5. De Marokkaanse context
5.2 De positie van de vrouw in Marokko
In een onderzoek naar de positie van Marokkaanse artiestes in Nederland moet ook gekeken worden naar de positie van Marokkaanse vrouwen in Marokko. De artiestes in Nederland zijn immers opgevoed door hun moeders die uit Marokko komen en dus gevormd zijn door de sociale situatie daar.
Hervorming van vrouwenrechten
De sociale situatie voor vrouwen in Marokko is de afgelopen jaren aan verandering onderhevig. In 1999 kwam koning Mohammed VI aan de macht. Vanaf dit moment richt Marokko zich op het verbeteren van de positie van de vrouw in het publieke- en familieleven. Marokko probeert zich hiermee een imago van een van de meest liberale landen van de Arabische wereld aan te meten. Dit is echter een vrij complexe zaak, voornamelijk vanwege de diepgewortelde patriarchale aard van de samenleving. Daarnaast vormen vrouwen in Marokko geen homogene groep vanwege grote verschillen in welvaart en
131
Buitelaar 2009: 151.132
Ketner 2008: 114.133
Van Praag (red.) 2006: 48.134
Ibid.: 13.levensomstandigheden tussen bijvoorbeeld de stad en het platteland.
Toch is er sinds de Arabische Lente weer volop aandacht voor de kwestie van ongelijkheid en de status van de vrouw in de Marokkaanse samenleving.135 Er wordt geprobeerd om vrouwen volledig te laten integreren op sociaal en economisch gebied. Er worden nieuwe verenigingen opgericht die zich speciaal richten op vrouwenrechten. Een voorbeeld van zo een vereniging is de Association Démocratique des Femmes du Maroc (ADFM) die zich inzet voor de gelijkheid van mannen en vrouwen. Organisaties zoals deze zijn erg actief en belangrijk. De stem van de vrouw zorgt op deze manier voor een radicale verandering in de Marokkaanse samenleving.136
In 2004 hervormde Marokko de Moudawana, het familierecht of ook wel de wet op het Persoonlijk Statuut genoemd. Hierin staan alle wetten en regels vastgelegd rondom familiaire kwesties zoals huwelijk, scheiding, voogdij over kinderen en erfrecht. De oorspronkelijke fundamenten die gebaseerd zijn op de sharia (de islamitische wet) werden vooral op het gebied van rechten voor de vrouw aangepast. Na Turkije en Tunesië (waar mannen en vrouwen sinds kort voor de wet gelijk zijn137), is Marokko pas het derde land in de islamitische wereld dat deze veranderingen door heeft gevoerd. Voorbeelden van deze veranderingen zijn het recht voor een vrouw om te trouwen zonder een huwelijksvoogd en het definiëren van zowel de man als de vrouw als gezamenlijk hoofd van een familie.138
Daarnaast wordt de huwbare leeftijd van zowel mannen als vrouwen verhoogd van 15 naar 18; worden kinderen na een scheiding automatisch toegewezen aan de moeder in plaats van de vader; en ondanks dat polygamie legaal blijft, moet een man voortaan toestemming vragen aan zijn huidige vrouw, voordat hij nog een andere vrouw trouwt.139
Toch valt de praktijk in de levens van vrouwen in Marokko enigszins tegen. Dit komt onder andere door de aanhoudende patriarchale samenleving:
In order to get rid of deeply rooted attitudes there needs to be a whole programme of education and sensitization, in parallel with legal reforms, and this had not happened. In this matter, the role of the intermediary civil society is crucial: non-governmental agencies have the tools to produce new discourses about gender issues and to involve a large number of women who do not have access to information, due to illiteracy on their rural location.140
135
Jay 2013: 305.136
Ibid.: 306.137
Sander Becker (2014) Tunesiërs vieren dat iedereen gelijk is. 13 juli 2015. Viahttp://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3584990/ 2014/01/28/Tunesiers-vieren-dat- iedereen-gelijk-is.dhtml.
138
Ibid.139
Osborn 2003: 4.140
Jay 2013: 307.Een derde van de Marokkanen heeft immers nog altijd geen toegang tot onderwijs, heeft geen mogelijkheid tot het krijgen van een redelijk inkomen en dus geen kans op een fatsoenlijk leven in sociale en lichamelijke zin. ‘Their main daily preoccupation is to make ends meet rather than gender equality’.141 Het is dus enigszins naïef om te verwachten dat vrouwen in Marokko direct profijt zouden hebben van de maatregelen. Een volledige gelijkberechtiging van mannen en vrouwen is nog ver te zoeken, maar de invoering van deze nieuwe wet is in ieder geval een stap in de goede richting geweest.
