7.1 Conclusie
In dit hoofdstuk wordt een weergave gegeven van de conclusies op de deelvragen die naar
aanleiding van onderhavig onderzoek getrokken kunnen worden. Hiermee zal een antwoord op de centrale vraag worden geformuleerd. De centrale vraag in deze scriptie luidt als volgt: In hoeverre wordt de rechtspositie van etnische minderheden bij de toegang tot arbeid en tijdens de
arbeidsverhouding gerespecteerd en indien het niet wordt gerespecteerd welke wettelijke middelen hebben we om dat te bestrijden?
Het bestrijden en voorkomen van discriminatie behoeft voortdurend aandacht.
Arbeidsmarktdiscriminatie is ontoelaatbaar, maar het vindt wel plaats. Hoewel het moeilijk is om vast te stellen in hoeverre er wordt gediscrimineerd op de arbeidsmarkt moeten we toch stilstaan bij de bestrijding daarvan.
Op nationaal niveau is de AWGB de belangrijkste wet onder de Gelijkebehandelingswetgeving om discriminatie op grond van ras tegen te gaan.154 Op grond van deze wet dienen werkgevers in alle fasen van het arbeidsproces discriminatie te voorkomen en, indien dit zich toch voordoet, maatregelen te treffen.155 Op basis van de wettelijke uitzondering uit de AWGB bestaat er een mogelijkheid voor de werkgever om het maken van (direct) onderscheid bij het wervings- en selectieproces te rechtvaardigen. Dit wordt ook wel positieve discriminatie genoemd. Alleen wanneer sprake is van een aantoonbare en structurele achterstand van een groep kan positieve discriminatie slagen.156 Daarnaast dient volgens de door CGB ingestelde criteria te zijn voldaan aan het referentiekader, zorgvuldigheidsvereiste, proportionaliteitsvereiste en kenbaarheidsvereiste. 157
154 I. P. Asscher-Vonk, A. C. Hendriks, Gelijke behandeling en onderscheid bij arbeid, Deventer: Kluwer 2005, p. 1-2; Wet van 2 maart 1994, Stb. 1994, 230 en Kamerstukken II 2001/02, 28481, nr. 1.
155 A.R. Houweling & G.W. van der Voet, Arbeidsrechtelijke themata, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2015, p. 363 en I.P. Asscher-Vonk en A.C. Hendriks, Gelijke behandeling en onderscheid bij de arbeid, Deventer: Kluwer 2005, p. 4.
156 I.P. Asscher-Vonk en A.C. Hendriks, Gelijke behandeling en onderscheid bij de arbeid, Deventer: Kluwer 2005, p. 74-77.
157 HvJ EG 17 oktober 1995, C-450/93, Jur. 1995, p. 1-3051, NJ 1996, 507, JAR 1995/234, JB 1995, 276, m. nt. A. W. Heringa, PS 1995, 943, SEW 1995, p. 792, m. nt. M. R. Mok (Kalanke); HvJ EG 11 november 1997, zaak C-409/95, Jur. 1997, p. 1-6363, NJ 1998, 808, AB 1998, 183, m. nt. T. Loenen, JAR 1997/264, JB 1997, 264, m. nt. A. W. Heringa, SEW 1997, p. 39, SEW 1999, p. 106, m. nt. M. R. Mok (Marschall); HvJ EG 28 maart 2000, zaak C-158/97, Jur. 2000, p. 1-1875, NJ 2000, 532, AB 2001, 17, m. nt. T. Loenen (onder nr. 18), JAR 2000/104, NJB 2000, p. 938, nr. 14, JOR 2000/51, RN-kort 2001, 1289 (Badeck); HvJ EG 6 juli 2000, zaak C-407/98, Jur. 2000, p. 1-5539, NJ 2001, 28, AB 2001, 18, m. nt. T. Loenen, JAR 2000/1994, NJB 2000, p.
