Goede chemische toestand

In deze paragraaf worden de meest recente toetsingsresultaten besproken. Hierbij dient in de gaten gehouden te worden dat vanwege het nog niet definitief zijn van de normen en de toetsmethoden de uitkomsten een voorlopig karakter hebben.

Resultaten bestrijdingsmiddelentoetsing aan de KRW

Op de lijst van 33 prioritair (gevaarlijke) stoffen staan 14 bestrijdingsmiddelen: alachloor, atrazin, chloorfenvinfos, chloorpyrifos, diuron, endosulfan (alpha), isoproturon, hexachloorbutadieen, lindaan, pentachloorbenzeen (onzuiverheid van quintozeen), pentachloorfenol, simazin, tributyltinverbindingen en trifluralin. Slechts drie van deze stoffen hebben in Nederland nog een toelating, namelijk chloorfenvinfos, chloorpyrifos en isoproturon. Een aantal van de in Nederland niet toegelaten stoffen is in Europa wel toegelaten (op Annex I geplaatst), hetgeen inhoudt dat in andere lidstaten de stoffen mogelijk wel worden toegepast en ze via de rivieren en / of atmosferisch transport ons land kunnen bereiken. Voor een aantal stoffen is dit gebruik ook bekend, bijvoorbeeld diuron gebruik in België, Duitsland en Frankrijk. Endosulfan (alpha), lindaan, hexachloorbutadieen, pentachloorbenzeen en tributyltinverbindingen (TBT) zijn op dit moment aangemerkt als prioritair gevaarlijk, zodat naar beëindiging van lozingen en emissies moet worden gestreefd. Omdat het hier veelal historische verontreiniging betreft is het lastig ‘aanvullende’ maatregelen te treffen voor deze stoffen.

Tabel 8.1 Normen en normtoetsing voor KRW-prioritair (gevaarlijke) bestrijdingsmiddelen AA-EQS MAC-EQS MTR µg/l µg/l µg/l alachloor 0,3 0,7 1,1 atrazin 0,6 2 2,4 chloorfenvinfos 0,06 0,3 0,002 chloorpyrifos 0,03 0,1 0,003 diuron 0,2 1,8 0,43 endosulfan (alpha) 0,005 0,01 0,02 hexachloorbutadieen# _{0,1 0,6 0,004} isoproturon 0,3 1 0,32 lindaan 0,02 0,04 0,92 pentachloorbenzeen# _{0,007 - 0,3} pentachloorfenol# _{0,4 1 4} simazin 1 4 0,14 tributyltinverbindingen 0,0002 0,0015 0,014 trifluralin 0,03 - 0,038 toetsing@ zoete rijkswateren 2005 regionale gegevens 2004 zoete rijkswateren 2005 zoete rijkswateren 2005 regionale gegevens

AA-EQS AA-EQS MAC-EQS MTR MTR

alachloor v v v v v atrazin v v v v v chloorfenvinfos v v v nt vn chloorpyrifos v v v nt vn diuron vn vn v vn vn endosulfan (alpha) v nt v v v hexachloorbutadieen# _{v v} isoproturon v vn$ _{v v vn} lindaan v v v v v pentachloorbenzeen# _{v vn v v} pentachloorfenol# _{v v v v v} simazin v vn v v vn tributyltinverbindingen vn vn v v trifluralin v v v v

# _{ook andere bronnen dan bestrijdingsmiddelen}

@ _{v voldoet, vn voldoet niet, nt niet toestbaar (norm ligt onder detectielimiet)}

chloorfenvinfos wordt in de regio tot een factor 700 boven het MTR aangetroffen (BM rapportage 2005); het jaargemiddelde van alle monitoringgegevens zal vermoedelijk net onder de AA-EQS blijven. Wel wordt in de regio de MAC-EQS overschreden. chloorpyrifos wordt tot een factor 20 boven het MTR aangetroffen (BM rapportage 2005); De verwachting is dat de jaargemiddelde concentratie de AA-EQS niet zal overschrijden mede doordat de AA-EQS een factor 10 soepeler is als het MTR; de MAC-EQS wordt niet overschreden

diuron wordt tot een factor 13 boven het MTR aangetroffen (BM rapportage 2005); Ook de AA-EQS wordt in zowel rijkswater als de regio overschreden. De maximaal aangetroffen gehalten in de regio overschrijden de MAC-EQS ruim maar niet in Rijkswateren.

