Sociaal-politieke en etnische zaken

De supporters van Tractor Sazi scanderen in de stadions of op weg naar de stadions leuzen met een politieke of etnische lading. ‘Azerbeidzjan is van ons, Afghanistan is van jullie’, ‘We zijn trots om Turk te zijn’, ‘Wie niet van ons houd mag naar de hel’, ‘Iedereen heeft het recht om in zijn moedertaal te studeren’, ‘Leve Azerbeidzjan’, ‘Tractor wilt een staat, wilt een eervolle natie’, ‘Bakoe-Tabriz-Ankara, wij waarheen de Perzen waarheen?’, ‘Hé hé ik ben Turk’, ‘Azerbeidzjan is onze oord, Tractor is onze trots’ en ‘De arm van de Turk is niet buigbaar, de rug van de Turk buigt niet, eenmaal

opgeheven vlag, zal niet neerdalen op de grond, leve, leve Azerbeidzjan’ zijn enkele

voorbeelden hiervan.272 Dit laat duidelijk zien dat Tractor sterk gerelateerd is aan het

nationalisme onder de Azerbeidzjaanse Turken.273

De wedstrijden tegen Perzische clubs spelen zich vaak af in een sfeer waarin etnische vijandigheden zich in spreekkoren tussen supporters van Tractor en de tegenstanders afspeelt. Dit geldt vooral in de wedstrijden tegen Istiqlâl en Persepolis uit Teheran. De Perzen roepen vaak ‘tork-e khar’ (ezel Turk) waarop de Azerbeidzjaanse Turken antwoorden met ‘fars-e maimoen’ (aap Pers) of ‘hond’ in plaats van ‘aap’. De vijandigheid liep enkele keren uit tot gevechten tussen de supporters waarbij Tractor-supporters ook in conflict kwamen met de politie. De groeiende spanning tussen de

271 Ibidem.

272 Emil Souleimanov, Kamil Pikal en Josef Kraus ‘The rise of nationalism among Iranian Azerbaijanis’ 77 en Bijlage 3. 273 Bijlage 3.

~ 71 ~

Perzen en Turken zorgde ook voor een begin van ‘ontwaking’ onder andere

Turkssprekende minderheden in Iran.274

Het stadion wordt door de supporters van Tractor Sazi gebruikt als een spreekbuis voor hun politieke manifestaties en verspreiding van Turks nationalisme in Iran. Er zijn sympathisanten die puur naar het stadion gaan tijdens de wedstrijden om een probleem ter sprake te brengen in een spreekkoor of op een spandoek. Ze willen, zo bleek uit het veldonderzoek, via de tribunes hun stem ook aan de buitenwereld laten horen. Deze prioriteit onder een belangrijk deel van de supporters zorgt ervoor dat sportieve tegenvallers of juist successen minder relevant worden. De supporters van Tractor reageren op tegendoelpunten of nederlagen met ‘Eybi yox’ (Geen probleem).

Dit zou volgens de supporters uniek zijn in Iran.275

Natuurlijk willen de supporters van Tractor landskampioen worden. Een deelname aan een internationaal toernooi, zoals de Aziatische Champions League, wordt eveneens belangrijk gezien. De supporters zien een deelname aan een grote internationaal toernooi als een kans om hun problemen duidelijk te maken aan de buitenwereld. Politieke spandoeken die in de competitiewedstrijden vaak niet tevoorschijn worden gehaald, worden bij internationale wedstrijden tevoorschijn gehaald. De wens voor educatie in de moedertaal, de uitdroging van de Urmiye-meer of het racisme van de Perzen zijn voorbeelden die ze de buitenwereld willen laten zien.276

De supporters van Tractor gaven aan dat het eigenlijk niet normaal was dat politieke uitingen werden gedaan op de tribunes. Principieel zijn de meesten tegen de inmenging van politiek en voetbal. Gezien de bijzondere omstandigheden van Iran maakten ze duidelijk dat dit toch gebeurde en dat ze door de omstandigheden van Iran

wel normaal vonden en dit zelfs ondersteunden.277

Het stadion wordt gezien als de enige platform in Iran waar ze hun problemen of wensen als Azerbeidzjaanse Turken ter sprake kunnen brengen. Er wordt afgerekend met alles en iedereen die ze tegen de Azerbeidzjaanse Turken zien. Zulke spreekkoren

werden eerder geroepen bij een vereringsbijeenkomst voor Sattar Khan.278 Dergelijke

274 Emil Souleimanov, Kamil Pikal en Josef Kraus ‘The rise of nationalism among Iranian Azerbaijanis’ 77 en Emil Souleimanov ‘The evolution of Azerbaijani identity’ 81.

