2. VOETBAL EN RIVALITEIT: IRAN EN TRACTOR
2.4 Politiek en rivaliteit in het Iraanse voetbal
In Iran lijken de stadions de enige publieke ruimtes te zijn waarin de jongeren zichzelf
openlijk kunnen uiten.158 Zoals de Britse krant ‘The Economist’ het heeft verwoord, kan
bijna alles in Iran, ook voetbal, een onderdeel worden van de politiek.159 De rivaliteit
tussen Persepolis (Sjâhin) en Istiqlâl (Tâj) was een weerspiegeling van de onenigheden tussen het koninkrijk en het volk. De politiek en de staat heeft al heel vroeg zijn macht willen uiten in het voetbal. De kwesties rondom identiteit en rivaliteit is in Iran niet hierbij gebleven.
De overwinning van het Iraanse nationale team op Israël in 1968, die daarvoor
de Arabieren militair had verslagen, breidde de populariteit van voetbal uit.160 De
meeste Iraniërs sympathiseerden met de Arabieren. De overwinning, bekeken door miljoenen via de televisie, maakte voetbal bekend onder de massa’s. Twee populaire
zangers, Vigen en Dilkasj, maakten liederen ter ere van het nationale team.161
In de jaren 1970 kreeg de rivaliteit tussen Persepolis (de Roden) en Tâj (de Blauwen) een nieuwe dimensie. Persepolis had een Britse trainer en speelde een spontaan voetbal terwijl Tâj een Joegoslavische trainer had aangetrokken die Centraal-Europese oftewel gedisciplineerde voetbal liet spelen. De politieke rivaliteit duurde voort. De kroonprins, Reza Pahlavî, maakte bekend dat hij fan was van Tâj. De leden van clubs verbonden aan de kroon mochten optreden in de stadions tijdens verjaardagen van de sjah. Tâj begon een tijdschrift uit te geven. Om lezers te trekken begon het foto’s van voetballers uit te geven met het gezelschap van vrouwelijke filmsterren en zangeressen. De religieuze oppositie associeerde voetbal met
degeneratie.162
157 Houchang E. Chehabi ‘A political history of football in Iran’ 396-397.
158 Shiva Balaghi ‘Football and film in the Islamic Republic’ Middle East Report 229 (2003) 54-56 aldaar 54. 159 Houchang E. Chehabi ‘A political history of football in Iran’ 371.
160 Idem ‘Football’.
161 Idem ‘A political history of football in Iran’ 385-386. 162 Ibidem 386-387.
~ 40 ~
In zo een politieke sfeer leek Persepolis uit te groeien als het team van de oppositie. Inderdaad had de club religieuze voetballers. Toch is dit niet waar omdat de één van de grootste aandeelhouders van de club Prinses Fatima Pahlavî was. De beide clubs waren dus verbonden aan de Iraanse hof. Dit was dan ook de reden waarom de religieuze oppositie meende dat voetbal door de sjah werd gebruikt om ‘serieuze zaken’
in het land te laten vergeten.163
Na de Islamitische Revolutie, ondanks dat Khomeini had verkondigd dat hij geen atleet was maar van atleten hield, werd sport en voetbal niet zo serieus genomen als voorheen. Het begin van de Iran-Irak Oorlog in 1980 vormde een reden om competitiewedstrijden in het land te staken. De jongeren wilden echter alsnog voetballen en organiseerden in hun wijken voetbalwedstrijden. Het regime zag dit als een initiatief van de contrarevolutie. Zelfs tijdens de maand ramadan bleven, volgens hen, de moskeeën leeg. De jongeren voetbalden liever. Uiteindelijk koos het regime voor om de competities zelf te organiseren hoewel het zijn argwaan