Realisatie ontwikkelopgave

Sinds de decentralisatie van het natuurbeleid in 2011 is natuurbeleid een kerntaak van de provincie (Provincie Gelderland, 2012). De Staten hebben in 2012 de Beleidsuitwerking natuur en landschap (PS2012-401) vastgesteld (provincie Gelderland, 2012). Hierin is afgesproken dat het Gelders Natuurnetwerk wordt afgerond tot een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden. Daarin is de opgave bepaald op 5.300 ha nieuwe natuur en 10.500 ha nog in te richten natuur. De peildatum voor deze opgave is 01-01-2011. Van deze opgave neemt de provincie 4.273 ha nieuwe natuur en 8.414 ha inrichting voor haar rekening23_{. Eind 2018 is 62% van de} verwerving gerealiseerd en 48% van de inrichting (zie tabel 3.424_).

Tabel 3.4 Opgave ontwikkelopgave Gelders Natuurnetwerk (GNN) stand van zaken 31-12-2018

Gelderse ontwikkelopgave nieuwe natuur(ha) vanaf 1-

1-2011 Verwerving (ha) Inrichting (ha)

Provinciale opgave (excl. NURG) 4.273 8.414 Waarvan gerealiseerd t/m 2018 2.647 (62%) 4.058 (48%)

Beschikking afgegeven 291 (7%) 585 (7%) In planvorming / voorbereiding 1090 (25%) 2.138 (26%)

Onbekend 245 (6%) 1.633 (19%)

In veel gevallen gaat de opgave in Gelderland om eenvoudige realisaties, die in samenwerking tussen eigenaren en overheden kunnen plaatsvinden. Voor de wat complexere gebieden zijn

gebiedsregisseurs nodig, namelijk bij “gebieden met meerdere doelen (integraal), betrokkenheid van verschillende partijen met wisselend draagvlak en waar vaak een deel van de gronden nog niet beschikbaar is” (provincie Gelderland, 2013, p. 10). In 2013 hebben Provinciale Staten in de Realisatiestrategie Natuur en Landschap besloten om de regie voor de uitvoering zoveel mogelijk bij de externe partners van de provincie te leggen (provincie Gelderland 2013): “We nodigen externe publieke en private partijen uit om de regie te nemen bij de realisatie van natuurdoelen” (provincie Gelderland, 2013, p.9). De uitnodiging was een reactie op geluiden van de partners dat de realisatie van het Natuurnetwerk in Gelderland beter en efficiënter zou kunnen en de veronderstelling dat zo meer lokaal beschikbare kennis kan worden gebruikt. De partners gaven aan dat zij deze trekkersrol actief op wilden pakken. De provincie verwacht dat externe regie het draagvlak in het gebied voor natuur vergroot en daarmee de kans op succes. Belangrijkste doelstellingen van GS Gelderland zijn: ‘meer samen’ en ‘sneller’ (provincie Gelderland, 2014). De verwachting is dat het met extern

trekkerschap makkelijker wordt om doelen te realiseren, o.a. omdat de provincie dan makkelijker met ruilgronden kan werken aan natuurdoelrealisatie. Een randvoorwaarde is dat de regisseur zich inzet voor de realisatie van de provinciale doelen en hierover rapporteert aan de provincie. De provincie

23 _{Het Rijk is verantwoordelijk voor het realiseren van 1.027 ha nieuwe natuur en 2.086 ha inrichting vanuit de Nadere}

Uitwerking Rivierengebied. Zij heeft daarover afspraken gemaakt met Staatsbosbeheer.

blijft daarbij eindverantwoordelijk voor de doelrealisatie (provincie Gelderland, 2013). De provincie maakt per gebied afspraken met de externe trekker, over de rolverdeling, taakverdeling, financiering en aanpak van de opgave in het gebied. Hierbij staat “maatwerk per gebied, partner en opgave centraal” (Kuindersma et al., 2017).

Naast de voorkeur voor extern trekkerschap, hebben de Gelderse gebiedsprocessen nog een paar andere karakteristieken. De eerste is de gefaseerde aanpak, bestaande uit een formeel stappenplan (verkenning, schets, voorontwerp, realisatie, beheer). Alle processen worden gestart met een verkenning, waarin de opgave wordt verkend in het gebied, maar ook bijvoorbeeld of er draagvlak is voor de trekker. Alle stappen worden formeel afgerond met een beslismoment, en iedere volgende fase gaat herkenbaar van start. Dit stappenplan is bedoeld om te voorkomen dat er een mismatch ontstaat over de ideeën waar het proces staat en om te zorgen dat er steeds overeenkomst is tussen de partijen over de stappen die gezet gaan worden. Ook kan besloten worden dat er in een nieuwe fase een andere partij de trekker zal zijn.