$ _{isoproturon overschrijdt het MTR in de regio regelmatig. Gezien het kleine verschil tussen het MTR en AA-EQS is de}

verwachting dat ook AA-EQS in de regio zal worden overschreden. Isoproturon wordt tot een factor 11 boven het MTR aangetroffen waardoor de MAC-EQS ver overschreden wordt.

simazin wordt in de regio regelmatig boven het MTR aangetroffen.Met de waargenomen maximale overschrijding van een factor 132 wordt de MAC-EQS niet overschreden.

In Tabel 8.1 zijn monitoringgegevens voor bestrijdingsmiddelen getoetst aan verschillende normen. In de kolommen toetsing AA-EQS en MAC-EQS zijn monitoringresultaten over 2005 voor de grote rivieren vergeleken met de meest recente KRW-normen, Annual Average EQS (AA-EQS) en Maximum Acceptable EQS (MAC-EQS), uit de dochterrichtlijn prioritaire stoffen.

Ook is er een kolom waarin de regionale monitoringgegevens voor 2004 aan de KRW-normen zijn getoetst. In de kolom ‘toetsing CIW data’ zijn monitoringgegevens van de regio voor de periode 2001 - 2004 gebruikt voor toetsing. Daarnaast zijn de rijks- en regionale wateren getoetst aan de MTR-waarden.

De meest recente voorlopige KRW-normen (dochterrichtlijn prioritaire stoffen 17 juli 2006) verschillen vaak van de (ad hoc) MTR-waarden (zie Tabel 8.1). Voor 10 van de 14 prioritair (gevaarlijke) stoffen is de KRW-norm (annual average; AA-EQS) strenger (1,1 tot 70 maal) dan de nu geldende (ad hoc) MTR; voor 4 van de 14 stoffen is het MTR strenger (7 tot 30 maal). Omdat aan de jaargemiddelde concentratie wordt getoetst in KRW-verband in plaats van aan de 90-percentiel concentratie betekent een strengere norm niet altijd een ‘groter’ waterkwaliteitsprobleem.

Uit Tabel 8.1 valt af te leiden dat er binnen de 14 prioritair (gevaarlijke) bestrijdingsmiddelen in hoofdlijnen vier categorieën zijn aan te wijzen:

1. KRW-probleemstof op basis van toetsing aan de AA-EQS in rijkswateren of op regionale

KRW-rapportagepunten;

2. KRW-probleemstof op basis van toetsing aan de MAC-EQS op regionale KRW-

rapportagepunten;

3. probleemstof bij MTR toetsing maar niet bij toetsing aan AA-EQS;

4. geen probleemstof ongeacht de norm.

Ad 1)

De stoffen diuron, isoproturon, pentachloorbenzeen, simazin en tributyltinverbindingen kunnen op dit moment tot de KRW-probleemstoffen worden gerekend. Als voorbeeld worden gemeten concentraties diuron in Figuur 8.1 gegeven. De figuur geeft 90-percentiel concentraties relatief ten opzichte van het MTR, dus geen jaargemiddelde concentraties ten opzichte van de AA-EQS. De AA-EQS wordt in rijkswater of op KRW-rapportagepunten in de regio overschreden.

Het is onduidelijk of diuron zal worden geplaatst op Annex I. Op dit moment loopt de discussie hierover in Europa. Uit Figuur 8.1 is op te maken dat diuron in 2003 - 2004 MTR overschrijdend is in vooral het Maasstroomgebied, terwijl in eerdere jaren dit ook voor de Rijn werd geconstateerd. Een gedeeltelijk verbod in Duitsland werpt hier kennelijk zijn vruchten af bij normtoetsing in Nederland.

Voor isoproturon is classificatie probleemstof ingeschat op basis van MTR-overschrijdingen op regionale KRW-rapportagepunten. Het MTR wordt hier veelvuldig overschreden en omdat de AA-EQS vrijwel gelijk is aan het MTR zal ook deze norm worden overschreden. Dit beeld is echter niet duidelijk uit de toetsing voor regionale wateren in 2004. Isoproturon heeft een plaatsing op Annex I en is toegelaten in Nederland en de ons omringende landen. Aanvullende maatregelen op grond van de normoverschrijdingen zijn niet uit te sluiten.