275 Bijlage 3. 276 Ibidem. 277 Ibidem.

~ 72 ~

bijeenkomsten worden door de autoriteiten niet getolereerd. Dit heeft waarschijnlijk bijgedragen aan de verplaatsing van de politieke leuzen naar de stadions.

Het stadion wordt, volgens supporters, door het overgrote deel van de supporters bewust gebruikt als een medium om bijvoorbeeld racisme aan de kaak te stellen. De autoriteiten proberen de politieke spreekkoren tegen te houden. De spreekkoren hebben vaak een pro-Turkse, pro-Azerbeidzjaanse gehalte dat gepaard gaat

met spreekkoren tegen de Perzen en het regime.279

De supporters gaven tijdens het veldonderzoek wel aan dat ze geloofden dat dit door het regime vaak bewust door de vingers werd gezien. De autoriteiten willen waarschijnlijk dat al het energie en frustraties van de Azerbeidzjaanse Turken geloosd worden in de stadions zodat dit zich niet vertoond op de straten van Iran. Dit is de reden waarom de politie strenger reageert op de vieringen na overwinningen van Tractor Sazi. De politie maakt dan de supporters die ze te pakken krijgen duidelijk dat de starten geen stadions zijn en dat ze hun pet, vlag of sjaal beter af kunnen doen. Er is

duidelijk vrees dat de vieringen uitlopen tot demonstraties.280

Politiek in het stadion betekent een ‘win-win’ situatie voor de supporters van Tractor én het regime. De Azerbeidzjaanse Turken uiten hun frustraties. Het regime en de regeringen zijn tevreden dat deze vooral in de stadions verwoord worden en niet

op de straten.281 Het regime ziet blijkbaar wel dat de Azerbeidzjaanse Turken

ontevreden zijn over bepaalde zaken.

De supporters van Tractor gaven mij aan dat de Perzen en de Perzische cultuur aanleg had voor racisme en chauvinisme. De grappen, kleineringen en discriminatie jegens de Turken en andere minderheden (bijvoorbeeld aan de Koerdische soennieten) of de kleineringen van de inwoners van Teheran jegens andere Perzen oorspronkelijk

buiten de stad werden als voorbeelden opgenoemd.282 De karikatuur in 2006 waarin

de Azerbeidzjaanse Turken, volgens hen, werden afgebeeld als kakkerlakken was de laatste druppel die de emmer over liet lopen. Dat was de mijlpaal van de ‘ontwaking’. Ze wilden niet meer leven als ‘tweederangsburgers’ en kwamen massaal op voor hun

rechten.283 279 Ibidem 82. 280 Bijlage 3. 281 Ibidem. 282 Ibidem. 283 Ibidem.

~ 73 ~

De grondwet van de Islamitische Republiek Iran belooft educatie in de regionale talen. Dit recht is voor de Azerbeidzjaanse Turken nooit in praktijk gebracht. De meesten zijn ook kwaad op het regime omdat Iran in de jaren 1990 in het Karabach-conflict Armenië had gesteund in plaats van het sjiitische (Noord-)Azerbeidzjan. Verder zijn ze kwaad vanwege de term ‘Azeri’ die het regime voor de Azerbeidzjaanse Turken

gebruikt.284

Tractor Sazi biedt de Azerbeidzjaanse Turken de mogelijkheid om het regime te ‘overwinnen’. Het winnen van de beker in 2014 in Kirman was ook een symbolische overwinning. Kirman is een stad voornamelijk bewoond door Perzen die tijdens een wedstrijd tegen Tractor Sazi riepen van: ‘het gebalk van de ezels zijn niet te horen’. Het winnen van de Iraanse beker in Kirman werd gezien als een overwinning op Perzisch

