6. Vormen van bescherming tegen arbeidsmarktdiscriminatie
6.4 SER-advies en actieplan
Hieruit volgt dat de civiele rechter ook een belangrijke rol heeft bij de bestrijding van discriminatie.
Door een beroep op onrechtmatige daad of goed werkgeverschap via de civiele rechter bestaat er een mogelijkheid tot het opleggen van een sanctie aan de werkgever, zodat herhaling van
discriminatie kan worden voorkomen.
Zoals we hebben gezien is het wettelijk kader voor discriminatie op de arbeidsmarkt voldoende.
Daarnaast is uit het bovenstaande gebleken dat voor de gediscrimineerde veel mogelijkheden zijn om te klagen. Alleen de handhaving binnen dit wettelijke kader functioneert volgens de regering nog niet in alle gevallen optimaal.140 De klachten van de gediscrimineerde bieden niet steeds een
aanknoping voor een echte oplossing of een (bestraffende) aanpak. In de praktijk blijkt dat de bevoegde instanties niet in staat zijn gebleken de klagers voldoende steun en bescherming te bieden binnen organisatie. De klagers staan er op het werkvloer veelal alleen voor.141
6.4 SER-advies en actieplan
Zoals vermeld in de inleiding speelt het SER-advies ‘Discriminatie werkt niet!’ een belangrijke rol bij de mogelijke voorkoming en bestrijding van discriminatie op de arbeidsmarkt.142 Dit advies is tot stand gekomen doordat de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de Sociaal Economisch Raad (SER) heeft verzocht om te adviseren over het tegengaan van discriminatie bij arbeid en daarbij in het bijzonder aandacht te besteden aan de arbeidsmarktpositie van enkele kwetsbare groepen.143 Uit onderzoek van het SCP en het CBS in de afgelopen jaren is gebleken dat er nog steeds aanwijzingen zijn voor discriminatie op de arbeidsmarkt. Dit is aanleiding geweest voor het kabinet om de SER te vragen welke aanvullende acties mogelijk zijn om discriminatie op de
139 T. van Breugel, Gelijke behandeling bij de arbeid, een onderzoek naar de preventie van genderdiscriminatie en
rassendiscriminatie bij de arbeid en handhaving van de bijbehorende discriminatieverboden in Nederland 2016, p. 55 en De Rechtspraak, Rechtspraak in Nederland, Den Haag: januari 2016, p. 4.
140 Kamerstukken II 2014/15, 29544, nr. 523.
141 Bureau Discriminatiezaken Zaanstreek/Waterland, Wat kan ik doen als ik gediscrimineerd word op mijn werk?
https://www.bureaudiscriminatiezaken.nl/discriminatiezaken/wat-kan-ik-zelf-doen-tegen-discriminatie/
142 Discriminatie werkt niet! (SER-advies 14/03 van april 2014 aan de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid), Den Haag: SER 2014 (online publiek).
143 Discriminatie werkt niet! (SER-advies 14/03 van april 2014 aan de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid), Den Haag: SER 2014 (online publiek).
arbeidsmarkt te voorkomen en te bestrijden.144 Het uitgangspunt van deze adviesaanvraag is dat discriminatie niet past in onze rechtstaat en dat iedere vorm van discriminatie moet worden tegengegaan, met name op de arbeidsmarkt.145
De SER komt met zowel generieke als specifieke (voor een aantal groepen) aanbevelingen.146 Met de generieke aanpak kan de kennis en bewustwording over discriminatie worden vergroot. Tevens kan worden bevorderd dat partijen maatregelen treffen om discriminatie te voorkomen en te bestrijden.
Om dit te bereiken, komt de SER met de volgende aanbevelingen in het SER-advies ‘Discriminatie werkt niet!’:
• Vergroten van kennis en bewustzijn over (onbewuste) discriminatie. Volgens de SER kunnen kennis en informatie over discriminatie zeer behulpzaam zijn bij het voorkomen van (onbewuste) discriminatie.
• Verkleinen van de rol van stereotypering door verlichting en training. Volgens de SER wordt discriminatie door stereotypering onvoldoende herkend. De overheid moet in een landelijke campagne aandacht besteden aan de rol van stereotypering. Arbeidsorganisaties moeten hun medewerkers trainingen laten volgen over stereotypering bij werving en selectie. Tot slot moeten sociale partners hun leden beter informeren.
• Stimuleren van diversiteitsbeleid. Volgens de SER levert diversiteit sociaaleconomische meerwaarde op. Sociale partners moeten dan ook tot een diversiteitscharter komen.
Bedrijven die diversiteit bevorderen kunnen zich op vrijwillige basis dan aansluiten bij een dergelijk charter. Enkele belangrijke doelen van zo een charter zijn het stimuleren van diversiteitsbeleid met concrete doelstellingen, een bijdrage leveren aan positieve beeldvorming en het bieden van een bijdrage aan kleine werkgevers die een diversiteitsbeleid in de praktijk willen.