Vrouwelijke musici in Marokko
Ook is het interessant om te kijken naar de positie van zangeressen in Marokko, hoewel daar helaas niet veel (Engelstalige142) literatuur over is te vinden.143 Verder blijkt ook uit verhalen van de geïnterviewde artiestes en professionals hoe de situatie voor zangeressen in Marokko is. Daarnaast is er literatuur te vinden over vrouwelijke zangeressen en musici in de
islamitische wereld, die ook toegepast kan worden op de situatie in Marokko. Zo deed Laura Lengel in 2004 onderzoek naar de ervaring van vrouwelijke muzikanten in het Midden Oosten en Noord-Afrika, waarbij ze zich vooral richtte op de weerstand die Tunesische vrouwen ervoeren bij het uitoefenen van hun beroep als vrouwelijke muzikant.144 Uit haar onderzoek kwam naar voren dat vrouwen in Tunesië vanwege cultureel bepaalde gedragscodes over sommige onderwerpen niet gemakkelijk vrijuit kunnen praten, hoewel zij door het maken van muziek meer vrijheid hebben om hun mening te uiten:
‘All women’s spaces in Islamic cultures generally, and in North African Tunisia specifically, give women the power of poetic license. Monia Hejaiej, a scholar of Tunisian women’s performance of folk narratives, calls the spaces “a door or a window open”. These spaces were then, and remain today, a safe domain for women to perform their stories, share their
struggles, seek comfort, and resist expectations paced upon them by the dominant ideological structures and discourses of the Muslim world. Through history, the open windows, private stages, and comforting women’s spaces have encouraged women to create, perform, and pass on stories through song.’145
Er zijn dus restricties verbonden aan de muzikale uitvoering van vrouwen. Er wordt verwacht dat vrouwen zich buitenshuis kleden in traditionele kleding en gedragen naar de heersende gedragscodes. Lengel beschrijft een vrouwelijke artiest die zich hier in de ogen van de
141
Jay 2013: 315.142
Er bestaat wellicht wel interessante literatuur in het Frans of Arabisch, maar in deze scriptie is alleen gebruik gemaakt van Nederlands- en Engelstalige literatuur.143
De literatuur die ik er wel over heb gevonden, bespreek ik in dit deel van dit hoofdstuk.144
Lengel 2004: 212.Tunesische samenleving niet aan houdt, waardoor de artieste bekritiseerd werd: ‘Fathers say they are “happy that she’s not my daughter”.’146
Ook Karin van Nieuwkerk schrijft over de gecompliceerde situatie voor vrouwelijke muzikanten in een islamitische samenleving147. Zij noemt een bekende Hadith die vaak aangehaald wordt om de legitimiteit van vrouwelijke artiesten te ondermijnen: ‘The voice of a
woman is a shameful thing’.148 Imam Al-Ghazali concludeert uit deze uitspraak dat muziek toegestaan is, behalve als het mogelijk verleiding zou kunnen ontlokken:
‘Looking at female performers is always unlawful. Listening to the voices of concealed female performers is still forbidden if it evokes tempting images. Al-Ghazali continues by stating that looking at a beardless boy is only forbidden if there is a danger of temptation. He then likens the lawfulness of listening to a concealed female singer to that of looking at a beardless young boy. Avoiding temptation is the rule which ought to be followed, and only if temptation is feared is music unlawful. Women are thus generally perceived as more enticing than men, and the excitement aroused by looking is considered more powerful than the excitement aroused by listening.’149
Muziek biedt islamitische vrouwen aan de ene kant dus een uitlaatklep vanwege de
dichterlijke vrijheid die ze in gezongen liederen hebben, maar anderzijds blijven er een aantal restricties bestaan die ze juist in hun vrijheid beperkt.
Over de specifieke Marokkaanse situatie is er informatie te vinden over de positie van vrouwen in andere kunstvormen zoals theater. Zo was toegang tot het theater, traditioneel gezien verboden voor vrouwen. Deelnemen aan een theaterstuk was helemaal uit den boze. Vrouwelijke personages werden, net als in het oude Griekenland, gespeeld door mannen.
It was considered shameful for a woman to act or sing in public: the women who did were given the name of chikhates (which usually refers to dancers). Performer Chebchoub comments: ‘a woman involved in the illegitimate arts become a chikha. She is still hideous and repulsive. No self-respecting family would encourage their daughter to become an artist.’150
Het lijkt erop dat vrouwelijke artiesten een lage status genieten in Marokko. Dit blijkt ook uit het volgende voorbeeld. Janatte Haddadi is een van de weinige vrouwen die werkzaam is in de muziekwereld in Marokko. Ze is onder andere de manager van een van de grootste dance acts in Marokko: DJ Van. In Marokko wordt een baan in de muziekwereld niet als serieus ervaren. Zelf komt Haddadi uit een familie van dokters en ingenieurs. Toen ze haar familie
146
Ibid.: 223.147
A trade like any other. Female singers and dancers in Egypt (1995).148
Van Nieuwkerk 1995: 12.149
Ibid.vertelde over haar droom om als artiestenmanager te werken, was hun reactie zeer kritisch.151 Het is voor Haddadi als vrouw niet altijd even makkelijk in de muziekwereld. Zo heeft ze veel last van seksuele intimidatie door andere artiesten (die zij niet managet), partners en zelfs fans. Het is voor haar een grote uitdaging om serieus genomen te worden in de exclusief mannelijke muziekwereld in Marokko. ‘Most male musicians cannot accept that a woman might tell them what to do – their pride will not allow it, says Haddadi.’152 Toch geeft ze aan dat de situatie voor vrouwen van haar generatie wel vooruit gegaan is. Marokkaanse vrouwen zijn onafhankelijker geworden, verdienen zelf hun geld en gaan uit. Zelf gaat ze met haar vriendinnen ’s nachts uit en dit is geen probleem. Wel benadrukt ze dat Marokkaanse vrouwen tegenwoordig alleen kunnen reizen, mogen stemmen en mogen werken, maar dat dit niet geldt voor alle lagen van de samenleving. ‘Poorer women still live in a traditional society where ‘she gets a lot of sexual harassment on the street because she is wearing jeans’, she
says.’153 Het is gezien deze
voorbeelden begrijpelijk dat er discussie bestaat over de rol van vrouwen bij het maken van muziek in islamitische/Marokkaanse context. De islam verbindt muziek met seksualiteit zoals dat in veel andere culturen ook gebeurt en ziet dat als een belangrijke component in de vraag of vrouwen muziek mogen of dienen te maken.