2. VOETBAL EN RIVALITEIT: IRAN EN TRACTOR
2.2 Factoren die rivaliteit beïnvloeden
In dit deelhoofdstuk zullen factoren weergegeven worden die de rivaliteit tussen voetbalclubs of tussen nationale elftallen beïnvloeden. Het is duidelijk dat rivaliteit tussen voetbalclubs en nationale teams ontstaat door geschillen in het verleden, (actuele) internationale onenigheden, het verschil in ras, etniciteit, religie etc. Deze rivaliteiten worden uitgespeeld op internationale, nationale, regionale, provinciale, stedelijke en zelfs kleinere niveaus. Elke rivaliteit tussen voetbalteams zijn een unieke combinatie van niveaus en factoren die de rivaliteit beïnvloeden. Hierbij moet niet vergeten worden dat er altijd wel overlapping is in de factoren en dat deze naar verloop van tijd kunnen veranderen. Dit alles geeft een team een bepaalde ‘identiteit’ en ‘profilering’. Aan de hand van de bovengenoemde dimensies zijn er in het voetbal, beginnend met factoren binnen het voetbalveld, de volgende factoren te onderscheiden die van belang zijn voor de identiteit en profilering van een voetbalclub of voetbalteam: Sportieve factoren: Een voorbeeld hiervan is de rivaliteit tussen de drie grootste Turkse voetbalclubs uit Istanbul. De rivaliteit tussen Besiktas-Fenerbahçe en Galatasaray is voor een groot deel gebaseerd op sportieve successen. Andere factoren spelen bij deze rivaliteit een minder bepalende rol. Het is mogelijk dat een Turks gezin uit leden bestaat waarvan de één supporter is van Fenerbahçe, de ander van Galatasaray en weer een
ander van Besiktas.121 Het zijn de clubkleuren, de familieleden en de successen die
bepalend zijn bij de keuze naar de favoriete voetbalclub.122
121 Ugur Meleke ‘Kardes derbisi’ (De derby van de broeders, 7 april 2014) Milliyet http://www.milliyet.com.tr/ugur-meleke-kardes-derbisi-1863221-skorer-yazar-yazisi/ geraadpleegd op 12 mei 2014.
122 Eind jaren 1970 werd Galatsaray geprofileerd als de club van de aristocratie, Fenerbahçe was de club van de bourgeoisie en Besiktas van het proletariaat. Ugurhan Fisek ‘Güzel insan ölmeye mecbur mu?’ (Zijn goede mensen gedoemd vroeg te sterven? 3 oktober 1999) Hürriyet http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=-105409 geraadpleegd op 12 mei 2014.
Zo een onderscheiding is voor een klein deel waar. Ten eerste, Turkije heeft in zijn geschiedenis geen aristocratie gekend. Galatasaray is oorspronkelijk wel de club van een francofoon lyceum dat, vooraal na de uitroeping van het Turkse republiek ‘de elite’ van de staatsapparaat heeft voortgebracht. Tegenwoordig is er binnen Galatasaray een koude oorlog tussen’ deze elite’ en clubsleden die niet een opleiding hebben gehad in het lyceum. De supporters van Galatasaray hebben echter weinig te maken met deze strijd onder de clubs- en bestuursleden. Fenerbahçe is inmiddels de club die zich zowel met zijn bestuursleden als zijn supporters in het stadion profileert met kemalistische leuzen. Tevens is er de imago dat Fenerbahçe supporters, met name die naar de stadions gaan, rijker zijn dan de supporters van de rivalen. Besiktas lijkt in alle opzichten een buitenbeentje te zijn. De supporters in de stadions geven inderdaad de indruk dat er te maken is met ‘passievolle armen’ die weinig anders hebben dan hun club. Echter is de belangrijkste supportersgroep, Çarsi (letterlijk: Marktplaats), gesticht door winkeliers in het wijk Besiktas. Tevens is Besiktas een wijk van Istanbul die niet echt geassocieerd wordt met armoede, het tegengestelde kan eerder beweerd worden. Tenslotte hadden de oprichters van de club contacten met het Osmaanse hof.