1715, nr. 29, RN-kort 2001, 1338 (Abrahamsson & Anderson) en HvJ EG 30 september 2004, zaak C-319/03, JAR 2004/260 (Briheche), CGB 8 juni 1999, 1999-57, CGB 25 augustus 1995, 1995-35 en I.P. Asscher-Vonk en A.C. Hendriks, Gelijke behandeling en onderscheid bij de arbeid, Deventer: Kluwer 2005, p. 79.
Discriminatie bij werving en selectie kan de toegang en doorstroom op de arbeidsmarkt en de mogelijkheden om zelfstandig een economisch bestaan op te bouwen belemmeren.158 Discriminatie tijdens de arbeidsverhouding kan een grote impact hebben op betrokkenen. De omgang met collega’s en leidinggevenden kan hierdoor negatief worden beïnvloed.159 De uitkomst van de survey Discriminatie-ervaringen 2009 laat zien dat verschillende etnische groepen in Nederland
discriminatie ervaren.
Voorkoming en bestrijding van arbeidsmarktdiscriminatie is noodzakelijk voor het goed functioneren en beschermen van de rechtsstaat en een voorwaarde voor integratie en gelijke kansen in de
samenleving op de arbeidsmarkt.160 De verantwoordelijkheid om arbeidsmarktdiscriminatie te voorkomen en te bestrijden is gedeeld onder de overheid, sociale partners en andere
maatschappelijke actoren zoals het College, bracheorganisaties, ondernemingsraden en werkgevers.
Een individu die geconfronteerd wordt met discriminatie bij het werk kan verschillende wegen bewandelen. De eerste mogelijkheid is het doen van aangifte bij de politie.161 Daarnaast kunnen klachten over discriminatie bij de arbeid worden neergelegd bij verschillende geschillencommissies en klachteninstanties.162 De Inspectie SZW kan bij een klacht over discriminatie of na eigen
onderzoek van de werkgever eisen dat hij een gericht beleid voert. 163 Tevens zijn gemeenten wettelijk verplicht op basis van de Wga een ADV in te richten voor bijstand aan slachtoffers van arbeidsdiscriminatie en de registratie van meldingen.164 Ook kent het UWV sinds 2003 een
antidiscriminatiebeleid, de zogeheten non-discriminatiecode, waaruit blijkt dat zij zich zal inzetten om discriminatie bij de uitvoering van haar taken te voorkomen en te bestrijden. 165 Daarnaast
158 I. Boog, W. Dinsbach, J. van Donselaar & P. R. Rodrigues, Monitor Rassendiscriminatie 2009, Leiden 2009, p. 7-53, p. 49.
159 I. Boog, W. Dinsbach, J. van Donselaar & P. R. Rodrigues, Monitor Rassendiscriminatie 2009, Leiden 2009, p. 7-53, p. 52.
160 Discriminatie werkt niet! (SER-advies 14/03 van april 2014 aan de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid), Den Haag: SER 2014 (online publiek) en Welvaartsgroei door en voor iedereen (SER-advies 06/08 van oktober 2006 aan de Ministers van Economische Zaken, van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, van Algemene Zaken, van Financiën en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, Den Haag: SER 2006 (online publiek).
161 T. van Breugel, Gelijke behandeling bij de arbeid, een onderzoek naar de preventie van genderdiscriminatie en
rassendiscriminatie bij de arbeid en handhaving van de bijbehorende discriminatieverboden in Nederland 2016, p. 54-55 en Politie, Discriminatie
https://www.politie.nl/themas/discriminatie.html
162 T. van Breugel, Gelijke behandeling bij de arbeid, een onderzoek naar de preventie van genderdiscriminatie en rassendiscriminatie bij de arbeid en handhaving van de bijbehorende discriminatieverboden in Nederland 2016, p. 55 en ArboNed, Klachtencommissie
https://www.arboned.nl/wat-u-moet-weten/verzuim-verlagen/psychosociale-begeleiding/klachtencommissie
163 T. van Breugel, Gelijke behandeling bij de arbeid, een onderzoek naar de preventie van genderdiscriminatie en rassendiscriminatie bij de arbeid en handhaving van de bijbehorende discriminatieverboden in Nederland 2016, p. 55 en FNV, Inspectie SWZ
https://www.fnv.nl/themas/veilig-en-gezond-werken/Arbo/inspectie-szw/ en Inspectieszw, arbeidsdiscriminatie https://www.inspectieszw.nl/onderwerpen/arbeidsdiscriminatie
164 Wet van 25 juni 2009, houdende regels met betrekking tot voorzieningen op gemeentelijk niveau voor de behandeling en registratie van klachten over discriminatie, Stb. 2009, 313.
