In september 1996 verscheen de notitie provinciaal jeugdbeleid voor de perio-de 1996 tot 1999. Provinciaal jeugdbeleid is vooral gericht op jeugdzorg, maar jeugdbeleid houdt ook onderwijs en scholing, jeugd- en jongerenwerk en jeugdwelzijn in. De nadruk ligt op preventie, omdat het aantal jongeren relatief groter is dan elders en sneller toeneemt. De provincie heeft in aanvulling op rijks- en vooral gemeentelijk beleid een eigen rol.
Voorbeeldproject Kinderen en Jongeren’
Thuis Op Straat (TOS)
Thuis op Straat (TOS) duidt op een in Rotterdam ontwikkelde methode om de straat weer aan kinderen terug te geven. Deze blijkt zo succesvol dat inmiddels drie andere gemeenten in de provincie Zuid-Holland met de aanpak gaan experimenteren. De TOS-aanpak is vooral zo vernieuwend omdat met betrekkelijk eenvoudige middelen meer en beter gebruik gemaakt wordt van pleinen en straten. TOS vergroot de leefbaarheid op straat, vormt een effectieve bestrijding van overlast, dreiging en geweld op straat en brengt normbesef terug. Het belang-rijkste is echter dat TOS ervoor zorgt dat kinderen, ook meisjes en jonge kinderen, weer onbe-zorgd op straat kunnen spelen. Een vast team van medewerkers op straat (Melketeers, banen-poolers, jongerenbanen-poolers, vrijwilligers) zorgt voor een structureel aanbod van sport- en spelacti-viteiten op straten en pleinen. Zij houden bovendien een oogje in het zeil, betrekken bewoners bij de methode en werken waar mogelijk samen met andere betrokken organisaties.
TOS is geen kant en klare methode met een standaard programma, maar een manier van kijken. TOS is gericht op processen en veranderingen in wijken en straten en gaat uit van de potenties die daar aanwezig zijn. TOS lokaliseert en mobiliseert de sterke partners in de wijk, waardoor een meer systematische, praktijkgerichte aandacht ontstaat voor het kind en de buitenruimte. Maatschappelijke partners zoals arbeidsvoorziening, onderwijs, politie, jongeren-werk, welzijnswerk en plaatselijke overheid vormen een netwerk van waaruit kleinschalige projecten worden uitgevoerd die een grote kans van slagen hebben.
Op basis van de welzijnswet draagt de provincie zorg voor steunfunctie-instellingen, die zich deels op jongeren richten. Zo ondersteunt Kwadrant het sociaal-cultureel werk en de kinderopvang en voert projecten uit zoals de rea-lisering van goed beheerde speelvoorzieningen en intercultureel werken in kindercentra ter verhoging van de toegankelijkheid voor allochtone ouders en hun kinderen. Het Allochtonen Steunpunt Flevoland richt zich onder meer op allochtone jongens en meisjes, omdat ze met achterstand op het terrein van onderwijs, werkgelegenheid en sociale integratie te maken hebben. Voor de Steunfunctie Sport Flevoland vormen jongeren een belangrijke doelgroep. De centra voor kunstzinnige vorming Flevoland tenslotte ondersteunen basisscho-len en het speciaal onderwijs bij culturele activiteiten. Op het terrein van de jeugdhulpverlening draagt de provincie zorg voor planning en financiering van de jeugdzorg en voor het opstellen van een regiovisie jeugdzorg. Dit in af-stemming met het gemeentelijke preventieve jeugdbeleid. Daarbij is de realise-ring van een basisvoorzieningenpakket een belangrijke provinciale opgave.
Verschillende projecten worden gefinancierd of meegefinancierd zoals het project Onderwijshulpverlening. Het beleid wordt in jaarlijkse plannen verwoord en vanaf 1996 krijgt Flevoland in het kader van de herspreiding van middelen over de provincies er 2,76 miljoen bij.
Incidentele projecten en activiteiten voor jongeren zijn:
Sportmanifestaties.
Anti-discriminatieprojecten.
