In dit hoofdstuk wordt gereflecteerd op het onderzoek als geheel. Allereerst komt de reflectie op de theoretische verwachtingen. Daarna worden er aanbevelingen gedaan voor verder onderzoek.
Discussie
De belangrijkste bevinding is dat de theoretische verwachting, dat de politieke affaires en politieke kleur van invloed zijn op de regulering van de toegang, is bevestigd. Uit dit onderzoek blijkt dat de regulering sterk afhankelijk is van de mate van negatieve aandacht voor de specifieke lobby- affaires in media en politiek. Linksgeoriënteerde politici reageren vaak heftiger op de lobbyaffaires dan rechtsgeoriënteerde politici. Laatstgenoemde zijn meer geneigd om de beïnvloeding te relativeren en meer nadruk te leggen op eigen verantwoordelijkheid van de zenders en ontvangers van de lobby. Daarentegen problematiseert de linkse politieke kleur lobbyaffaires meer en sneller, vooral als het gaat om de lobby vanuit bedrijfsleven en multinationals. Het verschil kwam sterk naar boven gedurende het kabinet Rutte II waarbij twee verschillende ministers namens het kabinet twee verschillende standpunten uitdroegen aangaande regulering van belangenbehartiging.
Een opvallende uitkomst is dat alle voorgevallen lobbyaffaires direct of indirect gelinkt zijn aan het bedrijfsleven. Het gaat om lobbyende bedrijven en multinationals die in opspraak raken. Of het zijn ‘draaideur-ex-politici’ en bestuurders die namens het bedrijfsleven komen lobbyen. Het lijkt erop dat de lobby van het bedrijfsleven als problematischer wordt ervaren dan de beïnvloeding vanuit maatschappelijke organisaties. Maar maatschappelijke organisaties kunnen evenzeer uit eigen deelbelangen werken. Een linkse politieke ideologie ziet de lobby vanuit maatschappelijke organisaties minder snel als ‘ongewenste beïnvloeding’, mogelijk omdat men in hen medestanders voor een thema ziet en samen een coalitie wil vormen. Dat er geen lobbyaffaires vanuit maatschappelijke organisaties naar boven zijn gekomen kan verklaard worden door een breed gedragen perceptie over maatschappelijke organisaties. Deze lobby wordt minder snel als ‘ongewenste beïnvloeding’ en het opkomen voor deelbelangen gezien. Zodoende zou de roep voor transparantie bij maatschappelijke lobbygroepen vanuit media en politiek kunnen ontbreken. Dit laatste kan in dit onderzoek niet worden aangetoond, maar geeft aanleiding voor een vervolgonderzoek.
Een ander opvallend resultaat is dat de berichtgeving meer en negatiever is geworden over het verloop van de onderzochte periode van 38 jaar. Het lijkt er sterk op dat media steeds meer aandacht schenken aan de informele beïnvloeding van het beleid en er steeds meer politieke discussie over dit onderwerp gevoerd wordt. Dat blijkt ook uit het feit dat meer dan de helft van
liggen in een bredere, toegenomen roep voor meer transparantie vanuit de samenleving en actievere belangenorganisaties en media. Zij hebben een belangrijke signaleringsfunctie van informele beïnvloeding van de besluitvorming.
Beperkingen van het onderzoek en aanbevelingen voor verder onderzoek
Dit onderzoek kent beperkingen. De lezer moet er rekening houden dat dit onderzoek slechts gebaseerd is op vier onderzochte ministeries van totaal twaalf ministeries, weliswaar over een lange periode van 38 jaar (1982-2019). Het bestuderen van alle ministeries als casus gaat deze studie te buiten. Dat heeft te maken met de beperkte beschikbare tijd voor dit onderzoek.
Verder behandelt deze studie geen andere factoren die mogelijk ook van invloed kunnen zijn op de regulering van de belangenbehartiging, zoals de drukte van een beleidsterrein. Om de invloed van eventuele andere factoren te bevestigen of te weerleggen is het van belang dat dit verder onderzocht wordt.