165 Wet van 1 maart 2003 houdende de non-discriminatiecode UWV, Stcrt. 2003, 54.
kunnen vakcentrales gediscrimineerden op meerdere manieren ondersteunen bij
arbeidsdiscriminatie.166 Hierbij kan gedacht worden aan commissies uit de cao’s en meldpunten.
Het merendeel van alle discriminatieklachten bij de arbeid wordt ingediend bij het College. Het oordeel van het College is niet juridisch bindend en is dus niet afdwingbaar. Dit betekent dat het College geen straffen of maatregelen kan opleggen als er sprake blijkt te zijn van discriminatie. Als de andere partij het oordeel van het College niet opvolgt, kan de zaak wel bij de rechter worden
voorgelegd. De rechter moet dan het oordeel van het College mee laten wegen in het vonnis.167 Tot slot kunnen personen die gediscrimineerd worden naar de civiele echter stappen. Deze personen kunnen bij de civiele rechter schadevergoeding vorderen via onrechtmatige daad op grond van art.
6:162 BW. Daarnaast kunnen zij bij de civiele rechter de werkgever aansprakelijk stellen voor de schade die zij hebben geleden op grond van art. 7:611 BW. De uitspraak van de rechter is in
tegenstelling tot die van het College wel bindend en dus afdwingbaar. Dit betekent dat iedereen, ook degenen die niet om de uitspraak hebben gevraagd, zich moeten neerleggen bij de beslissing van de rechter.168
Dat discriminatie nog steeds voorkomt op de Nederlandse arbeidsmarkt blijkt uit verschillende rapporten.169 Zoals vermeld in de inleiding bleek uit de uitzending van Radar van 29 januari 2018 dat verscheidene uitzendbureaus meededen aan discriminatoire verzoeken wat betreft etnische
minderheden. Het wettelijk kader biedt wel voldoende aanknopingspunten om arbeidsdiscriminatie van etnische minderheden tegen te gaan. Echter, het geringe aantal meldingen van discriminatie, alsmede het feit dat discriminatie niet zichtbaar plaatsvindt, maakt het bestrijden ervan complex.170 Arbeidsdiscriminatie is en blijft een ongrijpbaar probleem.
166 FNV, Pesten op het werk: hulp en advies
https://www.fnv.nl/themas/veilig-en-gezond-werken/pesten-intimidatie-discriminatie/pesten-hulp-advies/
167 T. van Breugel, Gelijke behandeling bij de arbeid, een onderzoek naar de preventie van genderdiscriminatie en
rassendiscriminatie bij de arbeid en handhaving van de bijbehorende discriminatieverboden in Nederland 2016, p. 55-56 en Rijksoverheid, Wanneer kan ik een klacht indienen bij het College voor de Rechten van de Mens?
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/discriminatie/vraag-en-antwoord/wanneer-kan-ik-een-klacht-indienen-bij-het-college-voor-de-rechten-van-de-mens
168 T. van Breugel, Gelijke behandeling bij de arbeid, een onderzoek naar de preventie van genderdiscriminatie en
rassendiscriminatie bij de arbeid en handhaving van de bijbehorende discriminatieverboden in Nederland 2016, p. 55 en De Rechtspraak, Rechtspraak in Nederland, Den Haag: januari 2016, p. 4.
169 Discriminatie werkt niet! (SER-advies 14/03 van april 2014 aan de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid), Den Haag: SER 2014 (online publiek).