Culturele manifestaties zoals Kunstbende ter stimulering van de culturele participatie van jongeren van 14-18 jaar.
Projecten sociaal-cultureel werk zoals intercultureel werken in de kinder-opvang.
De kleinschaligheid van Flevoland biedt voordelen bij een gezamenlijke aan-pak van problemen zoals bij de jeugdhulpverlening. Een voorbeeld van inven-tariseren en op basis daarvan stappen ondernemen is de inventarisatie van de problematiek van voortijdig schoolverlaten, die heeft geleid tot de Studiedag Samen leren/werken in de regio. De provincie kaart problemen aan bij de rijksoverheid en probeert een kwalitatief hoogstaand basispakket aan voorzie-ningen tot stand te brengen, zoals bijvoorbeeld HBO-onderwijs in Almere.
Omdat jeugdbeleid grotendeels gedecentraliseerd is, ligt nadruk bij de verant-woordelijkheid van de rijksoverheid op facilitering, monitoring en het opstellen van een macrokader samen met andere overheden. De nota ‘Jeugd verdient de toekomst’ heeft als hoofddoelstellingen het voorkomen van uitval en het bevorderen van kansen.
Speerpunten zijn het versterken van eigen kracht en sociale binding van jon-geren, zicht krijgen op jongeren (gegevens, werkvormen, methodieken) en het vergroten van een vraaggericht en samenhangend aanbod. Uit onderzoek naar knelpunten in het lokale jeugdbeleid blijkt, dat er veel projecten zijn maar dat samenhang ontbreekt, dat er te weinig gegevens zijn over wensen en behoeften van jongeren en dat het aanbod van instellingen weinig vraagge-richt is.
Juist met het oog op het toenemend aantal jongeren, de verantwoordelijken voor de samenleving van straks, streeft de provincie naar versterking van het provinciale beleid in aanvulling op het landelijk en gemeentelijk beleid en in afstemming op het jeugdbeleid van de zes Flevolandse gemeenten. Het is echter volgens de provincie Flevoland een illusie te denken, dat de samenle-ving zo maakbaar is, dat uitval volledig te voorkomen is. Het streven is de toenemende kloof tussen kwetsbare en niet-kwetsbare jongeren te verkleinen en problemen die tot uitval kunnen leiden, te verkleinen. Vandaar beleid dat enerzijds gericht is op alle jongeren ter voorkoming van uitval, en anderzijds op de kwetsbare groep ofwel op het versterken van beschermende factoren en het verminderen van risicofactoren.
Om op eigen kracht kansen te kunnen grijpen moet aan een aantal voorwaar-den zijn voldaan. Overhevoorwaar-den, waaronder de provincie, kunnen bij het schep-pen daarvan een rol spelen op verschillende terreinen. Zo is, om inzicht in zichzelf te krijgen en om in de maatschappij goede keuzes te maken, informa-tie die aansluit bij de interesses van jongeren van groot belang. Volgens de GGD-enquête uit 1995 vindt één op de drie jongeren van 12-18 jaar, dat de informatie over jongerenzaken in de eigen woonplaats onvoldoende is. Aan meer informatie heeft 70% behoefte, met name over sport en beweging, mili-eu, seksualiteit en psycho-sociale problemen. De GGD gaat samen met de Stichting Jeugdhulpverlening Flevoland na aan welke informatie jongeren en intermediairs behoefte hebben en hoe die dient te worden aangeboden. Veel informatie is te verspreid over allerlei plaatsen en bereikt jongeren lang niet altijd. In een aantal gemeenten kunnen jongeren bij jongereninformatiepunten terecht en voor jongere kinderen biedt de kindertelefoon goed bereikbare in-formatie.