• Verbeteren van de melding, registratie en afhandeling van klachten. De SER steunt landelijke initiatieven om aangiftes en meldingsbereidheid van burgers te vergroten. Tevens moeten organisaties volgens de SER tot een optimale interne klachtenafhandeling komen.
• Verbeteren van de handhaving. Volgens de SER moet de Inspectie SZW bij individuele klachten een grotere rol spelen. Daarbij moet de eerste stap zijn een bemiddeling tussen klager en werkgever. Daarnaast moet de rol en aanpak van de politie en het Openbaar Ministerie (OM) substantieel worden verbeterd.
144 Kamerstukken II 2013/14, 29544, nr. 523.
145 S. Burri, ‘Discriminatie bij de arbeid bestrijden: ja! Maar hoe?’ Een bespreking van het SER-advies, TRA 2014, 98.
146 Discriminatie werkt niet! (SER-advies 14/03 van april 2014 aan de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid), Den Haag: SER 2014 (online publiek).
• Laten verrichten van meer onderzoek. Volgens de SER dient het kabinet zorg te dragen voor een onderzoek en een registratie, zodat deze een bruikbaar beeld opleveren van de mate waarin sprake is van discriminatie in Nederland. Tot slot dient het kabinet het onderzoek naar discriminatie bij uitzendbureaus te herhalen en onderzoek te laten verrichten naar de effectiviteit van maatregelen gericht op het voorkomen van discriminatie.147
Als reactie op dit advies heeft de minister SZW een actieplan met 42 acties tegen discriminatie op de arbeidsmarkt gepresenteerd.148 Een aantal belangrijke acties zijn onder andere:
• Het kabinet beëindigt het contract met uitzendbureaus als er sprake is van een onherroepelijk strafrechtelijke veroordeling voor discriminatie.
• De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) gaat de door het kabinet ontwikkelde standaardclausules onder de aandacht brengen van haar leden, zodat ook gemeenten hier gebruik van kunnen maken.
• Er is een handreiking discriminatie ontwikkeld die inzicht geeft in de stappen die doorlopen kunnen worden als iemand zich gediscrimineerd voelt en de instanties waartoe hij of zij zich kan wenden. De handreiking is naast de landelijke anti-discriminatie voorlichtingscampagne ingezet per de eerste week van september 2015.
• Bovendien is in de eerste week van september 2015 een voorlichtingscampagne tegen discriminatie ingezet die uitgaat van de heldere norm van art. 1 GW: discriminatie wordt in geen enkele vorm geaccepteerd. De campagne draagt bij aan bewustwording van mensen en het daarbij gewenste gedrag van iedereen in onze samenleving.
• Het kabinet heeft op 2 juli 2015 het diversiteitscharter aan het publiek gepresenteerd. Het diversiteitscharter is een verzameling van organisaties die zich door ondertekening van het charter verplichten gelijke kansen en diversiteit in hun bedrijf actief te bevorderen. Tot op heden hebben al 22 organisaties uit verschillende sectoren, inclusief het Ministerie van SZW, de politie en de vier grote gemeenten van Nederland, het charter ondertekend.
• Het kabinet is van mening dat de bemiddelende rol die de SER ziet voor de Inspectie SZW niet past bij zo een handhavend instantie. Dat is juist de verantwoordelijkheid van de werkgever. De Inspectie SZW zal wel de bij het College beschikbare informatie over
discriminatie op de arbeidsmarkt analyseren. Daarnaast zal de Inspectie SZW, indien daartoe aanleiding is, een nalevingsonderzoek op grond van de Arbeidsomstandighedenwet starten.
147 Discriminatie werkt niet! (SER-advies 14/03 van april 2014 aan de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid), Den Haag: SER 2014 (online publiek).
148Kamerstukken II 2013/14, 29544, nr. 523 en Radar, Voor gelijke behandeling tegen discriminatie, factsheet discriminatie en arbeid, 2017.
In de partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2017 is aandacht besteed aan het bestrijden van arbeidsmarktdiscriminatie. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de standpunten van de politieke partijen inzake de bestrijding van arbeidsmarktdiscriminatie.
• De SP, GroenLinks en de PvdA willen dat de arbeidsinspectie SZW meer middelen en mogelijkheden krijgt om discriminatie op de arbeidsmarkt aan te pakken.
• De SP wilt bedrijven die discrimineren benoemen en veroordelen, de PvdA pleit voor ‘naming and shaming’ van de ergste overtreders en GroenLinks wil dat bedrijven die veroordeeld zijn voor discriminatie tijdelijk worden uitgesloten van overheidsaanbestedingen.
• GroenLinks pleit voor de inzet van mystery-sollicitanten en DENK is voorstander van het laten uitvoeren van loksollicitaties, zodat gecontroleerd kan worden op discriminatie bij werving.
• DENK is verder voor een gesanctioneerde verplichting van scholen en de overheid om stageplaatsen te vinden voor studenten en voorstander van een quotumregeling voor stageplaatsen bij bedrijven met meer dan 25 werknemers.