Verder onderzoek zou factoren die van invloed zijn op de regulering beter en uitvoeriger moeten bestuderen. Een vervolgonderzoek zou kunnen focussen op de invloed van de bedrijfslobby op de regulering van belangenbehartiging en de drukte van het beleidsterrein op de regulering van de lobby. Deze laatste factor zou als effect kunnen hebben dat een ministerie met een druk beleidsterrein sneller overgaat tot regulering dan een ministerie dat te maken heeft met een rustig beleidsterrein.
7 Literatuurlijst
Wetenschappelijke artikelen
Beyers, J., & Braun, C. (2014). Ties that count : explaining interest group access to policymakers. Journal of Public Policy, 34(1), 93-121.
Brinig, M. F., Holcombe, R. G., & Schwartzstein, L. (1993). The regulation of lobbyists. Public Choice, 77(2), 377-384.
Dür, A., & Mateo, G. (2013). Gaining access or going public? Interest group strategies in five E uropean countries. European Journal of Political Research, 52(5), 660-686.
Figee, Edward L., Gosselt, Jordi F., Linders, Paul C.J., De Jong, Menno D.T., & Communication Science. (2017). Dutch public affairs professionals in the national and European arena: A smart mix of skills, attitude, and knowledge competences. Journal of Public Affairs, Urn:issn:1472-3891. Hall, R. L., & Deardorff, A. V. (2006). Lobbying as legislative subsidy.
American Political Science Review, 100(01), 69-84.
Holman, C., & Luneburg, W. V. (2012). Lobbying and transparency: A comparative analysis of regulatory reform. Interest groups & Advocacy, 1(1), 75-104.
Lowery, D., & Gray, V. (2004). A neopluralist perspective on research on organized interests. Political Research Quarterly, 57(1), 164-175.
Lowery, D., & Marchetti, K. (2012). You don’t know Jack: Principals, agents and lobbying. Interest Groups & Advocacy, 1(2), 139-170.
McGrath, C., Moss, D., & Harris, P. (2010). The evolving discipline of public affairs. Journal of Public Affairs, 10(4), 335-352.
Otjes, S., & Rasmussen, A. (2017). The collaboration between interest groups and political parties in multi-party democracies: Party system dynamics and the effect of power and ideology. Party Politics, 23(2), 96-109.
Verweij, S., & Gerrits, L. (2012). Systematische Kwalitatieve Vergelijkende Analyse (Systematic Qualitative Comparative Analysis).
Wonka, A. (2017). German MPs and interest groups in EU multilevel policy- making: the politics of information exchange. West European Politics, 1- 21.
Boeken
Helsloot, I. (2015). Waarom juist liberalen de risico-regelreflex na crises moeten weerstaan.
Korsten, A. F. (2010). Eisen en beïnvloeding van overheidsbeleid. Opgehaald van
http://www.arnokorsten.nl/PDF/Beleid/Politieke%20participatie%20en %20beleid.pdf.
Korteweg, A. & Huisman, E. (2016). Lobbyland. De geheime krachten in Den Haag. De Geus
Thiel, S. V. (2015). Bestuurskundig onderzoek: een methodologische inleiding. Bussum: Coutinho.
Timmermans, A., Coops, R., Van Keep, S., De Lange, R., & Van Venetië, E. (2019). Public affairs in maatschappelijk perspectief: Professional tussen wetenschap en praktijk. Deventer: Wolters Kluwer Nederland B.V.
Tromp, B. (2007). De wetenschap der politiek: verkenningen. Amsterdam University Press.
Van Drimmelen, F. (2014). Handboek public affairs. Prometheus.
Van Schendelen, M. P. C. M. (2013). The Art of Lobbying the EU : More
Machiavelli in Brussels, Revised Edition. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Van Schendelen, M. P. C. M. & Pauw, B. M. J. (1998). Lobbyen in Nederland: Professie en profijt. Den Haag, The Netherlands: Sdu uitgevers.
Oratie
Timmermans, A. (2014) On speaking terms, Public affairs en de dialoog tussen wetenschap en praktijk.