Gebrek aan sociale vaardigheden kan tot grote problemen leiden. Het is be-langrijk dat kinderen die zo vroeg mogelijk aanleren en dat ouders op eigen verantwoordelijkheden en mogelijkheden aanspreken. Wanneer dit niet lukt, kan opvoedingsondersteuning uitkomst bieden ter verbetering van de opvoe-dingssituatie via het geven van informatie, advies en ondersteuning aan ou-ders, kinderen en intermediairs. Een voorbeeld in diverse gemeenten in Flevo-land is het ‘Op Stap’-project, dat tot doel heeft ‘achterstandskinderen’ beter voor te bereiden op de lagere school en hen meer te betrekken bij het
onder-wijs. Verder heeft de Stichting Boschhuis een afdeling Pedagogische Preven-tie, die ouders, opvoeders en intermediairs ondersteunt, adviseert en infor-meert bij de opvoeding van kinderen van 0-12 jaar. Het aanbod aan opvoe-dingsondersteuning blijkt sterk versnipperd, voor opvoeders onoverzichtelijk en vaak ontoegankelijk en vaak afgestemd op gezinnen met jonge kinderen. GGD Flevoland, Stichting Boschhuis, Stichting EVA en de gemeente Almere hebben daarom het Steunpunt Opvoeding Almere in het leven geroepen. Het geeft informatie, voorlichting, oudercursussen, themabijeenkomsten en een peda-gogisch spreekuur. Andere gemeenten zijn nog niet zo ver.
De bevordering van de betrokkenheid van jongeren die geen binding meer hebben met de samenleving is belangrijk. Participatie draagt bij aan een posi-tief zelfbeeld en aan zelfvertrouwen, omdat het een beroep doet op eigen kracht. Het betekent het betrekken van jongeren bij de leefomgeving (speel-voorzieningen), de school (leerlingenraden), overheidsbeleid en politiek. Zo zijn jongeren bij deze notitie betrokken via een jongerenpanel en zijn in Almere twee adviesraden ingesteld: de Jongeren Advies Raad Almere en de Roefel-raad. Vaak ontbreekt het jongeren aan vaardigheden om hun stem te laten horen. Instellingen en overheden zijn niet gewend rekening te houden met de inbreng van jongeren of stellen daar geen prijs op. Het gaat niet alleen om goed gebekte jongeren, maar ook om geïsoleerde jongeren zoals Turkse en Marokkaanse meisjes en om jonge kinderen. Zowel op de basisschool als in het voortgezet onderwijs is de betrokkenheid van de ouders medebepalend voor het schoolsucces van het kind. De landelijke overheid wil ouders, met name lager opgeleide en allochtone ouders, meer bij het onderwijs betrekken.
Het Allochtonen Steunpunt Flevoland is gestart met een project ouderpartici-patie voor Marokkaanse ouders van basisschoolleerlingen. Op basisscholen is de betrokkenheid van ouders groter dan bij het voortgezet onderwijs bijvoor-beeld via de inzet van “leesouders” en hand- en spandiensten. Daarop richt zich dan ook vooral het aanbod.
Om uitval te voorkomen wordt de deelname van jongeren aan onderwijs, ar-beid, naschoolse activiteiten enzovoort op allerlei manieren versterkt. Een voorbeeld is Break in Lelystad, een project dat meelopers tracht te weerhou-den toe te treweerhou-den tot de harde kern van criminele jongeren. Bij heel veel tijde-lijke projecten verdwijnt de opgebouwde kennis weer na een paar jaar en in-stellingen en gemeenten zijn meestal niet op de hoogte van elkaars projecten en activiteiten, waardoor het wiel vaak opnieuw uitgevonden wordt. Vandaar de noodzaak van uitwisseling en methodieken. Een goed voorbeeld is het Netwerk Jeugdwelzijn Flevoland, waarin Humanitas-afdelingen en verschillen-de instellingen voor sociaal-cultureel werk participeren.
Voorbeeldprojecten Kinderen en Jongeren’
Tieners en ouderen
In de Stadionbuurt in Amsterdam helpen tieners zelfstandig wonende ouderen bij klusjes als oude kranten of glas wegbrengen, licht tuinwerk, de stoep vegen of een boodschap doen. Dit gebeurt onder verantwoordelijkheid van het jongerenwelzijnswerk. De ouderen betalen ƒ 15,-- per drie maanden. De jongeren krijgen punten die zij sparen voor een gezamenlijk uitstapje of een cadeautje voor henzelf (cd of sportkleding). Ouderen krijgen zoveel mogelijk met dezelfde tiener te maken. Het zogeheten karweiteam (start 1996) is een succes en wordt daarom gelei-delijk uitgebreid naar andere buurten. Dit project doorbreekt het patroon dat jongeren en oude-ren in een buurt doorgaans weinig contact met elkaar hebben.
