 K. J. FLANNELLY et al., The Correlates of Chaplains’ Effectiveness in Meeting the Spiritual/Religious and Emotional Needs of Patients, in Journal of Pastoral Care and Counseling 63/1-2 (2009) 9-15; L. VANDECREEK, How Satisfied are patients with the Ministry of Chaplains?, in Journal of Pastoral Care and Counseling 58/4 (2004), 335–342.
75 Bij patiënten die in gesprek konden gaan over hun spirituele noden, was er 70% meer kans dat er vertrouwen was in de arts, en 120% meer kans dat de samenwerking tussen dokters en verpleegkundigen als ‘uitmuntend’ werd beoordeeld: J. A.
WILLIAMS et al., Attention to Inpatients’ Religious and Spiritual Concerns. Predictors and Association with Patient Satisfaction, in Journal of General Internal Medicine 26/11 (2011) 1265–1271.
76 A. B. ASTROW et al., Is Failure to Meet Spiritual Needs Associated with Cancer Patients’ Perceptions of Quality of Care and their Satisfaction with Care?, in Journal of Clinical Oncology 25/36 (2007) 5753–5757.
77 V. SHARMA et al., The differential Effects of Chaplain Interventions on Patient Satisfaction, in, Journal of Health Care Chaplaincy 22 (2016) 85-101.
19 Uit bovenstaande bevindingen kunnen we concluderen dat spiritueel zorgverleners best een geïntegreerde plaats krijgen binnen de voorziening.