Mediaberichten
Alperts, T. (2016, 12 april). Maak gamen sociaal. De Volkskrant. Geraadpleegd op 13 april 2016, van http://www.volkskrant.nl/opinie/maak-gamen- sociaal~a4280691/
Banning, C., & Meeus, T.-J. (1997, februari 1). De Vries tegen technolease; Lubbers dwong fiscale steun af . NRC, p. 1.
Banning, C., & Meeus, T.-J. (1997, febuari 1). DOSSIER TECHNOLEASE; Hoe Rabo voor honderden miljoenen aan belastinggelden werd gegund. NRC, p. 19.
Banning, C., & Meeus, T.-J. (1998, maart). Een gevaarlijke relatie; Philips en de overheid. NRC, p. 9.
Bouman, J. (2015, November 5). Bedrijfslobby dicteert beleid duurzaamheid’. Trouw.
Brabants Dagblad. (1999, Juli 1). Justitie zoekt lek in top Defensie. Brabants Dagblad.
Brandsma, J. (2018, oktober 15). Hoe Rutte de greep op zijn eigen plan verloor. Trouw, pp. 4-5.
Chavannes, M., & Meeus, T.-J. (1999, november 4). Zwaar geschut in Den Haag ; Zwartepieten over de aanschaf van een Europese anti-tank raket. NRC Handelsblad , p. 15.
Dagblad Trouw. (1997, februari 3). Lubbers drukte technolease door. Dagblad Trouw.
De Gelderlander. (1999, juli 2). Heli-gate en oud-Kamerlid Duyn las lobbyist schokt Kamer. De Gelderlander.
Dijsselbloem, J. (2015, januari 17). Banken, stop die lobby, anders komt 2008 terug. NRC Handelsblad, p. 21.
Driessen, C. (2015, 4 november) ING schreef zelf wet die banken 350 mln scheelt. NRC. Geraadpleegd op 24 november 2017, van
https://www.nrc.nl/nieuws/2015/11/04/ing-schreef-zelf-wet-die- banken-350-mln-scheel-1554018-a559071
Driessen, C. (2015, November 17 ). Dijsselbloem belooft beterschap vanwege coco's. NRC Handelsblad .
Driessen, C. (2015, November 4). De bank vraagt, de minister draait. NRC Handelsblad.
Endt, F. (1984, Ferbuari 25). Agressieve lobby van industrie om orde motoren M-fregatten: minister wil uitleg optreden marinekader . NRC Handelsblad Endt, F. (1984, ferbuari 27). Kamerlid wil informatie over lobby hoge
marineofficeren. NRC Handelsblad, p. 1.
Endt, F. (1984, mei 30). Marineofficier berispt in zaak motoren M-fregatten. NRC Handelsblad , p. 1.
Endt, Friso. (1984, juni 1). PvdA'er ovder reactie minister inzake M-fregatten. NRC Handelsblad, p. 3.
FTM - Follow The Money. (2019, juli 27). ABDUP: al bijna 75 jaar de onzichtbare lobby van Nederlandse multinationals. FTM - Follow The Money.
Het Parool. (1999, november 5). Kamer schrikt van lobby raketten Meijling. Het Parool, p. 13.
Julen, J. (2020, Juni 12). Eén sms'je liet al het harde werk van Rutte in de soep lopen. Dagblad Trouw.
Kranenburg, M. (2018, April 21). Rutte krijgt die dividendbelasting maar niet van tafel geveegd. NRC Handelsblad , p. 4.
Moerland, R. (2010, oktober 2). Restricties voor draaideur-politici; Bos had in andere landen overstap naar KPMG moeten voorleggen. NRC
Handelsblad, p. 19.
NOS. (2017, november 9). Woedende oppositie wil tekst en uitleg over
dividendbelasting. Opgehaald van NOS: https://nos.nl/artikel/2201895- woedende-oppositie-wil-tekst-en-uitleg-over-dividendbelasting.html NRC Handelsblad. (1999, november 20). 'Afkoelperiode' voor ex-ministers van
Kok. NRC Handelsblad, p. 3.
NRC Handelsblad. (2010, sebtember 27). Oud-minister Bos naar KPMG. NRC Handelsblad.