‘Mooi Zo, Goed Zo’ projecten in Almere
Will van Schendelen, ‘Mooi Zo, Goed Zo’ coördinator : “In de twee jaar dat we nu bezig zijn met
‘Mooi Zo, Goed Zo’, hebben we zo’n 110 wensen ontvangen. Vijftig tot zestig procent hiervan is gerealiseerd. Dat is goed voor zo’n 4,5 ton, waarvan het Juliana Welzijns Fonds ongeveer ƒ 20.000 heeft bijgedragen. Verreweg het meeste geld is beschikbaar gesteld door de lokale instellingen en het lokale bedrijfsleven”. Hoewel Will dus zeer tevreden is over het verloop van het ‘Mooi Zo, Goed Zo’ project in Almere vindt ze het wel jammer dat het in de meeste gevallen gaat om de herinrichting van openbaar gebied: “Wat dat betreft zijn mensen niet zo creatief. Ze zien in de krant dat ergens in de stad een hofje is opgeknapt en bedenken dan dat ze dat in hun eigen wijk ook wel willen. Terwijl we natuurlijk veel meer kunnen bieden. Zo is een groep buiten-landse vrouwen in Almere bezig een hammam (Oosters Badhuis) op te zetten. Wij hebben geregeld dat een notariskantoor de stichtingskosten op zich neemt. Een ander leuk voorbeeld:
voor de lokale jongerenradio hebben we door een ontwerpbureau een nieuw logo laten ontwer-pen. Er is echt heel veel mogelijk. Mensen realiseren zich vaak niet hoeveel kracht ze samen hebben. Zo was ik laatst op een school, waar ze iets aan het schoolplein wilden doen. En dan zegt zo’n onderwijzer: ‘tja, we weten niet hoe we het moeten aanpakken’. Dan denk ik: mens, je hebt een achterban van 400 gezinnen. Daarmee kun je zo ontzettend veel bereiken”.
Veel projecten zijn gericht op jongeren die zichtbaar overlast en problemen veroorzaken, maar de groep die minder overlast veroorzaakt en wel proble-men heeft, komt minder aan bod: meisjes met terugtrekgedrag die geïsoleerd dreigen te raken, meisjes zonder toekomstperspectief door gebroken opleidin-gen, moeilijke thuissituatie en dergelijke. Via een laagdrempelige specifieke aanpak kunnen club- en buurthuizen de situatie verbeteren en toekomstper-spectief bieden. Een voorbeeld is het project alleenstaande moeders van Kwadrant. Belangrijk zijn ook naschoolse activiteiten. Sport is één van de wei-nige activiteiten, die jongeren die aan de kant staan, nog aanspreekt. Het is goed voor de gezondheid en draagt bij aan sociale contacten, zelfstandigheid en weerbaarheid. Maar jongeren blijken vanaf 16 jaar minder aan sport te gaan doen en het is belangrijk ze weer meer te interesseren daarvoor. Bij daadwerkelijke uitval (niet meer thuis kunnen wonen of niet meer op school kunnen functioneren) wordt geprobeerd opvang zo snel mogelijk in de directe omgeving te regelen. Van belang is een aanbod, dat samenhangend is en aansluit bij wensen en behoeften. De provincie wil de kwaliteit van de jeugd-hulpverlening versterken via de vorming van twee instellingen: Stichting Bo-schhuis voor kinderen van 0 tot 12 jaar en Stichting Jeugdhulpverlening Flevo-land voor jongeren vanaf 12 jaar.
3.6 Conclusies en aanbevelingen
Kinderen en jongeren maken in Flevoland een groter deel uit van de bevolking dan elders in Nederland. Een substantieel percentage van de Flevolandse jeugd is van allochtone afkomst en dit percentage zal in de komende periode verder toenemen.