170 P. Kruit, Naar een inclusieve arbeidsmarkt met SER-advies ‘Discriminatie werkt niet!’, Ondernemingsrecht 2014, 114, p.
4-5.
7.2 Aanbevelingen
Uit bovenstaande kan worden afgeleid dat er meerdere juridische instrumenten beschikbaar zijn ter voorkoming en bestrijding van arbeidsmarktdiscriminatie van etnische minderheden. Maar door het feit dat er geringe aantal meldingen van discriminatie worden gemaakt, maakt het de bestrijding ervan lastig.171
Het SER-advies bevat daarnaast suggesties en ideeën die voor de betrokken partijen nuttig zijn. Een gemis in het SER-advies is het benoemen van positieve discriminatie, oftewel voorkeursbeleid. Met voorkeursbeleid wordt gedoeld op het beleid van een werkgever om de voorkeur te geven aan leden van minderheidsgroepen, met als doel een aantoonbare duidelijke achterstandsituatie te
verminderen. De wet verplicht de werkgever het voeren van voorkeursbeleid niet, maar geeft hiertoe alleen de mogelijkheid. Het staat de werkgever volledig vrij om voorkeursbeleid te voeren ten aanzien van de minderheidsgroepen, mits er aan de in de wet gestelde voorwaarden is voldaan.
Het stimuleren of verplichten van voorkeursbeleid zou een werkbaar instrument kunnen zijn om minderheidsgroepen bij de arbeid gelijke kansen te geven. Hierdoor kunnen de beperkte kansen van minderheidsgroepen op de arbeidsmarkt worden verruimd door hun extra kansen te bieden. Zo kan ervoor worden gezorgd dat bedrijven een afspiegeling van de samenleving vormen.172
171 P. Kruit, Naar een inclusieve arbeidsmarkt met SER-advies ‘Discriminatie werkt niet!’, Ondernemingsrecht 2014, 114, p.
4-5.
172 S. Burri, ‘Discriminatie bij de arbeid bestrijden: ja! Maar hoe?’ Een bespreking van het SER-advies, TRA 2014, 98.
Literatuurlijst
Literatuur
Asscher-Vonk & Groenendijk 1999
I.P. Asscher-Vonk & C.A. Groenendijk (red.), Gelijke behandeling: regels en realiteit, ’s-Gravenhage:
1999.
Asscher-Vonk & Hendrinks 2005
I.P. Asscher-Vonk en A.C. Hendriks, Gelijke behandeling en onderscheid bij de arbeid, Deventer:
Kluwer 2005.
Asscher-Vonk & Monster 2002
I.P. Asscher-Vonk & W.C. Monster, Gelijke behandeling bij de arbeid, Deventer: Kluwer 2002.
Bossuyt 1976
M. Bossuyt, L’interdiction de la discrimination dans le droit international des droits de l’homme, Bruxelles, 1976.
Burri 2000
S. D. Burri, Tijd delen. Deeltijd, gelijkheid en gender in Europees- en nationaalrechtelijk perspectief, (diss. Utrecht), Deventer: Kluwer 2000.
Delarue 2012
R. Delarue, Internationaal Arbeidsbureau, De rol van de internationale Arbeidsorganisatie in de 21ste eeuw, 2012.
Dirks 2016
N. Dirks, De rechtspositie van de werkgever bij het voeren van voorkeursbeleid, Een onderzoek naar de juridische mogelijkheden die de wet en jurisprudentie bieden aan de werkgever voor het voeren van voorkeursbeleid op grond van ras en geslacht bij de werving en aanstelling van werknemers, Tilburg 2016.
Gerards 2002
J.H. Gerards, Rechterlijke toetsing aan het gelijkheidsbeginsel. Een rechtsvergelijkend onderzoek naar een algemeen toetsingsmodel, Den Haag: Sdu Uitgevers BV 2002.
Heringa 1994
A.W. Heringa, Algemene wet gelijke behandeling, Deventer: Kluwer 1994.