chauvinisme en racisme.285

Een landskampioenschap zien ze als moeilijker haalbaar. ‘Federasyon-e Iran, düsman Azerbaycan’ (Iraanse Voetbalbond is vijand van Azerbeidzjan) is een van hun leuzen. De supporters merkten op dat eerder Tractor Sazi van een landskampioenschap werd ontnomen. De beslissingen van de scheidsrechters in de laatste wedstrijden en

sommige acties van Tractor-spelers van Perzische komaf was verdacht.286 Het moet

opgemerkt worden dat de supporters van Tractor Sazi niet tegen alle Perzen zijn. Ze verwoorden dat ze geen probleem hebben met de normale Perzen. Ze hebben

problemen met het regime en volgens hen de chauvinistische houding van de staat.287

Zoals de supporters mij vertelden werd in de jaren 1990, na het einde van de Iran-Irak Oorlog, het leven van de Azerbeidzjaanse Turken kleurrijker. Turkse producten, muziek en televisiezenders kwamen de huizen binnen. De Azerbeidzjan aan de Kaspische Zee werd onafhankelijk. De bewustwording en trots in het Turk-zijn werd door deze ontwikkelingen geprikkeld. Dat waren volgens hen de belangrijkste

ontwikkelingen in de jaren 1990.288

Elke supporter van Tractor heeft wel iets op te merken over wat verkeerd en slecht gaat in Iran. De meesten zijn ontevreden over hun leven. De rest is geneigd te nemen met wat het land biedt en proberen genoegen te nemen met wat ze hebben en

284 Ibidem. 285 Ibidem. 286 Ibidem. 287 Ibidem. 288 Ibidem.

~ 74 ~

krijgen. Tractor-supporters hopen wel voor meer individuele vrijheid. De meesten

hopen ook dat hun rechten als minderheid door het regime gegeven wordt.289

Sommigen zoeken naar mogelijkheden om op hun manier zich te verzetten tegen alles wat het regime verboden heeft. Hoewel het regime pragmatisch lijkt ten opzichte wat verboden in het land is maakten de supporters van Tractor mij tijdens het veldonderzoek in februari 2014 duidelijk dat de regels in Tabriz strenger werden nagevolgd dan bijvoorbeeld Teheran. De meesten hadden de mening dat dit bewust

werd gedaan omdat Tabriz de hoofdstad is van de Azerbeidzjaanse Turken.290

Bij een deel van de supporters heeft de kritiek op het regime geleid tot verzwakking van hun geloof en verzwakking van religieuze identificatie. De verzwakking van religie als een identiteitsfactor wordt, gezien mijn observatie tijdens het veldonderzoek, meestal gevuld met nationalisme. Dit brengt vaak, als die er nog

niet was, sympathie voor Tractor Sazi met zich mee.291. Tractor Sazi maakt hen blij en

geeft hoop voor in de toekomst.292

De hoop die de club geeft is niet voor elke supporter hetzelfde. Dit komt door de verschillen in politieke houding en de verwachtingen voor in de toekomst. Er zijn dus verschillen onder de supporters. Op de tribunes zijn er twee supportersgroepen van Tractor Sazi te onderscheiden. De ene is TTTT (Türk timlarin tifusi tarafdâri oftewel de supportersgroep van de Turkse teams). De andere bevindt zich recht tegenover de TTTT. Zij worden genoemd als ‘Üzbeüz’ (de Overkant). Het verschil bestaat niet alleen uit de plek in het stadion maar heeft ook te maken met blik op politiek in het stadion. Voor TTTT-leden, hoewel ze wel meedoen aan de politieke leuzen, zijn voetbal, Tractor Sazi en het team de centrale aandachtspunten. Üzbeüz is sterker gepolitiseerd. Dit heeft echter een praktische reden. De camera’s van de televisiezenders worden geplaatst richting de tribunes waarin Üzbeüz zich bevindt. Iedereen die een politiek spandoek wil

openen richt zich logischerwijs tot de desbetreffende tribunes.293

Buiten het veld wordt er vaak een onderscheid gemaakt tussen Azerbeidzjaanse

Turken en zoals zij het verwoorden de geassimileerde ‘manqurd’s.294 De supporters van

