Schurftbestrijding in appel 1 Stoffengebruik

Beeld NMI

Het totale verbruik in de appelteelt is volgens de NMI tussen 1998 en 2004 met 35% afgenomen. Het areaal in Nederland daalde met 30%. De gemiddelde (chronische) milieubelasting per hectare van oppervlaktewater nam af met 70%. De gemiddelde milieubelasting per hectare van grondwater nam toe met 20%. Deze veranderingen worden veroorzaakt door de vermindering van het verbruik en driftbeperking (alleen oppervlaktewater) en keuze voor andere stoffen. De milieubelasting van oppervlaktewater door stoffen tegen schurft is afgenomen met 80%. Deze afname is grotendeels gerealiseerd doordat captan 80% minder milieubelasting veroorzaakt. Het middel zorgt zowel in 1998 als in 2004 voor 50% van de totale MIP’s in appel. Andere stoffen met een relatief hoge milieubelasting zijn dodine (20% van de MIP’s in appel in 2004) en dithianon (2%). Het gebruik en de milieubelasting van dodine zijn toegenomen; die van dithianon zijn afgenomen. In 2004 zijn twee (nieuwe) stoffen gebruikt die in 1998 niet toegepast werden en vier stoffen uit 1998 waren in 2004 niet meer toegelaten. Dit waren geen van alle stoffen die een groot aandeel hadden in de milieubelasting. In 2004 werd 70% van de milieubelasting van oppervlaktewater in appel veroorzaakt door stoffen tegen schurft.

De milieubelasting van grondwater door stoffen tegen schurft daalde met 50%. Het middel pyrimethanil heeft in 2004 het grootste aandeel in de totale belasting van het grondwater in appel (2%). In 1998 was ook thiofanaat-methyl relatief milieubelastend voor grondwater. Het gebruik en de milieubelasting zijn tussen 1998 en 2004 meer dan 80% afgenomen.

Beeld metingen

De stof dithianon staat in 2004 in de toptien van meest MTR-overschrijdende stoffen bij metingen in oppervlaktewater. Dithianon overschrijdt in 2004 ook relatief vaak de drinkwaternorm. De stof stond niet in de toptien van 1998.

Beeld praktijkprojecten: trend 1998-2004

In de periode 1998 – 2004 zijn er geen praktijknetwerken in de fruitteelt geweest. Vanaf 2004 is de fruitteelt betrokken bij het praktijknetwerk Telen met Toekomst. In totaal zijn er vier fruitteeltgroepen van ongeveer tien telers in de regio’s Zeeland, Gelderland, Utrecht en sinds 2005 ook in Flevoland. Deze telers worden begeleid bij het toepassen van de Best Practices gericht op duurzame gewasbescherming. Op basis van de beperkte ervaring met praktijknetwerken kan er voor de fruitteelt geen goed beeld geschetst worden.

II.4.2 Ziektedruk

Beeld

Ten opzichte van de jaren negentig is er een afname van de schurftdruk in de periode 1998 - 2005. Het beheersen van schurft is met de beschikbare stoffen te doen mits het ras niet te gevoelig is en de weersomstandigheden voor spuiten gunstig zijn. Het aandeel jonagold, dat zeer

schurftgevoelig is, is afgenomen. Met de komst van curatieve stoffen en waarschuwingssystemen kan er eventueel teruggegrepen worden en gerichter bestreden worden. Toch moet de teler altijd waakzaam zijn. Daarnaast is het de ziekte waar het meest tegen gespoten wordt in de fruitteelt. Daarom is schurft één van de gewasbeschermingproblemen die door fruittelers zijn genoemd in de EDG-E-enquête. Over het algemeen vonden fruittelers uit de EGD-E-enquête het huidige pakket aan fungiciden effectief genoeg.

Oorzaken

Als gevolg van weersomstandigheden is het niet altijd mogelijk om op tijd te spuiten tegen schurft. Als gevolg daarvan kunnen telers infecties missen en ontstaat er aantasting op bladeren en vruchten. Daarnaast speelt het ras een belangrijke rol. Bij een gevoelig ras, zoals jonagold, ontstaan sneller en grotere problemen dan bij andere rassen, zoals elstar. Toch kunnen er op elstar ook problemen ontstaan. Het toepassen van sanitaire maatregelen is niet altijd mogelijk vanwege natte grasbanen in het najaar waardoor er niet gereden en het blad versnipperd kan worden. Daardoor kan dan een eventuele schurftdruk niet verlaagd worden.