Heringa & Gerards 2003
A. W. Heringa & J. H. Gerards, Algemene wet Gelijke Behandeling, Deventer: Kluwer 2003.
Hertogh & Zoontjes 2006
Evaluatieonderzoek Algemene wet gelijke behandeling, Gelijke behandeling: princiep en praktijken, Nijmegen: WLP 2006.
Houweling & Van der Voet 2015
A.R. Houweling & G.W. van der Voet, Arbeidsrechtelijke themata, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2015.
Jacobs, Dooren, Zeijen, Bergman, Plessen & de Wit 1992
A. T. J. M. Jacobs, M. I. Dooren, J. P. M. Zeijen, M. E. Bergman, W. Plessen & R. de Wit, Arbeid en discriminatie, Deventer: Kluwer 1992.
Kapelle 2010
I. Kappelle, Niet alleen kennis alleen, onderzoek naar kennis bij P&O’ers omtrent gelijke behandeling en non discriminatie op de arbeidsmarkt, 2010.
Kötter 2010
R.F. Kötter, De rechtspositie van de sollicitant en van de werknemer tijdens de proeftijd, diss. UL, Leiden: 2010.
Kruisbergen & Veld 2002
E.W. Kruisbergen & T. Veld, Een gekleurd beeld, Assen: Van Gorcum 2002.
Monster, Cremers & Willems 1998
W. Monster, E. Cremers en L. Willems, Vrouwenverdrag, moederschap, ouderschap en arbeid, Den Haag 1998.
Pennings 2007
F. J. L. Pennings, Nederlands arbeidsrecht in een internationaal context, Deventer: Kluwer 2007.
Pennings & Peters 2016
F. J. L. Pennings & S. S. M. Peters, Europees Arbeidsrecht, Deventer: Kluwer 2016.
Rispens, Jansen, Weel & Wielaard 2014
S. Rispens, S. Jansen, A. Weel & P. Wielaard, Discriminatie, 2014.
Tobler 2005
C. Tobler, Indirect Discrimination. A Case Study into the Development of the Legal Concept of Indirect Discrimination under EC Law, (Habilitation University of Basel, Switzerland), Antwerpen/Oxford:
Intersentia 2005.
Van Breugel 2016
T. van Breugel, Gelijke behandeling bij de arbeid, een onderzoek naar de preventie van genderdiscriminatie en rassendiscriminatie bij de arbeid en handhaving van de bijbehorende discriminatieverboden in Nederland 2016.
Van den Berg, Fenema, Van Houte & Zwemmer 2017
L. van den Berg, E. C. Van Fenema, Y. A. E. Van Houte & J. P. H. Zwemmer, Flexibele arbeidsrelaties, Deventer: Wolters Kluwer 2017.
Van den Heuvel 2012
J.H.J. van den Heuvel, Beleidsinstrumentatie. Sturingsinstrumenten voor het overheidsbeleid, Den Haag: Boom Lemma uitgevers 2012, p. 14; T. Van Breugel, Gelijke behandeling bij de arbeid, 2016.
Van Dooren 1997
M.I. van Dooren, Recht op arbeid vrij van rassendiscriminatie, Stichting NJCM Boekerij 31, Tilburg 1997.
Veenman 1995
J. Veenman, Onbekend maakt onbemind, Assen: Van Gorcum 1995.
Vierdag 1973
E. W. Vierdag, The concept of discrimination in international law, Den Haag, 1973.
Vaktijdschriften
Asscher-Vonk 2001
I. P. Asscher-Vonk, ‘Gelijke behandeling, richtlijnen, de bomen en het bos’, SMA 2001.
Bosse 2000
C. Bosse, ‘Richtlijn inzake bewijs van discriminatie’, SMA 2000.
Buitenweg 2013
K. Buitenweg, Selecteren zonder vooroordelen, Reflex 4 2013.
Burri 2014
S. Burri, ‘Discriminatie bij de arbeid bestrijden: ja! Maar hoe?’ Een bespreking van het SER-advies, TRA 2014, 98.
Derous 2007
E. Derous, ‘Naamdiscriminatie bij cv-screening’, Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken, 2007-23.
Dolfing & van Tubergen 2005
M. Dolfing & F. van Tubergen, ‘Bensaïdi of Veenstra. Een experimenteel onderzoek naar discriminatie van Marokkanen in Nederland’, Sociologie, 2005-4.