jegens voetbal behield. In 1983 tijdens de maand muharram, een heilige maand voor de sjiieten, trok de wedstrijd tussen Istiqlâl en Persepolis 110 000 supporters. Voetbal werd door het regime gezien als één van de negatieve overblijfselen van de sjah. Tevens waren de stadions tijdens wedstrijden plaatsen waarin verdachte bijeenkomsten werden gehouden. Voetbal was een intrige van de kolonialisten, het zorgde voor corruptie en degeneratie omdat het een ‘zwarte markt’ van tickets en drugs creëerde. De supporters waren tevens goed georganiseerd en breidden liederen voor en het meest ellendige
spotten ze met de islamitische leuzen voor de wedstrijden.164 Een ander kritiek kwam
door het geweld onder de supporters.165
Pas eind jaren 1980 beseften de beleidsmakers dat afkeuring van allerlei soorten vermaak niet een positief effect had voor het regime. De Iran-Irak Oorlog was namelijk voorbij en het regime had geen excuus om allerlei soorten vermaak tegen te houden. Één van de gevolgen hiervan was de nadruk op sport. De staatstelevisies maakten programma’s die niet aantrekkelijk waren voor de televisiekijkers. In 1993 kwamen ze met een derde zender die bedoeld was om sportprogramma’s uit te zenden. Tevens was in 1988 voetbal voor het eerst als een politiek instrument gebruikt door het regime van
163 Ibidem 387-388.
164 Ibidem 389-393. 165 Ibidem 401.
~ 41 ~
de Islamitische Republiek Iran. In Koeweit werd een voetbalwedstrijd gespeeld tussen
Irak en Iran waarbij de voetbalwedstrijd symbolisch de vrede diende.166
Na de Islamitische Revolutie werden bijna alle clubs genationaliseerd. De Armeense club Ararat was voor lange tijd de enige die niet genationaliseerd was. In 1994 kwam daar Bahman Karaj bij. Persepolis is verbonden aan de Ministerie van Industrie en Istiqlâl aan Organisatie van Fysieke Educatie. Andere teams reflecteren meestal hun affiliaties: Tractor Sazi met tractorfabriek werkers in Tabriz, Sanat-i Naft-i
Abadan met de olie industrie in Abadan, Foolad Khuzestan met staal uit Khuzestan.167
De kwalificatie voor de WK 98 zorgde voor veel euforie onder het volk. Jong en oud ging op straat om het te vieren. Dit was misschien de eerste keer dat er zonder vrees oude en nationalistische liederen werden gezongen. De veiligheidsmensen waren
nergens te bekennen.168 Hierbij is het opmerkelijk dat er ook openlijk alcohol werd
gedronken en dat vrouwen hun hoofddoeken afdeden. De Revolutionaire Garde greep nauwelijks in omdat zij ten eerste voetbalsupporters waren en daarna de Revolutionaire
Garde.169
Een belangrijke internationale wedstrijd was tijdens wereldkampioenschap in 1998 tegen de Verenigde Staten. De (internationale) media zag het als een ontmoeting tussen twee aartsvijanden. Echter ging de politieke strijd niet zozeer tussen de Iraniërs en Amerikanen maar tussen de Iraniërs onderling. De Iraniërs op de tribunes droegen T-shirts met daarop de foto van de leidster van de Mujahedin-e Khalq (Volksmoejahedien), een marxistische oppositiebeweging die vanuit Irak opereerde.
Deze oppositionele handelingen bleven niet hierbij.170
De overwinning tegen de Verenigde Staten gaf voor het eerst de mogelijkheid voor de Iraanse diaspora en Iraniërs in Iran een gezamenlijk feest te vieren en te delen.