Volgens een onderzoek onder meer dan een miljoen leden van een Turkse (semiofficiële) gokspelensite is 36% van de Turkse bevolking supporter van Galatasaray. Fenerbahçe en Besiktas volgen met 35% en 19%. ‘Taraftar liginin lideri Galatasaray kan kaybetti’ (De leider van de ‘supporterslegue’ Galatasaray heeft bloed (kracht) verloren, 17 april 2013) Milliyet
~ 33 ~
Speelwijze/speelkarakter: Het is voor een club, of beter gezegd team, mogelijk om een identiteit op te bouwen aan de hand van de spelwijze. De lange bal wordt vooral in Groot-Brittannië gehanteerd. Door het Nederlandse voetbal verbreide totaalvoetbal is een totaal andere speelwijze. Daarnaast heb je nog de Braziliaanse
‘voor-de-lol’ voetbal en het Italiaanse ‘catenaccio’.123 De Duitsers en de
Oostblokploegen zoals Dynamo Kiev waren en zijn bekend om hun discipline en
gemechaniseerde voetbal.124
Persoonsgebonden factoren: Dit betekent dat er een identiteit of rivaliteit ontstaat tussen de nationale teams en clubs door de individuen die in dienst zijn van het team. De persoonlijke rivaliteit tussen de Franse Arsene Wenger van Arsenal en de
Portugese Jose Mourinho van Chelsea is een voorbeeld hiervan.125 Zelfs wanneer beide
coaches van club zouden wisselen zal een wedstrijd tussen de nieuwe clubs van de twee een extra lading krijgen door de persoonlijke rivaliteit onderling. Verder zijn deze namen zo populair in de voetbalwereld dat elke team waar ze naar toe zouden gaan onder andere ‘het team van Mourinho’ of ‘het team van Wenger’ nadrukkelijk als identiteit zal krijgen.
Factoren door de vastgestelde doelstellingen: De oprichter van de Turkse voetbalclub van Galatasaray had de club opgericht met het doel om van ‘niet-Turkse teams te winnen’. Hierbij doelde hij op de Armeense en Griekse voetbalclubs opgericht
in Istanbul.126 Tegenwoordig wordt het gebruikt als een credo dat Galatasaray de meest
succesvolle Turkse voetbalclub in Europa maakte. Galatasaray heeft de neiging om zich te profileren als de trots van Turkije in Europa.
Toegeschreven factoren: Het is voor de voetbalclubs ook mogelijk om een factor in de rivaliteit toegeschreven te krijgen. Dit wordt vaak gemanipuleerd door de media
http://www.milliyet.com.tr/taraftar-liginin-lideri-galatasaray-kan-kaybetti-besiktas-galatasaray-fenerbahce-1694785-skorerhaber/ geraadpleegd op 12 mei 2014.
De percentages zijn min of meer een weerspiegeling van de gewonnen landskampioenschappen en maken duidelijk dat de supporters van deze clubs onderling zeer divers moeten zijn. Galatasaray en Fenerbahçe werden beiden 19 maal kampioen. Besiktas werd 13 keer. Kortom, hoe we het ook bekijken de rivaliteit is vooral gebaseerd op successen. Dit betekent niet dat het supporter zijn van een club niet ‘een herkenbaar karakter en neiging’ met zich meebrengt. Voor veel supporters is het niet moeilijk om de ander te herkennen aan zijn kleding, karakter, het wijze van lopen en praten. De enige supportersgroep die toch een bepaalde karakter lijkt te hebben zijn de supporters van Besiktas die, ondanks hun politieke, etnische en religieuze diversiteit, onder het kopje ‘anarchistisch’ onderzocht kunnen worden.
123 Simon Kuper ‘Voetbal als oorlog’ 143.
124 Lis Crolley en David Hand ‘ Football, Europe and the press’ (Londen 2013) 50 en Simon Kuper ‘Voetbal als oorlog’ 108. 125 Martin Lipton ‘Fallout from 'specialist in failure' row with Arsene Wenger has left Jose Mourinho feeling vulnerable’ 3 maart 2014 Daily Mirror
http://www.mirror.co.uk/sport/football/news/jose-mourinho-arsene-wenger-rivalry-3202258#ixzz31kn5JqLC geraadpleegd op 14 mei 2014.
126 Galatasaray spor kulübü resmî internet sitesi (Officiële internetsite van sportclub Galatasaray) http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarihkurulus.php geraadpleegd op 12 mei 2014.