289 Ibidem. 290 Ibidem. 291 Ibidem. 292 Ibidem. 293 Ibidem.

294 De term ‘manqurd’ behorend aan de Turkse talen werd wereldwijd bekend gemaakt door de Kirgizische schrijver Tjingiz Ajtmatov in de roman ‘De dag die langer duurde dan een eeuw’. De term verwijst naar een gevangene van wie het bewustzijn en

~ 75 ~

Tractor zijn van mening dat des te meer je naar Teheran toe gaat des te meer assimilatie te zien is. Hoe dichterbij Turkije des te meer de Azerbeidzjaanse Turken zich als Turk voelen. Qazvin en Teheran werden genoemd als twee gebieden waar assimilatie sterk was. Dit kwam vooral omdat er te maken is met bazaarlieden en handelaren die zich liever niet zouden willen bemoeien in etnische zaken. Het aannemen van ‘Iraniër’ als

identiteit zou hen beter uitkomen.295

In Iraans-Azerbeidzjan was er volgens hen verschil tussen de Azerbeidzjaniërs van Tabriz en de Azerbeidzjaniërs van Ardabil. In de laatstgenoemde stad, waarin ook de safawaiyya-orde van de latere Safaviden ontstond, zouden de inwoners sterker verbonden zijn aan hun religieuze identiteit in vergelijking met de Azerbeidzjaniërs van Tabriz. Met voetbal volgde een belangrijk deel van hen de oud-voetballer Ali Daei die nu werkt als coach. De club waarin Ali Daei werkte, was ook de club van de inwoners

van Ardabil.296

Verder zijn er mensen van gemengde huwelijken waarbij de meesten ongeacht tot welke etniciteit de vader of moeder behoort en ongeacht de regio waarin ze leven de neiging hebben om zich als ‘Iraniër’ te definiëren. Het komt vaak voor dat deze

mensen alleen maar het Perzische beheersen.297

GünAz TV was, volgens de supporters die tijdens het veldonderzoek zijn gesproken, tijdens en na de karikatuurcrisis in 2006 een medium die de Azerbeidzjaanse Turken hielp in hun ‘ontwaking’. Tractor Sazi zette volgens hen deze trend voort. Tractor bracht Ardabil met Tabriz en de Turken in Teheran met Zuid-Azerbeidzjan dichterbij elkaar. Door de trots en blijdschap die Tractor bood aan de Azerbeidzjaanse Turken is er, volgens de supporters van Tractor, ook een ‘ontwaking’ onder de Turken van Teheran. De laatstgenoemden durven zich nu met trots ‘Turk’ en ‘supporter van

Tractor’ te noemen.298

Toch zijn alle identiteitsverschillen onder de supporters van Tractor Sazi hierbij niet opgelost. Ten eerste moet het niet vergeten worden, hoe weinig ook, dat Tractor Sazi ook supporters heeft die geen Turken zijn. Zij hebben vaak weinig enthousiasme voor separatisme. Ten tweede zijn er ook Turkse supporters van Tractor die trouw zijn

identiteit na pijnlijke handelingen wordt ontnomen. Als degene het overleeft wordt de bewusteloze en identiteitloze gevangene een ‘machine’ in dienst van zijn gevangennemer.

295 Ibidem. 296 Ibidem. 297 Ibidem. 298 Ibidem.

~ 76 ~

aan Iran. Hun aantal moet zeker niet onderschat worden. Hierbij moet vermeld worden dat de meeste supporters van Tractor boven de 30 jaar misschien niet tegen onafhankelijkheid van Zuid-Azerbeidzjan zijn maar wel onderdeel van Iran zouden willen blijven als ze rechten zouden krijgen. Zo een houding heeft deels te maken met de aanwezige religieuze band met de Perzen. Sommigen willen door gezinssituaties niet voluit meedoen aan een ‘avontuur’ oftewel politieke protesten en dergelijke waarbij zelfs gepleit wordt voor onafhankelijkheid. Tijdens het veldonderzoek werd het mij duidelijk dat vooral personen met kinderen sneller genoegen zouden nemen met een

