Emotiemanagement & muziek

Muziek kan sterk verbonden zijn met het teweegbrengen van positieve en/of negatieve emoties. Er kunnen emoties verdwijnen, gedachten opgefrist worden, en positieve gemoedstoestanden gestimuleerd worden tijdens een muzikale interactie. In dit subhoofdstuk beschrijf ik eerst enkele inzichten uit de psychologie over het verband tussen muziek en emotieregulatie. Vervolgens bespreek ik mijn

onderzoeksresultaten.

Theoretische perspectieven op muziek en emotiemanagement

Tijdens het veldwerk werd duidelijk dat muziek een sterke invloed kan hebben op de 27

gemoedstoestand van een individu. DeNora (2000: 58) stelt dan ook, ‘music is both an instigator and a container of feeling […]’. In wetenschappelijke discours bestaan er theoretische perspectieven die een verband leggen tussen emotieregulatie en muziek. Vanuit een psychologisch perspectief impliceert emotieregulatie een repertoire aan processen - weliswaar automatisch of gecontroleerd door een individu, bewust of onbewust – waarmee positieve (blij) en negatieve (bang, boos, verdrietig) emoties kunnen worden beïnvloed (Gross & Thompson 2007 in

MacDonald et al. 2012: 515). De ‘mood-management theory’ van Zillman (1988 in MacDonald et al. 2012: 515) stelt bijvoorbeeld dat muziek gebruikt kan worden om negatieve emoties de kop in te drukken en positieve emoties te maximaliseren. De ‘uses and gratification theory’ beargumenteert tevens dat het beluisteren van muziek kan bijdragen aan het reguleren van emoties die een individu heeft, en het welzijn van een individu kan beïnvloeden (Chamorro-Premuzic et al. 2009 in MacDonald et al. 2012: 516).

Muziek & emotiemanagement in de praktijk

Uit (in)formele gesprekken met patiënten en familieleden blijkt dat de aanwezigheid van een muziekstudio en de muziektherapeutische activiteiten in de

ziekenhuisomgeving veelal als positief wordt ervaren. Naast het feit dat muziek werkt als afleiding voor de pijn die patiënten ervaren, is muziek ook een coping

mechanisme dat de mogelijkheid biedt om emoties te kunnen uiten en om te kunnen

gaan met stress (Brodsky 1989; McDonnell 1983; Perez 1989 in Ayson 2008; Barrera et al. 2002: 379). Stefan, een patiënt van 2,5 jaar oud die zijn benen in het gips had, was erg gefrustreerd en schreeuwde veel wegens de pijn en zijn beperkte

bewegingsvrijheid vertelde de pedagogisch medewerkster Gitte. Het slaan met een drumstok op het drumstel, het rammelen met een schudei, en het zingen van kinderliedjes onder begeleiding van muzikant Albert verbeterden vaak zijn

gemoedstoestand. Het was waarneembaar dat Stefan er vrolijk, enthousiast of rustig van werd. Muziek werkt voor Stefan aldus volgens de mood-management theorie

(Zillman 1988 in MacDonald et al. 2012: 515).

Positieve emoties worden tevens gestimuleerd door het bedenken van

creatieve teksten. Gedurende een muzieksessie met Kim, een patiënte van 8 jaar oud, werd er vrolijk gerijmd met gekke woorden terwijl muzikant Albert meezong en begeleidde op zijn gitaar. Kim zong met veel plezier mee:

‘Ik zag twee drollen samen rollen, oh het was een wonder, wat een wonder, oh zo een wonder dat die drollen rollen konden hi hi hi, ha ha ha, ik stond erbij en ik keek ernaar’.

Naast Kim beleeft Mohammed, een jongen van ongeveer 8 jaar oud, ook veel plezier aan de muziekactiviteiten. Het musiceren biedt voor hem een manier om zijn energie en frustratie te uiten, en hij slaat er letterlijk en figuurlijk op los terwijl hij enthousiast meezingt met de kinderliedjes als ‘Olifantje in het Bos’ en ‘Hoofd, Schouders, Knie, en Teen’.

Voor individuen met gedragsproblemen en autismespectrumstoornissen is er tijdens de muzieksessies het doel om vermaak te bieden en actoren iets te leren, maar het stimuleren van positieve emoties staat tevens centraal. Zoals ik eerder beschreef betekent de muzieksessie van Nathan een moment om zijn frustratie om te zetten in een positieve gemoedstoestand. Daarnaast is het musiceren een moment waarop de eerder benoemde Thimo 100% opgaat in de muziek en zich in een zeer positieve gemoedstoestand bevindt. Dit blijkt uit observaties en informele gesprekken met drumleraar Ken.