II.4.3 Technische ontwikkelingen

Rassen

In de fruitteelt zijn er nieuwe rassen op de markt gezet door INOVA en Fruitmasters. Deze zijn nog steeds gevoelig voor ziekten zoals schurft. Aan de andere kant zijn er ook schurftresistente rassen op de markt gekomen. Omdat daar echter geen veiling achter staat, wordt dat nog niet overgenomen door de grote meerderheid van telers. Dat schurftresistentie niet bij de brede praktijk speelt komt ook naar voren uit de EGD-E enquête waar 45% van de telers aangeeft rassen te telen met hogere/bredere resistentie. Volledig schurftresistente rassen worden op nog lagere schaal geteeld. In 2002 was slechts 0,2% van het totaal areaal aan appels beplant met santana, een volledig schurftresistent ras (hoewel ook dit ras vanwege de resistentie, die op een enkel gen berust, eigenlijk ook op piekinfecties bespoten moet worden vanwege de kans op resistentiedoorbraak). Het was opvallend dat volgens de EGD-E-enquête ruim 70% van de fruittelers aangeeft dat zij niet weten of het telen van rassen met hogere of bredere resistentie geld oplevert en/ of heeft aangegeven dat dit voor hen niet van toepassing is. Mogelijk heeft dit met de afzetmogelijkheid te maken van deze rassen. Zolang de teler niet genoeg zekerheid heeft dat zijn product wordt afgenomen, zal hij niet op grote schaal schurftresistente rassen aanplanten. Bedrijfshygiënische maatregelen

In het geval van schurft worden hygiënische maatregelen vooral in het najaar toegepast. Door het versnipperen van het blad en het toepassen van ureum en eventueel het fungicide difenoconazool wordt de ziektedruk verlaagd. Een probleem is de berijdbaarheid van de grasbanen in het najaar. Verder kan er alleen blad versnipperd worden als de bodem droog is. In de zomer worden tijdens de dunning van de appels de aangetaste vruchten verwijderd. De mate van dunningsbehoefte is echter rasspecifiek. Bedrijfshygiënische maatregelen worden door 97% van de telers toegepast volgens de EGD-E enquête. Daarbij gaat het ook om maatregelen niet specifiek tegen schurft maar ook voor andere ziekten en plagen.

Spuittechnieken

Het LOTV is voor de fruitteelt altijd beperkt geweest; pas voor 1 januari 2007 ligt een aanscherping in het verschiet. Tot nu toe waren alleen een teeltvrije zone, een windhaag en een tunnelspuit geaccepteerde methoden om drift te reduceren. Vrijwel alle (andere) emissiebeperkende maatregelen lopen via de Gebruiksaanwijzing of het Gebruiksvoorschrift. Op dit moment zijn telers afwachtend in het gebruiken van emissie-arme venturidoppen omdat ze eerst overtuigd willen worden dat er met de doppen probleemloos gespoten kan worden (geen verstoppingen en geen verminderde bestrijding van ziekten en plagen). Via onder andere Telen met Toekomst, LNV en waterschappen wordt gewerkt aan de introductie van driftarme doppen. De handel wordt er sterk bij betrokken om de praktische problemen mede op te lossen. Beleid (bestrijdingsmiddelenwet en Lozingenbesluit) zijn het meest sturend in het gebruik van emissiereducerende technieken.

Stoffen

In de jaren negentig zijn er enkele curatieve stoffen gekomen waardoor gemiste infecties ‘teruggepakt’ konden worden. Dit heeft bijgedragen aan het beter controleerbaar maken van de schurftschimmel. Wat betreft preventieve stoffen heeft er wel een verschuiving plaatsgevonden. Stoffen die schadelijker waren voor het milieu zijn vervangen door minder schadelijke. De komst van certificeringen heeft daar aan bijgedragen.

