Sociaal gedrag gedurende de muzieksessie

Uit mijn veldwerkdata blijkt dat er tijdens het musiceren vaak andere vormen van sociaal gewenst gedrag bestaan in het Tergooi Ziekenhuis en bij Stichting Zalm. De deelnemers mogen dan sociale gedragingen vertonen die in andere omgevingen als ongewenst of verkeerd zouden worden ervaren. Het vrijere gedrag wordt

gekenmerkt door hard te schreeuwen of ongecontroleerd te slaan met de 47

drumstokken en zich uitbundig te gedragen. De focus op het waarborgen van de

agency van een actor kan bijdragen aan de goedkeuring van andere sociale

gedragingen. De muziekwerker tracht namelijk het individu centraal te stellen, waardoor er veel aandacht bestaat voor wensen van de actor. Deze centrale focus op de actor kan ervoor zorgen dat er andere sociale gedragingen worden geaccepteerd binnen de muziekruimte. Er wordt als het ware een speciale set van normen en waarden gevormd die gelden binnen het specifieke veld van de muziekruimte.

Muzikant Albert biedt muziekactiviteiten aan in de muziekstudio in het

ziekenhuis of hij komt persoonlijk langs op de kamer om te musiceren. Wanneer hij in de muziekstudio actief is met de patiënten, dan geldt er een andere vorm van geaccepteerd gedrag. De actor staat centraal, mag veel keuzes maken en kan de muzikale interactie sterk beïnvloeden door diens prominente rol achter het drumstel/het keyboard. Dit zorgt ervoor dat een patiënt zich losser gedraagt. Het lossere gedrag kan zich op een positieve manier of een negatieve manier uiten. Een positieve manier is dat een kind zich uit mag en durft te leven, en zijn frustraties af kan reageren door erop los te slaan. Dit is het geval met Mohammed, een patiënt van 10 jaar oud, die zich ongecontroleerd mag uitleven op het drumstel en het keyboard. Hij slaat bijna dingen kapot uit enthousiasme, maar er wordt niet ingegrepen omdat alles nog heel blijft in de muziekruimte en het geaccepteerd wordt om zich

uitbundiger te gedragen. Dit in tegenstelling tot andere sociale contexten, waar er andere normen en waarden gelden. De negatieve zijde van het vrije gedrag wordt

geïllustreerd aan de hand van Ylona’scasus, een patiënte van 6 jaar oud. Tijdens het

drummen en het zingen wilt zij halverwege de muzieksessie in de lucht gaan spugen. ‘Niet doen hoor, anders komt de politie!’ roept muzikant Albert snel. Het sociale gedrag dat wordt vertoond is aldus wat uitdagend. Er wordt ingegrepen wanneer het uit de hand dreigt te lopen, en sociaal ongewenste gedragingen zoals het spugen de overhand krijgen.

Tijdens de muzieksessies bij stichting Zalm met de individuen met

gedragsproblemen of een autistische stoornis bestaat er tevens ander sociaal 48

geaccepteerd gedrag. Met name tijdens het drummen bestaat er een andere set van normen en waarden binnen de muziekruimte. Drummen biedt de mogelijkheid om erop los te slaan, zich ongecontroleerd uit te leven en soms zelfs dingen stuk te

maken. Er staat een crashbekken21 dat kapot geslagen is, een drumstel dat gemaakt

moet worden omdat de vellen22 zeer beschadigd zijn wegens het harde slaan, en er

staan enkele basdrumpedalen23 _{die tevens gerepareerd moeten worden. Een van de}

cliënten die er veelvoudig op losslaat is Nathan, een 11 jarige jongen met een autismespectrumstoornis. Nathan mag kiezen welke nummers er worden

afgespeeld, hij mag bepalen hoe hard hij speelt en wat hij speelt. Hierdoor leeft hij zich veelal ongecontroleerd uit op het drumstel. Drumleraar Ken vertelt dat de muzieksessie ‘het moment’ is voor Nathan om volledig zichzelf te kunnen zijn

doordat hij zich ongecontroleerd en vrij mag gedragen binnen deze muziekruimte. Er bestaat aldus andere vorm van sociaal geaccepteerd gedrag tijdens het musiceren wegens de andere set van normen en waarden die geldt binnen deze ruimte; het kapot maken van een drumstel wordt hier niet zwaar afgestraft.

Tijdens de muzieksessie met de licht verstandelijk beperkten worden er

weinig sociale gedragingen vertoond die niet overeenkomen met de dagelijkse, sociaal gewenste gedragingen. De normen en waarden binnen dit veld zijn namelijk vrij gelijk aan de normen en waarden die gelden buiten dit veld. De muziekagoge en de muziektherapeuten zijn gefocust op het accepteren en het stimuleren van sociaal gewenste gedragingen door ‘slechte’ gedragingen te corrigeren en ‘goede’

gedragingen te belonen. Dit is tevens het geval tijdens de muzieksessies met EMB cliënten en de afasiecliënten: er worden weinig ‘andere’ sociale gedragingen

vertoond en geaccepteerd binnen de muziekruimte. Hoewel er een mate van agency bestaat in het kiezen van nummers en het bespelen van zelfgekozen instrumenten, biedt de agency niet de ruimte voor acceptatie van andere sociale gedragingen.

21 _{Een crashbekken is een metalen schijf die een onderdeel vormt van een drumstel.}

22 _{Vellen zijn de lagen die op de trommels van een drumstel zijn gespannen om een bepaalde klank per trommel}

te produceren.

23 _{Basdrumpedalen zijn pedalen waarmee de basdrum kan worden bespeeld.}

49

De muzikale interactie wordt aldus sterk vormgegeven door de dynamiek in de mate van agency van de betrokken actor(en) en muziekwerker, die voor verschillende interactietypen kan zorgen tijdens de muzieksessie. Daarnaast bestaat er in een aantal settings een specifieke set van normen en waarden, die bepaalde sociale gedragingen acceptabel maakt terwijl deze in andere sociale omgevingen afgekeurd zouden kunnen worden. In het volgende hoofdstuk ga ik nader in op de rol van muziek in het muzikale communicatieproces tussen de actoren en de muziekwerker..