Muziek als therapeutisch narratief; zich verhalend uiten middels muziek

In dit subhoofdstuk beschrijf ik de manier waarop muziek een medium biedt waarmee een individu zich verhalend kan uiten. Muziek heeft technische

karakteristieken die invloed uitoefenen op het behoud en het beïnvloeden van de gemoedstoestand van een individu. Voorbeelden hiervan zijn het ritme, de

toonsoort, maar ook de herinneringen die er worden geactiveerd na het horen van een melodie of tekst (Bunt & Hoskyns 2002: 71 in Bunt 2012). Zoals DeNora (2000: 64) beschrijft, muziek bevat én stimuleert emoties. Een individu kan gebruik maken van muziek om zijn emotionele welzijn te beïnvloeden door bijvoorbeeld zelf teksten te schrijven over diens gedachten of door bepaalde klanken te produceren. ‘Alles wat je in je leven tegenkomt kan je eigenlijk in muziek verwerken’ beschrijft drumleraar Ken. Middels muziek kan een persoon zich aldus verhalend uiten. Ik zal toelichten op welke wijze muziek als een therapeutisch narratief kan werken, geïllustreerd aan de hand van casussen uit mijn veldwerk.

Musiceren als therapeutisch narratief

Een individu kan zijn emoties beïnvloeden door deel te nemen aan de

muziektherapeutische activiteiten. Positieve emoties kunnen worden gestimuleerd en vervelende gedachten kunnen op de achtergrond worden geplaatst middels het musiceren; door het bespelen van een instrument, het maken van een lied of een creatieve improvisatie. Mensen kunnen hierdoor om leren gaan met bepaalde

situaties, hun emoties uiten of problemen bespreken die ze ervaren in het dagelijkse leven middels muziek. Wanneer er hard wordt getrommeld kan dit betekenen dat een individu uit hoe hij/zij zich voelt, of dat een individu zich tracht te uiten in de muziek wanneer verbale communicatie niet mogelijk is. In dit geval vormen de geproduceerde klanken als het ware een muzikaal narratief waarbij de klanken gelden als woorden. Door zelf liedjes te maken of door te improviseren (en een instrument te bespelen) kunnen personen zich zowel verbaal als muzikaal uiten.

Een casusvoorbeeld van de therapeutische werking van muziek is Stefan, een patiënt van 2,5 jaar oud die zijn beide benen in het gips heeft. Hij is zeer gefrustreerd

gedurende zijn verblijf in het ziekenhuis, en hij uit zich graag aan de hand van een actieve handeling. Wanneer hij een drumstok in zijn handen krijgt en hij hardhandig begint te slaan, zegt de muzikant Albert; ‘Ah, hij kan zich lekker afreageren’.

Musiceren, het hard en ongestructureerd mogen slaan op het drumstel, biedt een mogelijkheid voor Stefan om zich muzikaal te uiten waarbij de geproduceerde klanken zijn frustratie symboliseren. Zijn ouders laten zich positief uit over deze mogelijkheid voor Stefan om zich af te kunnen reageren. Ook Anna, een 16 jarige patiënte, beschrijft in de enquête de therapeutische werking van muziek voor haar: ‘Het helpt me’.

Voor Omar, een autistische jongen die verbaal agressief is en sociaal

ongewenst vertoont, draagt het zelf bedenken van een lied bij aan het omgaan met en praten over persoonlijke problemen. Voor Omar is het moeilijk om te praten over problemen, aangezien veel individuen met een autismespectrumstoornis moeite hebben met het uiten van hun emoties en het communiceren met andere actoren (Bagatell 2007). Uit verschillende onderzoeken blijkt dat het gebruik van muziek ervoor kan zorgen dat de communicatie met andere actoren versoepeld wordt (Barrera 2002; Bunt 2012). Er kan worden gewerkt aan het welzijn van het individu door problemen middels het musiceren bespreekbaar te maken, waarbij de muziek of het instrument fungeert als een medium tussen verscheidene actoren en een

muziekwerker (Barrera 2002)17.

Omar wordt gedurende de muzikale interacties veelal (impliciet) gewezen op

de ongewenste vormen van gedrag die hij vertoont (zoals het vragen aan mensen of ze dood gaan), maar er wordt eveneens aandacht besteed aan Omar zijn persoonlijke

problemen in het dagelijkse leven. Zo blijkt dat hij veel negatieve lucide dromen18

17 _{Ik zal hier nader ingaan in hoofdstuk 3, Muziek als communicatiemedium.}

18 _{Dromen waarin het voelt alsof hij volledig bewust is van al zijn handelingen en het gevoel heeft alsof alles}

werkelijk plaatsvindt terwijl het slechts een droom is. Online at:

http://www.lucidity.com/LucidDreamingFAQ2.html. Accessed on the 16th of June, 2014.

41

heeft. Tijdens de muzieksessies proberen Omar en muziekagoge Yolanda deze angsten en problemen te verwoorden en te bespreken middels een zelfgemaakt lied, het Droomlied.

Ik droomde dat ik wakker werd, mijn hoofd lag op de grond Mijn lichaam nog op bed..en ik zag Gijs, de hond

Hij keek me zielig aan, kon niet meer blaffen met zijn mond Is dit een valse ontwakening? Of een slaapverlamming? Oh, is dit echt waar? Of is het een droom??

(Een couplet uit het ‘Droomlied’19 van Omar)

Via de woorden en klanken communiceren ze over angsten en vervelende dromen. Er is sprake van een therapeutische werking doordat de muziekagoge samen met Omar probeert het welzijn van Omar te verbeteren door hem zijn persoonlijke problemen te laten uiten en deze te bespreken middels een muzikaal narratief.

Voor de licht verstandelijk beperkten en de EMB cliënten werkt muziek in

mindere mate als een therapeutisch narratief. Muziek biedt daarentegen voor sommige afasiecliënten wel een uitingsvorm. Muziektherapeute Barbara ziet veelal dat de thuissituatie en het begrip voor de afasiecliënten complex zijn. Cliënten ervaren hierdoor negatieve emoties. Tijdens individuele sessies biedt het drummen, het met stokken erop los slaan, een manier om deze emoties af te reageren en als het ware het gevoel van onbegrepenheid te uiten. Ze zijn dezelfde persoon maar wegens hun hersenbloeding functioneren ze niet meer als voorheen. De afasiecliënten

ervaren de muziektherapeutische sessies als een moment om een therapeutisch narratief te produceren. Het bespelen van muziekinstrumenten kan worden gezien als een therapeutisch narratief, waarbij de geproduceerde klanken het verhaal en de emoties van het individu symboliseren.

19 _{Zie bijlage 5 voor het Droomlied.}

42

In dit hoofdstuk heb ik besproken welke effecten muziek teweeg kan brengen. Deze kunnen invloedrijk zijn op de lange termijn, maar kunnen ook op de korte termijn het welzijn van een individu beïnvloeden. In hoofdstuk 2 en 3 ga ik nader in op de muzikale interactie en de wijze waarop deze effecten kunnen worden bewerkstelligd.