Over het algemeen vinden fruittelers uit de EDG-E-enquête het huidige pakket herbiciden en fungiciden effectief genoeg. Het pakket insecticiden krijgt een negatieve score. Uit de enquête blijkt dat de meeste fruittelers meer bewust middelen inzetten. Uit de enquête blijkt dat 97% van de telers minder vaak spuiten dan vijf jaar geleden, de dosering vaker aanpassen en meer rekening houden met resistentie-ontwikkeling. Daarnaast houdt elke teler meer rekening met de omstandigheden bij het spuiten en met natuurlijke vijanden. Het overgrote deel (91%) houdt meer rekening met de milieubelasting en kiezen vaker voor een pleksgewijze toediening met rugspuit/beddenspuit (85%). Uit praktijkervaringen blijkt dat het spuiten van lagere doseringen een negatieve invloed kan hebben op resistentie-ontwikkeling.

BOS

Op het gebied van waarschuwingssystemen worden er voor schurft twee programma’s het meest gebruikt, namelijk DLV-Welte en RIMpro van BioFruitAdvies. Deze programma’s geven aan wanneer de ascosporen vrijkomen en op welk moment deze tot infectie komen. Op die manier is de timing van het spuitmoment sterk verbeterd. De programma’s worden of door de individuele teler gebruikt of door de voorlichtingspartijen die via de fax en email de informatie naar de telers sturen. Omdat er een redelijk netwerk van weerstations voorhanden is in de fruitteeltgebieden, heeft elke teler goede informatie over de risicomomenten voor zijn percelen. Uit de EDG-E- enquête blijkt dat 61% van de telers waarschuwingssystemen vaker hebben ingezet dan vijf jaar geleden. Daarnaast vindt de helft van de fruittelers dat het gebruik van een BOS geld oplevert.

II.4.4 Kosten gewasbescherming

Beeld

Volgens 79% van de fruittelers in de EDG-E-enquête zijn de kosten gestegen als gevolg van het gewasbeschermingsbeleid. Dit komt met name door het duurder worden van stoffen, het gebruik van meer stoffen en doordat gewasbescherming hen meer tijd kost. Bij 3% van de telers was sprake van een kostendaling. Volgens LEI-BIN zijn de kosten van gewasbescherming in de fruitteelt tussen 2003 en 2004 gestegen, naar ongeveer 900 euro per hectare. Het aandeel van de gewasbeschermingskosten in relatie tot de totale kosten tussen 2001 en 2004 is daarmee gestegen van 4% naar 4,5%.

II.4.5 Grondgebruik

Beeld

Het areaal appels is in de periode 1998 - 2002 van 14682 naar 11176 hectare gegaan. Deze dalende trend heeft zich ook na 2002 voortgezet. Aan de andere kant is het areaal peer licht toegenomen. Het totale areaal fruit neemt echter af. Het areaal dat beplant is met het schurftgevoelige jonagold is afgenomen. Dit heeft mogelijk tot een lagere inzet van stoffen geleid.

II.4.6 Doorkijk 2010

In de fruitteelt wordt er zijwaarts gespoten in plaats van neerwaarts. Daardoor is het aandeel emissie naar het oppervlakte water groter dan in andere teelten. Met de komst van de emissie- arme venturidoppen is het mogelijk geworden om emissiereductie van 90% of meer te behalen en daarmee een aanzienlijke reductie in de milieubelasting van het oppervlaktewater. Lopend onderzoek moet uitwijzen of met andere doppen een verdere driftreductie behaald kan worden. De grootste reductie wordt behaald door het minder toepassen van fungiciden en/of het toepassen van minder milieubelastende fungiciden. Daar zouden schurftresistente rassen een grote rol in moeten en kunnen spelen. Daarbij is het wel van belang dat er meer afzetgaranties komen. Voor het ras santana loopt er een studie en is er een miniketen opgezet met verschillende supermarkten. De consument, supermarkten en veilingen zullen achter een ras moeten staan, wil het ras een succes worden.

Een intensiever gebruik en verbetering van de waarschuwingsmodellen kan ook leiden tot een reductie van de milieubelasting. Er zijn ontwikkelingen gaande waarbij de weersvoorspelling in de modellen kunnen worden geïntegreerd. Daardoor zou de timing van de behandeling nog preciezer kunnen worden. Bespuitingen zouden dan uitgesteld kunnen worden of achterwege kunnen blijven. Daarnaast blijven sanitaire maatregelen van groot belang om de ziektedruk te beperken. Binnen Telen met toekomst wordt de toepassing van dit soort maatregelen op praktijkschaal gedemonstreerd. Hierdoor zal het gebruik van dit soort maatregelen breder in de praktijk worden gestimuleerd.

II.5 Bestrijdingsmiddelengebruik in bos- en haagplantsoen