Een ander kenmerk van de Gelderse gebiedsprocessen is de beperkte mate van integraliteit. Hoewel het bij de gebieden met (externe) gebiedsregie meestal gaat om gebieden met meerdere doelen, meerdere eigenaren en betrokkenheid van verschillende partijen, worden de gebiedsprocessen wel ‘sectoraal’ opgestart vanuit de natuuropgave. De mogelijkheid om andere belangen dan natuur mee te koppelen wordt onderzocht in de verkenningsfase van ieder proces. Over de integraliteit is veel discussie geweest in de provincie. De overweging daarbij is dat wat ten dienste staat van het proces wordt meegenomen. In sommige gebiedsprocessen kan het proces, ook al gaat het om sectorale opgaven, makkelijker verlopen door zaken mee te koppelen die men in de streek wil, zoals

landbouwstructuurverbetering, landschapselementen en cultuurhistorische zaken. Die zaken worden meegenomen, mits er initiatiefnemers zijn die dat willen. De realisatie van de natuurdoelen staat voor de provincie wel voorop. De respondenten geven aan dat integraliteit niet ten koste mag gaan van natuurdoelen. Er is wel veel variatie qua integraliteit in de gebiedsprocessen. Er zijn vrij sectorale gebiedsprocessen, maar ook gebieden met een complexere opgave, bijvoorbeeld processen voor waterveiligheid langs de rivieren, waar natuur meegekoppeld kan worden met andere opgaven. Bij aanvang van de strategie is een uitvraag gedaan voor alle complexe gebieden waarbij gebiedsregie werd beoogd en op deze uitnodiging kwamen veel reacties. Echter, niet in alle gebieden heeft zich iemand gemeld die het proces wil trekken. Volgens de respondenten van de provincie komt dit omdat partijen liever hebben dat de provincie het proces zelf trekt wanneer er in een gebied nog sprake is van bestuurlijke discussie. Wanneer dit namelijk het geval is, is een trekker genoodzaakt steeds te bewegen tussen het meer lokale proces en het bestuurlijk niveau van de provincie, wat het proces vertraagt en het voor trekkers onnodig ingewikkeld maakt. Juist wanneer de kaders helder zijn, is het makkelijker voor een trekker om taken bij partners te beleggen en zo gezamenlijk het gebiedsproces te starten.

Begin 2019 worden 20 van de in totaal 35 gebiedsprocessen waar de provincie werkt aan de realisatie van nieuwe natuur getrokken door een externe regisseur25_{. De provincie trekt zelf 15}

gebiedsprocessen. De uitvoering van de gebiedsprocessen bevindt zich in verschillende fasen. Zo zijn enkele gebieden in de beginfase, bijvoorbeeld Grebbedijk Wageningen en Wilpse Klei (zie tabel 3.4). Daar lopen verkenningen ten aanzien van het gebied en de partijen die daar een rol hebben. Veel van de processen bevinden zich in de ontwikkelfase, wat betekent dat er een uitvoeringsplan in de maak is, of reeds gereed is. Een aantal gebieden zijn in de fase van definitieve ontwerpen die worden vastgesteld, waarna ze het vergunningentraject ingaan en de uitvoering gaat beginnen. Dit geldt vooral voor de PAS-gebieden, die overigens deels door de provincie zelf worden getrokken (bijv. Binnenveld, Korenburger Veen, Stelkampsveld, Wooldse Veen, Bekendelle). Deze gebieden hebben voor hun voltooiing 2021 als deadline, de andere gebieden 2025. Een aantal processen is in fase uitvoering, dat wil zeggen dat de uitvoering is gestart; bij de processen die door externe trekkers

25 _{In nog eens 14 gebieden werkt de provincie ook aan realisatie nieuwe natuur, d.m.v. inrichting van eigen grond. Het}

worden getrokken zijn dat Binnenveldse Hooilanden, Winterwijk Oost en de Zumpe. De uitvoering in Arkemheen is inmiddels afgerond. Veel processen gaan in 2019 in uitvoering.

Tabel 3.5 Overzicht van gebiedsprocessen met externe regie van het Gelders Natuurnetwerk (stand

van zaken januari 201926₎

Gebied Externe regisseur GNN of

N2000

Fase

Aaltense Goor Waterschap Rijn en IJssel GNN Ontwikkelfase

Arkemheen O-gen N2000 Realisatiefase

Baakse Beek Waterschap Rijn en IJssel GNN Ontwikkelfase

Biljoen Geldersch landschap en kastelen GNN Ontwikkelfase

Binnenveldse Hooilanden Waterschap Vallei en Veluwe N2000 Ontwikkelfase

Bloemkampen Natuurmonumenten GNN Ontwikkelfase

Cortenoever Rijkswaterstaat N2000/GN

N

Ontwikkelfase

Empese en Tondense heide Natuurmonumenten N2000 Ontwikkelfase

Grebbedijk Wageningen Waterschap vallei en Veluwe N2000 Verkenningsfase

Hattemerpoort & Hoenwaard Gelderse Natuur en Milieufederatie en waterschap vallei en Veluwe voor Hoenwaard

N2000 Definitiefase en realisatiefase

Korenburgerveen Natuurmonumenten N2000 Ontwikkelfase

Lampebroek Waterschap vallei en Veluwe GNN Definitiefase

Soerens Beekdal Natuurmonumenten en 2 landgoederen

GNN Ontwikkelfase

Valleilint O-gen GNN Ontwikkelfase

Waardevol Brummen;

Voorstonden/Leusveld-Oekense beek

Waterschap Vallei en Veluwe N2000 Definitiefase

Wamelse, Dreumel, Heerewaarden

Rijkswaterstaat N2000 Ontwikkelfase

WillinksWeust Staatsbosbeheer N2000 Ontwikkelfase

Wilpse Klei GNMF/SBB (mogelijk) N2000 Verkenningsfase

Winterswijk Oost/Osink- bemersbeek

Waterschap Rijn en IJssel GNN Realisatiefase

Zumpe Gemeente

Doetinchem

GNN Realisatiefase