Het bracht alle Iraniërs bij elkaar.171 De overwinning werd gevierd in sjiitische gebieden
zoals Libanon maar ook in de Westelijke-Jordaanoever.172
In 2001, toen bleek dat Iran zich opnieuw voor het WK zou kunnen plaatsen, werden niet alleen chauvinistische gevoelen uitgedrukt maar ook leuzen als ‘Dood aan
166 Ibidem 393-394.
167 Ibidem 394.
168 Shiva Balaghi ‘Football and film’ 54.
169 Neil Billingham ’98: The most politically charged game in World Cup history’ 2 juni 2010 FourFourTwo
http://www.fourfourtwo.com/features/98-most-politically-charged-game-world-cup-history geraadpleegd op 13 mei 2014. 170 Simon Kuper ‘Voetbal als oorlog’ 29-30.
171 Shiva Balaghi ‘Football and film’ 55.
~ 42 ~
de moellahs was te horen. De plaatsing voor het WK zou voor enkele weken straatfeesten en demonstraties kunnen zorgen. Uiteindelijk verloor Iran van Bahrein waardoor de supporters overtuigd waren dat de moellahs de voetballers onder druk hadden gezet om te verliezen. Ook de play-off tegen Ierland kon niet worden benut. Dit zorgde voor protesten in en buiten het stadion die samen ging met het vernielen van onder andere banieren met portretten van de belangrijkste moellahs en de ruiten
van honderden auto’s.173 Dit was tevens uit frustratie tegen de herkozen president
Mohammed Khatami die door beloftes van hervormingen was herkozen.
Hervormingen werden echter niet genoeg gezien door de protesteerders.174
In Iran wordt voetbal onder vrouwen steeds populairder. Vrouwen volgen voetbal niet alleen maar doen ook actief mee aan de vieringen van belangrijke wedstrijden in de stadions. Ondanks het verbod kwamen ongeveer 5000 vrouwen in
de Azadi Stadion van Teheran om de kwalificatie voor WK 1998 te vieren.175 Het is
opmerkelijk dat het aantal vrouwelijke voetballers in Iran sindsdien is gegroeid. Zo een
tien jaar later, in 2008, telde het land 58 vrouwelijke voetbalteams.176
In 2010 werd tijdens de kwalificatiewedstrijd tegen Zuid-Korea tegen de herkozen president Mahmud Ahmedinejad geprotesteerd. Spreekkoren als ‘Dood aan
de dictator’ en ‘ga naar de hel dictator’ waren tijdens de wedstrijd te horen.177 In 2013
gaf de bondscoach tussen 2009 en 2011, Afsjin Ghotbi, toe dat politiek zeer betrokken was met voetbal. De financiële mogelijkheden van de staat werden besteed aan voetbal. Dit bracht politieke manipulatie met zich mee. Het feit dat voetbal afhankelijk is van
geld maakt het voetbal nog politieker dan het misschien zou zijn.178
De ‘voetbalrevolutie’ in Iran heeft tot nu toe niet tot enige verandering geleid. Dit illustreert een algemene waarheid over voetbal en politiek, namelijk dat je via het voetbal wel een beter beeld kunt krijgen wat er gaande is in onderdrukte samenlevingen
maar dat voetbal toch zelden tot veranderingen in de samenlevingen leidt.179 Voetbal is
in Iran een spiegel van de politiek in het land. Dit vooral omdat zeer gedurfde politieke
173 Simon Kuper ‘Voetbal als oorlog’ 30. 174 Shiva Balaghi ‘Football and film’ 55.
175 Jenny Steel en Sophie Richter-Devroe ‘The development of women’s football in Iran: A perspective on the future for women’s sport in Islamic Republic’ Iran 41 (2003) 315-322 aldaar 318.
176 Tamara Juricic ‘Political history of football in Iran’ 18 november 2013 Tamara’s football mosaic
http://tamarasfootballmosaic.wordpress.com/2013/11/16/a-political-history-of-football-in-iran/ geaadpleegd op 13 mei 2014. 177 Ibidem.
178 Ibidem.
~ 43 ~
leuzen tijdens de vieringen van belangrijke overwinningen gescandeerd worden. De
kans bestaat dat WK 2014 opnieuw kan laten zien wat er gaande is in Iran.180