Het motorische of technische onvermogen om een muzikale handeling uit te

voeren kan echter ook voor negatieve emoties zorgen. Yael, een jongen van 10, kan namelijk een epileptische aanval krijgen wanneer hij zijn rechter arm strekt. Hierdoor raakt Yael gefrustreerd wanneer het hem niet snel genoeg lukt om een bepaalde beweging te maken of een klank te produceren. Om ervoor te zorgen dat Yael het musiceren leuk vindt, probeert drumleraar Ken op de gezichtsexpressie en de

houding van de jongen te letten. ‘Muziek is alleen maar gevoel en datgene dat je leuk vindt’ vertelt drumleraar Ken gedurende het interview. Het musiceren moet aldus als een plezierig moment worden ervaren, niet als een frustrerende activiteit.

Voor de licht verstandelijk beperkten blijkt dat er positieve emoties

gestimuleerd kunnen worden door het plezierige element van het musiceren. Olaf, een verstandelijk beperkte jongen van halverwege de 20, heeft problemen met praten wegens echolalie. Echolalie betekent het herhalen van woorden en zinnen die een individu heeft gehoord (Comer 2011: 449). Gedurende een gesprek over wat mensen gelukkig maakt tijdens een van de muziekagogische groepssessies, was Olaf aan beurt om te vertellen wat hem gelukkig maakte. Olaf schommelde heen en weer, ‘Wat maakt mij gelukkig? Wat maakt mij gelukkig? Hmm, wat maakt mij gelukkig?’ herhaalde hij veelvoudig, waarna hij na enkele minuten een antwoord gaf. ‘Muziek maakt mij gelukkig’ luidde zijn antwoord. Iedereen reageerde enthousiast, en Nouri, een licht verstandelijk beperkte man van eind 60, riep enthousiast uit ‘Muziek maakt mij ook gelukkig!’. Muziek brengt aldus positieve emoties teweeg gedurende het musiceren, bijvoorbeeld Edith die enthousiast danst gedurende de muziekagogische sessies, maar ook in het dagelijkse leven, zoals Olaf aangeeft. Het maakt mensen gelukkig, het biedt een bron waarmee emoties van blijheid en vrolijkheid

aangewakkerd kunnen worden.

Voor de passieve EMB cliënten is het moeilijk om vast te stellen of zij positieve

emoties ervaren wanneer zij muziek beluisteren. Hoewel muziekwerkers goed letten op de gezichtsexpressie en ontspanning van het lichaam, is het vaak niet mogelijk om duidelijk (verbaal) te communiceren over de emoties die cliënten ervaren. Bij EMB cliënten die wel actief deelnemen kan muziek waarneembaar het emotionele welzijn beïnvloeden. Oliver en Idris leefden tijdens de muziekagogische sessies bijvoorbeeld sterk op van muziek, en zwaaiden hun handen vrolijk heen en weer in reactie op de muziek die er werd gespeeld. Daarnaast biedt muziek ook rust, bijvoorbeeld voor

Renske. Renske is een jonge vrouw met een vorm van Progeria15_{, en ze is ernstig}

15 _{Progeria is een zeer zeldzame verouderingsziekte die wordt veroorzaakt door een genmutatie. Online at:}

30

meervoudig beperkt. Ze wordt soms erg mopperig. Echter, wanneer zij op de grondtrommel zit en een begeleider achter haar zit en het instrument bespeelt, dan zorgen de trillingen ervoor dat zij rustig wordt. De zorgverleners in het Reigersdaal ervaren de muzieksessies dan ook als positief voor de gemoedstoestand van hun cliënten.

Er bestaat ook een verband tussen muziek en het teweegbrengen van positieve

emoties gedurende de afasiekoorsessie. Vooral tijdens de nummers Tulpen uit

Amsterdam en Hier in de Jordaan leefde de groep op. Er ontstond een gezellige sfeer waarbij er werd gelachen en enthousiast werd gezongen. Muziek kan het emotionele welzijn van een individu stabiliseren en beïnvloeden. Het positief ervaren van

muziek wordt sterk beïnvloed door diverse sociale en economische factoren in het leven van een individu. De socio-economische context waarin een actor opgroeit en de muziek die beluisterd wordt gedurende de socialisering kunnen invloed hebben op de muziekinteresse. De sociale status van een familie, sociale connecties en vormen van financieel en cultureel kapitaal kunnen tevens beïnvloeden of een muziekstijl als interessant en plezierig wordt ervaren. In het volgende subhoofdstuk zal ik nader ingaan op welke manier de muziektherapeutische activiteiten bijdragen aan de zelfperceptie en de zelfpresentatie van een individu.

,