• D66 vindt dat discriminatie uiteindelijk wordt opgelost op de werkvloer en in de dagelijkse omgang tussen werkgevers en werknemers en werknemers onderling. Maar de overheid kan investeren in goed onderwijs, in onderwijs met tweede en derde kansen en in een gedegen studiekeuze en goede sollicitatievaardigheden bij de betrokkenen.
• D66 is voor experimenten om te komen tot neutrale sollicitatieprocedures. De ChristenUnie wil anoniem solliciteren mogelijk maken en GroenLinks stelt voor dat de overheid bij de eigen vacatures het voortouw neemt bij het gebruik van anoniem solliciteren. De PvdA wilt dat anoniem solliciteren de norm wordt bij alle overheden en (semi) publieke instellingen.149
De fracties VVD, CDA, D66 en ChristenUnie hebben op 10 oktober 2017 het regeerakkoord
‘Vertrouwen in de toekomst’ gepresenteerd. Het kabinet heeft zich in dit regeerakkoord nadrukkelijk uitgesproken tegen arbeidsmarktdiscriminatie: Arbeidsmarktdiscriminatie is ontoelaatbaar en vereist een stevige aanpak. Daarom is in het regeerakkoord opgenomen dat het Actieplan
Arbeidsmarktdiscriminatie een vervolg krijgt, waarbij onder andere aandacht wordt gegeven aan het bestrijden van discriminatie in sollicitatieprocedures, bij zwangerschap en een stevige handhavende rol voor de Inspectie SZW. 150
149 E. Butter, Kennisplatform Integratie & Samenleving, Verkiezingsprogramma’s over immigratie, discriminatie en tegengaan van radicalisering, Utrecht 2017.
150M. Rutte, S. Van Haersma Buma, A. Pechtold & G.J. Segers, Regeerakkoord 2017-2021, Vertrouwen in de toekomst, oktober 2017.
De Staatssecretaris van SZW heeft op 19 juni 2018 het vervolg op het Actieplan
Arbeidsmarktdiscriminatie gepresenteerd.151 Daarin is de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie aan de hand van drie pijlers behandeld, namelijk: toezicht en handhaving, onderzoek en instrumenten en kennis en bewustwording.
• Toezicht en handhaving: De inzet van het team Arbeidsdiscriminatie van de Inspectie SZW wordt verstevigd. Bij iedere inspectie van het team Arbeidsdiscriminatie wordt voortaan gevraagd naar de wijze waarop geïnspecteerde organisaties het werving- en selectieproces hebben ingericht. Hiermee wordt de handhavende bevoegdheden van de Inspectie SZW met betrekking tot toezicht op discriminatie bij werving en selectie versterkt. De Inspectie SZW heeft voor een gerichter onderzoek een breed scala aan mogelijke instrumenten tot haar beschikking. Hierbij kan gedacht worden aan: scannen van vacatureteksten,
bedrijfsbezoeken, analyse en beïnvloeding van geautomatiseerde vormen van werving en selectie en anonieme controles (mystery calls).
• Onderzoek en instrumenten: Om discriminatie in de werving- en selectieprocedures te voorkomen en te bestrijden wordt samen met werkgevers experimenten opgezet voor het ontwikkelen, inventariseren en onderzoeken van HR-interventies voor het verminderen van de invloed van vooroordelen bij werving en selectie. Op basis van de experimenten worden instrumenten, methodieken en handreikingen ontwikkeld voor werkgevers, zodat zij die kunnen gebruiken in hun werving- en selectieprocedure.
• Kennis en bewustwording: de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie kan worden versterkt door met de betrokken partijen duurzaam samen te werken op het gebied van werving en selectie. Er wordt een meerjarig programma ingericht met als doel het vergroten van de bewustwording bij werkgevers over de impact van vooroordelen bij werving en selectie.
Daarnaast ondersteunt het kabinet tot 2020 het Charter Diversiteit van de Stichting van de Arbeid. 152
We kunnen uit het bovenstaande afleiden dat het kabinet net als de SER aandringt op een
gezamenlijke aanpak voor het voorkomen en bestrijden van arbeidsmarktdiscriminatie. Volgens het kabinet wordt met deze aanpak een substantiële bijdrage geleverd aan het voorkomen en
terugdringen van arbeidsmarktdiscriminatie.153 Maar we zien uit de Actieplannen dat de voorkoming en bestrijding van arbeidsmarktdiscriminatie een lange adem met veel doorzettingsvermogen
151 Kamerstukken II 2017/18, 29544, nr. 834.
152 I. Andriessen, B. Van der Ent, M. van der Linden & G. Dekker, Op afkomst afgewezen, Onderzoek naar discriminatie op de Haagse arbeidsmarkt, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, juni 2015 en College voor de Rechten van de Mens, De juiste persoon op de juiste plaats, de rol van stereotypering bij de toegang tot de arbeidsmarkt, 2013.
153 Kamerstukken II 2014/15, 29544, nr. 649.
vereist. Het kan alleen als alle betrokken partijen, zoals de overheid, sociale partners en andere maatschappelijke actoren zoals het College, bracheorganisaties, ondernemingsraden en werkgevers zich hiervoor willen inzetten.