NRC. (1998, maart 13). 4,1475 miljard gulden subsidie . NRC, pp. 13-14. Stellinga, M., & De Witt Wijnen, P. (2017, November 10). Zwichtte Rutte III nu
voor chantage of niet? NRC.
Stokmans, D. (2013, Februari 28). Opeens heb je het: je wordt lobbyist. NRC Handelsblad .
Tamminga, M. (2020, juni 12). Unilever vertrekt. Is dat erg? . NRC. Timmermans, A (2017). ‘De voorkant van het lobbyveld moet eerlijker’.
Geraadpleegd op 19 December 2017, van https://www.montesquieu- institute.eu/9353000/1/j9vvj72dlowskug/vkjkltqrfpw3
Trouw. (1999, november 5). Lobby Gmelich Meijling voor raket valt verkeerd. Trouw, p. 3.
Wester, J. (2009, juni 27). Hoe Den Haag de banken bediende; onderzoek politiek en kredietcrisis. NRC Handelblad, p. 18.
Witteman, L. (2018, november 30). Lobbytijd bij toezichthouders en beleidsambtenaren kopen? Eurofi helpt! FTM - Follow The Money.
Rapporten
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (1999, sebtember 21). INTEGRITEIT VAN HET OPENBAAR BESTUUR: Deel 3 in de reeks ‘Vertrouwen in verantwoordelijkheid’. Opgehaald van
http://expertgroepklokkenluiders.nl/wp/wp- content/uploads/19990921-
Nota_Integriteit_van_het_openbaar_bestuur.pdf
Transparency International Nederland. (2015). LIFTING THE LID ON
LOBBYING: ENHANCING TRUST IN PUBLIC DECISION- MAKING IN THE NETHERLANDS. Amsterdam.
De Ruiter , J. (1984, mei 30). Rijksbegroting voor het jaar 1984: Brief van de minister van Defensie [Kamerbrief]. Den Haag.
SOMO. (2013, December ). Taking Lobbying Public The Transparency of Dutch Banks’: Lobbying Activities. Opgehaald van SOMO:
https://www.somo.nl/wp-content/uploads/2013/12/Taking-Lobbying- Public-1.pdf
Hoekstra, W. (2018, April 3). Beantwoording Kamervragen over contact tussen ING en het Ministerie van Financiën over het beloningsbeleid. Opgehaald van Rijksoverheid:
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2018/04/04 /beantwoording-kamervragen-over-contact-tussen-ing-en-het-ministerie- van-financien-over-het-beloningsbeleid
Lobbywacht. (2018, april 5). Lobbywatch: niet opnemen lobbygesprek Van der Veer in agenda minister Hoekstra dubieus. Opgehaald van Lobbywacht: https://lobbywatch.nl/aws_career/lobbywatch-niet-opnemen-
lobbygesprek-van-der-veer-in-agenda-minister-hoekstra-dubieus/
Masterscriptie
R. Roos (2011). Reflexen of reflectie? Een onderzoek naar de omvang van de risico-regelreflex. Masterscriptie. Universiteit Utrecht
Kamerstukken Aanhangsel Handelingen II 1999-2000, 504. Aanhangsel Handelingen II 1999/2000, 365. Aanhangsel Handelingen II 2013/14, 1142. Aanhangsel Handelingen II 2015/16, 757. Aanhangsel Handelingen II 2018/19, 1061. Aanhangsel Handelingen II 2019/20, 432. Handelingen II 2015/16, 57, item 11 Handelingen II 2015/16, 57, item 23. Kamerstukken II 1984/85 19100, 31 (Kamerbrief) Kamerstukken II 1983/84, 18100, 32 (Kamerbrief)
Kamerstukken II 2009/10, 31980, 4 (Rapport Commissie De Wit) Kamerstukken II 2010/11, 31980, 16 (Kamerbrief)
Kamerstukken II 2010/11, 32500-VII, 29
Kamerstukken II 2010/11, 32637, 2 (Kamerbrief) Kamerstukken II 2015/16, 34376, 3.