De sociale infrastructuur in Flevoland schiet voor de jeugd met name tekort op het punt van scholing (onderwijsvoorzieningen op middelbaar en hoger ni-veau) en werkgelegenheid.
De provincie Flevoland heeft inmiddels initiatieven genomen ter versterking van de sociale infrastructuur op het gebied van scholing en werkgelegenheid.
De meeste gemeenten in Flevoland hebben aandacht voor het bevorderen van jeugdparticipatie, zo blijkt uit de gemeentelijke beleidsnota’s. Er zijn in de Flevolandse gemeenten ook interessante voorbeeldprojecten, zoals bijvoor-beeld het ‘Mooi Zo, Goed Zo’ project in Almere.
In de omgevingsverkenning zijn diverse voorbeeldprojecten op het themage-bied jeugd, in en buiten Flevoland, de revue gepasseerd. Op basis van de resultaten van de omgevingsverkenning lijkt vanuit het oogpunt van sociale kwaliteit met name uitbouw van initiatieven op de volgende terreinen van be-lang:
Aansluiting van voorzieningen op het terrein van welzijn, onderwijs, gezin en buurt
Uit de inventarisatie van gemeentelijke nota’s jeugdbeleid blijkt dat er weinig verbindingen gelegd worden tussen jeugdwelzijnsvoorzieningen, jeugdzorg en het onderwijs. Verder is in de omgevingsverkenning geconstateerd dat “het gebrek aan onderlinge afstemming van voorzieningen en projecten” en “het in enkele gemeenten ontbreken van vraagsturing door de jeugd” belangrijke knelpunten in de infrastructuur zijn.
Integratie van (allochtone) jongeren:
Verhuizen is een ingrijpende gebeurtenis, vooral voor kinderen en jongeren.
Het heeft ook enorme consequenties voor hun netwerken: “Hoe weer een nieuw netwerk in Flevoland op te bouwen?”. Allochtone kinderen en jongeren vormen hierbij een apart probleem. Zo constateert de gemeente Noordoost-polder dat de allochtone peuters nauwelijks bereikt worden door de voor-schoolse voorzieningen en dat de participatie van met name Marokkaanse ouders in het onderwijs een probleem is.
Ruimte voor jongeren op straat
Men is algemeen van oordeel dat voorzieningen voor jongeren in Flevoland tekort schieten. Rondhangende jongeren vormen ook een probleem in Flevo-land. Almere hanteert in dit kader het beleidsmotto ”jongeren hebben recht op de straat”.
In de beleidsnota van de provincie Flevoland wordt kritiek geleverd op de zo-geheten ‘projectencarrousel’: “Bij heel veel tijdelijke projecten verdwijnt de opgebouwde kennis weer na een paar jaar en instellingen en gemeenten zijn meestal niet op de hoogte van elkaars projecten en activiteiten, waardoor het wiel vaak opnieuw uitgevonden wordt”. Een alternatief voor de ‘projectencar-rousel’ is het entameren van programma’s waarin strategieën en
instrumen-ten voor integraal beleid ontwikkeld worden. Bij programma’s in het kader van sociale kwaliteit ligt het voor de hand zoveel mogelijk te kiezen voor een inter-sectorale benadering (koppeling van ruimtelijke, economische en sociale struc-tuurversterking), een gecombineerde inzet van krachten (waar mogelijk niet alleen inzet van overheid, maar ook van scholen, woningcorporaties, onder-nemers, bewoners via publiek-private samenwerking) en een gecombineerde inzet van de infrastructuur van de drie overheden (vergelijk het Bestuurs Ak-koord Nieuwe Stijl, Den Haag 1999).