~ 34 ~
of de rivalen. De meest bekende van zo een identiteit is het Nederlandse Ajax dat, hoewel de bestuursleden en onderzoekers vaak wat anders beweren, gezien wordt als
‘de club van de Joden’.127 Een ander voorbeeld is te zien bij de rivaliteit in Galicië,
Spanje. De fans van Celta de Vigo noemden de fans van Deportivo la Coruna ‘Turcos’ (Turken) om hen te beledigen. De fans van Deportivo la Coruna namen deze titel met eer aan en begonnen zich te profileren, met Turkse vlaggen in de stadions, als ‘los
Turcos’ (de Turken).128
Een opmerkelijk geval zien we bij de tweede club van Barcelona namelijk Espanyol (Letterlijk: ‘Spanjaard’). Oorspronkelijk is deze club meer ‘lokaal’ dan Barcelona wiens stichter een Zwitser was. Espanyol kreeg ook veel sympathie, wegens zijn naam, onder de niet-Catalanen (ambtenaren, soldaten en politiefunctionarissen) die in Barcelona kwamen wonen. Terwijl FC Barcelona het boegbeeld werd van Catalonië
begon Espanyol hierdoor langzamerhand symbool te staan voor Spanje.129
Rivaliteit via derden: Hiermee worden teams of clubs bedoeld die met hun overwinningen en successen ‘derden’ beïnvloeden bij de vorming van hun identiteit en rivaliteit. De successen van Turkije in het Europese Kampioenschap in 2008 werden van de hele Turkse Wereld en onder alle moslims gevierd of in prijs gesteld. Azerbeidzjan, Bosnië Hercegovina, Albanië, Kosovo, Macedonië, het noorden van Irak waren
gebieden waarin uitbundig de successen gevierd werden.130 Voor de opgenoemde
Balkanlanden had het te maken met culturele en historische connecties met de Turken. Voor de Bosniakken was de wedstrijd van Turkije tegen Kroatië zeer beladen omdat het symbolisch stond voor een afrekening van een lange historie en de Bosnische Oorlog in
het bijzonder. De overwinning werd dan ook overal in het land gevierd.131 De andere
niet-Turkse moslims vierden het puur omdat Turkije een moslimland was die succesvol kon zijn tegen Europese (niet-moslim) landen.
127 Simon Kuper ‘Ajax, the Dutch, the war’ 18-23 en 193.
128 Deportivo la Coruna: An official fanclub ‘Club information’ http://www.deportivo-la-coruna.com/info.html geraadpleegd op 12 mei 2014. De reden waarom ze Turken werden genoemd heeft te maken met een gebeurtenis in de 16e eeuw waarin de inwoners van La Coruna een Turkse piraat geholpen zouden hebben. Deportivo fans noemen hun rivalen als ‘Portugezen’ omdat de stad Vigo vlakbij Portugal ligt. Emir Eksioglu ‘La Liga’da bir Türk rekâbeti: Deportivo-Celta Vigo’ (Een Turkse rivaliteit in La Liga: Deportivo-Celta Vigo, 15 maart 2013) FourFourTwo Turkije http://www.fourfourtwo.com.tr/2013/03/15/la-ligada-bir-turk-rekabeti-deportivo-celta-vigo/ geraadpleegd op 12 mei 2014.
129 Simon Kuper ‘Voetbal als oorlog’ 157.
130 Zaman (Tijd) ‘Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kirmizi-beyaz çosku’ (Van de Adriatische Zee tot aan de Chinese Muur: Rood-witte animo’ 22 juni 2008 http://www.zaman.com.tr/newsDetail_openPrintPage.action?newsId=705233 geraadpleegd op 13 mei 2014. Hier beelden uit Kosovo: https://www.youtube.com/watch?v=obpQjoV0qos, Bosnië
https://www.youtube.com/watch?v=zTrgnMi1Y9w, Azerbeidzjan https://www.youtube.com/watch?v=oUomToxxZXE 131 Een dergelijke situatie ontstond na een basketbalwedstrijd tussen Turkije en Servië . Dit keer waren het vooral de Bosniakken in Servië (Sandzak-gebied) die de Turkse overwinning op de wereldkampioenschap 2010 uitbundig vierden. Zie:
~ 35 ~
Institutionele factoren: Hierbij moet gedacht worden aan de voetbalclubs met
(semi)officiële sponsoren, afzonderlijke bedrijven, belangengroepen of
beroepsgroepen. In Moskou was bijvoorbeeld CSKA de club van het leger, Dynamo van de inlichtingendienst, Torpedo van de Zil-fabrieken en Lokomotif van de spoorwegen. In Turkije zijn er meerdere clubs van de suikerfabrieken en clubs die oorspronkelijk van
spoorarbeiders waren.132
Economische factoren: De rivaliteit tussen Real Madrid (middenklasse) en Atletico Madrid (arbeidersklasse) en de rivaliteit tussen River Plate (rijk) en Boca Juniors (arm) zijn voorbeelden van rivaliteiten die economische gekleurd zijn.