Eijsbouts, Hans, Prechal & Senden 2010
W.T. Eijsbouts, J.H. Jans, A. Prechal & L.A.J. Senden, Europees Recht. Algemeen Deel. Sinds het verdrag van Lissabon, Groningen: Europa Law Publishing 2010.
Gerards 2004
J. Gerards, ‘Gelijke behandeling en het EVRM, Artikel 14 en het Twaalfde Protocol: van krachteloze waarborg naar norm met tanden?’ NJCM-bulletin 2004.
Holtmaat 1998
R. Holtmaat, ‘De kracht van een verdrag’, NJB 1998.
Houtzager & Bochah 2004
D.C. Houtzager & N. Bochah, ‘Onderscheid op grond van ras bij de arbeid: nieuwe ontwikkelingen’, SR 2004, 54.
Kruit 2014
P. Kruit, Naar een inclusieve arbeidsmarkt met SER-advies ‘Discriminatie werkt niet!’, Ondernemingsrecht 2014, 114, p. 4-5.
Loenen 1998
T. Loenen, Rechtstheorie deel 2: Het gelijkheidsbeginsel, Nijmegen: Ars Aequi Libri 1998.
Pranger & Nunes 2017
A.H. Pranger & P.C. Vas Nunes, ‘Kroniek gelijke behandeling bij de arbeid’, ArbeidsRecht 2017, 52.
Senden 2003
L. Senden, ‘Hiërarchie van gelijkheid’ in het communautaire recht’, Nemesis 2003-5/6.
Van der Berge 2007
T. van der Berge, ‘Schadevergoeding: een effectieve sanctie op rassendiscriminatie en de sollicitatiefase?’, SMA 2007, afl. 07/08.
Van der Kraats 2017
K.G.F. van der Kraats, ‘Oordelen zonder onderscheid’, TRA 2017, 23.
Veenman 2003
J. Veenman, ‘Discriminatie op de arbeidsmarkt. De resultaten van Nederlands onderzoek’, Beleid en Maatschappij (30) 2 2003.
Waddington & Bell 2001
L. Waddington & M. Bell, ‘More equal than others: Distinguishing European Union equality directives’, Common Market Law Review 2001-3.
Adviezen en onderzoeken
Andriessen, Dagevos, Nievers & Boog 2007
I. Andriessen, J. Dagevos, E. Nievers & I. Boog, Discriminatiemonitor niet-westerse allochtonen op de arbeidsmarkt 2007, Den Haag/Rotterdam: Sociaal en Cultureel Planbureau/Art.1.
Andriessen, Fernee & Wittebrood 2014
I. Andriessen, H. Fernee & K. Wittebrood, Ervaren discriminatie in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau 2014.
Andriessen, Nievers, Dagevor & Faulk 2010
I. Andriessen, E. Nievers, J. Dagevor & L. Faulk, Liever Mark dan Mohammed? Onderzoek naar arbeidsmarktdiscriminatie van niet-westerse migranten via praktijktests, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau 2010.
Andriessen, van der Ent, van der Linden & Dekker 2015
I. Andriessen, B. van der Ent, M. van der Linden & G. Dekker, Op afkomst afgewezen, Onderzoek naar discriminatie op de Haagse arbeidsmarkt, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, juni 2015.
Boog, Dinsbach, van Donselaar & Rodrigues 2009
I. Boog, W. Dinsbach, J. van Donselaar & P. R. Rodrigues, Monitor Rassendiscriminatie 2009, Leiden 2009.
Butter 2017
E. Butter, Kennisplatform Integratie & Samenleving, Verkiezingsprogramma’s over immigratie, discriminatie en tegengaan van radicalisering, Utrecht 2017.