Er wordt daarom aanbevolen dat de provincie Flevoland in lijn met het Be-stuurs Akkoord Nieuwe Stijl samen met de Flevolandse gemeenten op het gebied van jeugd initiatieven neemt tot de ontwikkeling van een of meer pro-gramma’s sociale infrastructuur jeugd, met als doel om in samenwerking met andere actoren (scholen, woningcorporaties, bewoners - kinderen, jongeren en volwassenen, ondernemers) en met inzet van zowel de gemeentelijke infra-structuur (welzijnsinstellingen) als de provinciale infrainfra-structuur (steunfunctie-instellingen) de sociale infrastructuur in Flevoland ten behoeve van de jeugd te versterken. Als thema’s voor een programma ‘sociale infrastructuur jeugd’
komen gezien het voorgaande het meest in aanmerking: ‘integrerende brede school’, ‘sport en integratie’ en ‘ruimte voor ondernemende jeugd’.
Het thema ‘integrerende brede school’ richt zich op de aansluiting van voor-zieningen op het terrein van welzijn, onderwijs, gezin en buurt. Ton Huiskens, de initiatiefnemer van ‘Thuis op Straat (TOS)’ projecten en ‘Duimdrop’ is in een aantal provincies en grote steden bezig om ‘integrerende brede school trajec-ten’ te ontwikkelen met inzet van (allochtone) ouders en jongeren, welzijnsin-stellingen en onderwijsinwelzijnsin-stellingen, en via samenwerking tussen betrokken overheidslagen met bijbehorende infrastructuur. Inzet van het programma is om “een intersectoraal doorlopend systeem te ontwikkelen vanaf de voor-schoolse tot en met de voortgezette onderwijsperiode, waarbij gezin, school, buurt en opvangvoorzieningen een samenhangend aanbod ontwikkelen voor de leeftijdscategorieën 0-4 jaar, 4-8 jaar, 9-12 jaar en 12-16 jaar, en met als doelgroep de kansarme (allochtone) jeugd”. Ton Huiskens zou door de provin-cie benaderd kunnen worden om een dergelijk programma, toegesneden op de situatie in de Flevolandse gemeenten, ook in provincie Flevoland van de grond te tillen.
Jongeren in Flevoland besteden relatief veel tijd aan sport. Ook is er in Flevo-land een behoorlijke infrastructuur op dit terrein. Deze infrastructuur zou benut kunnen worden om het probleem van de integratie van allochtone jongeren aan te pakken via een programma ‘sport en integratie’. Was in het verleden het onderwerp ‘sociale integratie’ nauwelijks een onderwerp in de sportpraktijk,
de laatste tijd is dit veranderd. Met name in de verenigingssport en het buurtwerk komt er steeds meer aandacht voor deze kwestie. Binnen het sport-buurtwerk en sportstimuleringswerk is het bevorderen van de sociale integratie steeds vaker een belangrijk onderdeel van beleid. Vanuit een integrale aanpak wil men (zowel gemeenten als welzijnswerkers en sportwerkers) sport inzetten als middel om maatschappelijke problemen tegen te gaan of zelfs op te los-sen. Zo wil men via de sport de maatschappelijke participatie bevorderen, vandalisme en criminaliteit bestrijden, aan gezondheidsbevordering doen en werkgelegenheid creëren. Dit vormt de achtergrond van het project ‘sport, buurt en integratie’ dat Jan Willem Duyvendak in zijn hoedanigheid als hoogle-raar opbouwwerk EUR uitgevoerd heeft in samenwerking met het Ministerie
de laatste tijd is dit veranderd. Met name in de verenigingssport en het buurtwerk komt er steeds meer aandacht voor deze kwestie. Binnen het sport-buurtwerk en sportstimuleringswerk is het bevorderen van de sociale integratie steeds vaker een belangrijk onderdeel van beleid. Vanuit een integrale aanpak wil men (zowel gemeenten als welzijnswerkers en sportwerkers) sport inzetten als middel om maatschappelijke problemen tegen te gaan of zelfs op te los-sen. Zo wil men via de sport de maatschappelijke participatie bevorderen, vandalisme en criminaliteit bestrijden, aan gezondheidsbevordering doen en werkgelegenheid creëren. Dit vormt de achtergrond van het project ‘sport, buurt en integratie’ dat Jan Willem Duyvendak in zijn hoedanigheid als hoogle-raar opbouwwerk EUR uitgevoerd heeft in samenwerking met het Ministerie