Pentachloorbenzeen en TBT vormen met de komst van de voorlopige KRW-normen een probleem. Onder meer de strengere KRW-normen voor deze stoffen en de gewijzigde toetsingsmethode veroorzaken dit. Voor beide stoffen geldt dat ze niet meer zijn toegelaten en dat de normoverschrijding voornamelijk veroorzaakt wordt door historische verontreiniging.

Daarnaast heeft pentachloorbenzeen ook industriële toepassingen. Op dit moment zijn er nauwelijks mogelijkheden ‘aanvullende’ maatregelen te treffen om normoverschrijdingen voor niet toegelaten stoffen tegen te gaan. In een landelijke analyse (Van de Velde et al., 2004) is geconcludeerd dat TBT in 2015 mogelijk nog een probleem zal blijven vormen als gevolgd van het naijleffect.

Simazin wordt in de regio regelmatig boven het MTR aangetroffen. Ook de toetsing van de regionale monitoringgegevens over 2004 laten overschrijdingen zien van de AA-EQS, hetgeen niet zo is in de rijkswateren. Simazin is nu niet meer toegelaten (2001 was het laatste jaar met een normale afzet, terwijl er in 2003 een vrijstelling was). In België is simazin nog wel toegelaten; in Duitsland niet. De MAC-EQS voor simazin wordt niet overschreden.

Normoverschrijding (MTR) voor Diuron in regionale

oppervlaktewateren in 2003-2004

Figuur 8.1 Waterkwaliteitsbeeld voor KRW-prioritaire stof diuron ten opzichte van het MTR (gegevens 2003 - 2004 voor zover beschikbaar in mei 2006).

Ad 2)

De stof chloorfenvinfos overschrijdt in de regio het MTR tot een factor 700. Ook het MAC-EQS wordt op plaatsen overschreden en daarom is de stof in de hier gemaakte analyse als KRW- probleemstof aangemerkt. De MAC-EQS wordt in Rijkswateren niet overschreden. Chloorfenvinfos is in Nederland toegelaten. Aanvullende maatregelen op grond van de normoverschrijdingen kunnen op termijn niet worden uitgesloten.

Ad 3)

Chloorpyrifos is in meerdere stroomgebieden boven het MTR aangetroffen. Er zijn voor deze stof in 2003 - 2004 duidelijke clusters van overschrijdingen te zien in Zeeland en Zuid-Holland (bestrijdingsmiddelenatlas.nl). Met de komst van de soepelere KRW-norm is de verwachting dat de stof niet langer problemen oplevert.

Ad 4)

Tot de laatste categorie kunnen de stoffen alachloor, atrazin, endosulfan (alfa), hexachloorbutadieen, lindaan, pentachloorfenol en trifluralin gerekend worden. Ze vormen geen probleem ongeacht aan welke norm (EQS of MTR) wordt getoetst. Deze stoffen hebben geen van alle een Annex I plaatsing.

Drinkwater in relatie tot KRW

Voor het halen van de drinkwaterdoelstellingen in 2010 is tevens van belang hoe de KRW- normen zich zullen verhouden tot de drinkwaternorm, dus met andere woorden hoe beschermend de KRW is voor de drinkwaterfunctie. Van de prioritaire stoffen is de recent voorgestelde KRW- norm (MAC-EQS) voor alachloor, atrazin, chloorfenvinvos, diuron, isoproturon, hexachloorbutadieen, simazin en pentachloorfenol soepeler dan de drinkwaternorm (0,1 µg/l). Voor pentachloorbenzeen en trifluralin geldt dat alleen een jaargemiddelde (AA-EQS) is voorgesteld. Hoewel de voorgestelde jaargemiddelde normen voor deze twee stoffen stenger zijn dan de drinkwaternorm, hoeft dit niet te betekenen dat deze voldoende bescherming bieden voor de drinkwaterfunctie van het oppervlaktewater; een dergelijke waarde biedt alleen bescherming aan de gemiddelde kwaliteit, niet tegen piekverontreinigingen. Omdat de voorgestelde normen volgens de KRW voor een aantal bestrijdingsmiddelen niet voldoende beschermend is voor de drinkwaterfunctie, wordt geen rekening wordt gehouden met artikel 7.2 en 7.3 van de KRW, die stelt dat de zuiveringsinspanning bij de bereiding van drinkwater niet mag toenemen, en zelfs op termijn dient af te nemen.