etnische emancipatie in Iran.299

Het zijn vooral minder religieuze jongeren onder de 30 jaar die hopen op de onafhankelijkheid van Zuid-Azerbeidzjan. Zij zijn namelijk ook principieel tegen de vorm van het regime. Dit betekent natuurlijk niet dat er onder meer religieuze jongeren of ouderen geen Tractor-supporters zijn die pleiten voor onafhankelijkheid. Wat zeker gezegd kan worden is dat de meeste supporters van Tractor meer rechten en ten minste

autonomie zouden willen voor de Azerbeidzjaanse Turken en Iraans-Azerbeidzjan.300

De meeste Tractor-supporters willen bijvoorbeeld dat er in Iraans-Azerbeidzjan (als een verplicht vak) het Azerbeidzjaans-Turks onderwezen wordt. Een belangrijk deel van de supporters zou genoegen nemen met zo een ontwikkelingen. Autonomie, federatie of andere oplossingen die niet voor separatisme zou zorgen, vindt een belangrijk deel van de supporters wel prima. Het zijn vooral de jongeren onder 30 jaar

die pleiten voor onafhankelijkheid en verlossing van het regime.301

Over wat er daarna zou moeten gebeuren zijn er verschillende wensen. De één wilt een zelfstandig land. Een ander wilt een vereniging met Turkije en weer een ander een vereniging met Azerbeidzjan. Er zijn ook supporters die een vereniging met beide landen zouden willen. De drie laatstgenoemden zouden ook sterkere banden willen hebben met de Turkse Wereld. Voor hen is de populariteit van Tractor in de Turkse

Wereld, en vooral Turkije, extra belangrijk.302

Ondanks onenigheden onderling heerst er in de regio wel een sterk gevoel van regionalisme. Bezoekers uit andere delen van Iran zouden Tabriz ervaren als buitenland omdat er op straat bijna alleen maar Turks wordt gesproken. Op de tribunes van de

299 Ibidem.

300 Ibidem. 301 Ibidem. 302 Ibidem.

~ 77 ~

Wolvenvallei worden nationalistische, separatistische en ten minste regionalistische leuzen massaal gescandeerd. De supporters van Tractor waarmee tijdens het veldonderzoek is gesproken vinden de mensen, de natuur, en economische potentie van de regio beter dan de rest van Iran. De voetbalclub wordt geassocieerd met de regio waarvan ze vinden dat die benadeeld wordt door de staat. De rijkdommen en grondstoffen van Azerbeidzjan zorgen voor welvaart van andere gebieden in Iran en

investeringen in de regio worden volgens de supporters bewust bemoeilijkt.303

De opkomst van het nationalisme sinds 2006 kan onder andere gezien worden aan de sterke afkeer van Arabische en Perzische namen onder de Azerbeidzjaanse Turken. Eén van de eerste onderwerpen die de meeste supporters tijdens het veldonderzoek ter sprake brachten was het klagen over hun Arabische of Perzische naam. Het groeiende identiteitsbesef en nationalisme zorgen ervoor dat steeds meer kinderen in Iran Turkse namen krijgen. ‘South Azerbaijan isn’t Iran’ wordt door de meeste supporters gezien als één van de belangrijkste spandoeken die ten toon is gesteld in het stadion. Het was voor de meesten de belangrijkste boodschap aan de

buitenwereld.304 Tot slot wordt Tractor Sazi geprofileerd als de club van alle Iraanse

Turken. Als een instrument dat alle Turken van Iran (dus ook de Qasjqâî’s en Turkmenen) met elkaar verbindt.

Dit alles laat zien dat er onder de supporters van Tractor variatie is over de politieke wensen. Ze lijken ook vastberaden door te zullen gaan met het protesteren totdat ze ten minste hun rechten zullen krijgen die vastgesteld zijn in de grondwet. Ongeacht hun politieke voorkeuren keuren alle supporters van Tractor een gewapend

verzet af. Dat wordt totaal niet als een oplossing gezien.305

In document Tractor Sazi (pagina 71-78)