Politieke factoren: Merkwaardige politieke rivaliteiten zijn te vinden in Italië. De derby tussen AS Roma en Lazio heeft een politieke tint omdat de supporters van AS Roma voor een belangrijk deel behoren tot politiek links terwijl de fans van Lazio
bekend zijn om hun rechtse (en racistische) uitlatingen.133 Eenzelfde rivaliteit is tussen
Lazio en AS Livorno een club waarvan de supporters bekend zijn om hun politiek linkse
symboliek en uitlatingen.134
Bij politieke factoren komt het regelmatig voor dat een team incidenteel, door de politieke conjunctuur, een bepaalde rivaliteit krijgt. De wedstrijden en overwinningen van de Turkse Fenerbahçe tegen de Britse bezetters van Istanbul in de jaren 1920 is een voorbeeld hiervan. Fenerbahçe zorgde voor troost en hoop onder
Turken.135 De club groeide dus door zo een conjuncturele situatie uit als een symbool
van verzet. Hetzelfde geldt voor Dynamo Kiev die een wedstrijd tegen de Duitse bezetters gewonnen hadden. Na afloop van de wedstrijd werd het hele team van
Dynamo geëxecuteerd.136 Een dergelijke wedstrijd werd tevens gespeeld door de
veteranen van de Nederlandse Ajax die met 14-1 wonnen van de Duitse soldaten.137
Regionale factoren: Hoewel de rivaliteit tussen Barcelona en Real Madrid deels bepaald worden door etnische en economische gevoeligheden (Catalonië is rijker) is
132 Ankara Sekerpor, Kayseri Sekerspor, Eskisehir Sekerpsor en Konya Sekerspor zijn enkele voorbeelden van voetbalclubs van de suikerfabrieken. ‘Seker’ betekent suiker. Enkele voorbeelden van clubs van spoorarbeiders zijn Adana Demirspor en Ankara Demirspor. ‘Demir’ betekent letterlijk ‘ijzer’. De term refereert in deze gevallen aan de spoorwegen.
133 Tommy Wilkinson ‘Derby della capitale: The Rome derby’ 10 november 2012 Libero http://liberofootball.co.uk/derby-della-capitale/ geraadpleegd op 12 mei 2014.
134 Ian Hawkey ‘Lazio v Livorno: political footbal’ 3 april 2005 in: The Sunday Times
http://www.thesundaytimes.co.uk/sto/sport/football/article85170.ece geraadpleegd op 12 mei 2014. 135 Cem Ertugrul ‘General Harrington Kupasi’ (Generaal Harrington Cup, 7 november 2005) NTVMSNBC
http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/345808.asp geraadpleegd op 12 mei 2014. Noot: Persoonlijk vindt ik dat Fenerbahçe met deze wedstrijden de bezetting ‘legaliseerde’.
136 Simon Kuper ‘Voetbal als oorlog’ 126. 137 Idem ‘Ajax, the Dutch, the war’ 104.
~ 36 ~
deze rivaliteit tussen de clubs voornamelijk een voorbeeld van een regionale rivaliteit.
Barcelona is de vertegenwoordiger van heel Catalonië.138
Etnische factoren: De rivaliteit in voormalig Joegoslavië tussen Dinamo Zagreb en Rode Ster Belgrado was grotendeels berust op een etnische rivaliteit. Dinamo was de club van de Kroaten terwijl Rode Ster de club was van de Serven. In Brazilië stichtten
begin 20e eeuw alle Europese immigranten (Engelsen, Duitsers, Portugezen, Spanjaarden
en Italianen) allen hun eigen voetbalclubs.139
Religieuze factoren: Een duidelijk voorbeeld van een religieuze rivaliteit is ongetwijfeld de ‘Old Firm’ tussen Celtic Glasgow en Glasgow Rangers. Celtic is de club van de katholieken terwijl Rangers de club is van de protestanten. De rivaliteit is voornamelijk gebaseerd op dit verschil.
Rivaliteit door ras: In Zuid-Afrika werd voetbal het speelveld van een rivaliteit tussen de rassen: de blanken, de zwarten en ‘gekleurde’ (Indiërs) groepen hadden allen
hun eigen clubs en competities.140
Geschillen in het verleden: De wedstrijden tussen Nederland en Duitsland zijn een voorbeeld hiervan. Ook de rivaliteit tussen Argentinië en Engeland is gebaseerd op een conflict.141
De ‘identiteit’ van elke voetbalclub wordt door de bovengenoemde factoren bepaald. Deze identiteit is voor elke voetbalclub uniek waarbij rekening gehouden moet worden met overlapping van factoren. Aan de hand van de bovengenoemde factoren zal er in de hoofdstukken 2.5 tot en met 2.9 de ‘identiteit’ en ‘profilering’ van Tractor Sazi nader behandeld worden.