6. Case studies
6.3 Fouzia Fess
Fouzia Fessi is 21 jaar oud en woont bij haar moeder in Utrecht, haar ouders zijn gescheiden. Haar moeder komt uit Marrakech en haar vader uit Casablanca. Van kleins af aan zingt Fouzia, maar sinds zes jaar is ze serieuzer geworden en timmert ze aan de weg onder de naam Fouzia Fessi. Ze zingt vooral in R&B-stijl, maar zingt op verzoek ook Nederlandstalig of juist anasheed.
Muzikale invulling
Fouzia is sinds een paar jaar serieus bezig met haar muziek. Ze is zich meer bewust van hoe ze zingt, wat ze zingt en wat ze ermee wil doen. Via Cultuurhuis Kanaleneiland werkt ze mee aan een muzikaal uitwisselingsproject met iemand uit Marokko. Twee jongens rappen, in het Nederlands en in het Marokkaans, en Fouzia zingt het zelfgeschreven refrein in het Engels. De tekst gaat over vrijheid: Do what you want to do / Say what you want to say / It’s your
life / Respect each other / Don’t let anybody tell you what to do / ‘Cause it’s all about your life. Het nummer wordt opgenomen, er wordt een videoclip bij geschoten en het wordt
gepresenteerd op het hoofdpodium tijdens een festival.
Fouzia geeft aan dat ze in haar eigen nummers ook graag haar Marokkaanse roots terug zou willen laten komen, omdat dat iets is waar ze trots op is. Ze is dan ook bezig met
210
Interview met Sanae Casita, 10 oktober 2014: 51.50.een eigen nummer te maken dat R&B is, maar toch een Arabische sfeer heeft. Naast dat ze zelf graag zingt, begeleidt ze via haar jongerenwerk bij stichting JoU in de wijk
Kanaleneiland in Utrecht ook een meidengroep die muziek maakt. Ze geeft hen tips over wat beter kan en deelt haar ervaringen. Ze is dus op verschillende manieren met muziek bezig in haar leven.
Islam
Fouzia geeft aan dat ze van huis uit wel gelovig is opgevoed. Haar moeder draagt buitenshuis een hoofddoek en haar vader heeft haar altijd gezegd te moeten bidden. Hij heeft in haar jeugd ook wel eens iets over een hoofddoek gezegd, maar Fouzia ging daar dan tegenin. Ze vond het niet eerlijk dat zij een hoofddoek zou moeten dragen, terwijl haar vader zelf rookte, iets wat ook niet mag. Zelf heeft ze wel een tijdje gebeden, maar het lukt niet altijd om dat vol te houden. Volgens Fouzia heeft dat te maken met de duivel in haar, die ervoor zorgt dat ze zich terugtrekt van serieuze dingen en denkt ‘ga maar lekker muziek luisteren’212. Ze geeft aan
dat ze dit soms wel jammer van zichzelf vindt. De
opvoeding van Fouzia heeft haar gevormd tot de vrouw die ze vandaag de dag is. Aan de ene kant stond haar moeder die haar veel vrijheid gaf en uitlegde hoe de islam in elkaar zat. Verder leerde ze Fouzia ook over andere culturen, omdat ze het belangrijk vond dat ze haar kennis hierover zou uitbreiden. Haar vader was aan de andere kant een stuk strenger. Hij gaf vaak aan dat bepaalde dingen niet mochten ‘van de islam’, maar legde het dan verder niet uit. Wanneer Fouzia bijvoorbeeld aan hem vertelt dat ze mee wil doen aan het programma X- Factor, is zijn reactie: ‘Maar dat mag eigenlijk niet he, van de islam’213. Vervolgens gebeurde er dan niets. Hij maakte dus wel duidelijk dat iets eigenlijk niet de bedoeling was, maar legde niet uit waarom het niet zou mogen en nam dan niet de stap om het zijn dochter te verbieden.
Zelf heeft Fouzia zich wel verdiept in wat de islam over muziek zegt. Ze legt het als volgt uit. Als je muziek luistert van iemand anders, ga je iemand aanbidden. Bij een concert van Beyoncé staat er bijvoorbeeld iemand vooraan, die zo opgaat in de muziek dat hij zichzelf niet meer is. Hij aanbidt Beyoncé en ziet haar als zijn God. Binnen de islam geloof je dat God de enige God is, en dus is het niet toegestaan om op deze manier naar muziek te luisteren. Verder heeft het ook te maken met respect, bijvoorbeeld naar je ouders toe. Fouzia geeft aan dat ze wel zingt in het bijzijn van haar moeder, maar niet in het bijzijn van haar vader. Verder speelt het ook mee waar er in de muziek over wordt gezongen. Volgens Fouzia wordt er toch vaak gezongen over de liefde of over seks, en dat zijn dingen die je maar met één persoon hoort te delen, en dat is
212
Interview met Fouzia Fessi, 18 december 2014: 42.42.213
Ibid.: 44.07je man. Ook heeft de kleding van een zangeres invloed op hoe er naar de muziek wordt gekeken.
Voor zichzelf heeft Fouzia bepaald dat ze muziek kan blijven maken als ze haar moeder niet beledigt door te blote kleding te dragen, en als haar familie haar blijft steunen. Ze heeft er immers niets aan om beroemd te zijn, zonder dat ze het kan delen met haar familie. Ze geeft wel aan dat er ook mensen zijn die toch met muziek door blijven gaan, ook al zijn hun ouders het er niet mee eens. Dat is weer wat ze benoemt, de duivel die je alleen de leuke kant laat zien en niet wat daarna komt.
Genderpatronen
Fouzia komt vaak in de Utrechtse wijk Kanaleneiland om naar het Cultuurhuis te gaan of om bij stichting JoU met jongeren te werken. In deze buurt wonen veel mensen van Marokkaanse afkomst. Fouzia is er een bijzondere verschijning. Zelf geeft ze aan dat mensen vaak denken dat ze Surinaams is, omdat ze geen ‘typisch’ Marokkaans uiterlijk heeft. Daarnaast kleedt ze zich opvallend. In deze wijk is dat soms wel een issue en krijgt ze commentaar van de Marokkaanse jongens:
‘(…) dat ik als Marokkaans meisje (…) en ik heb kort haar, en ik heb een Nederlandse vriend, en ik draag best wel opvallende make-up, en mijn kledingstijl. Dus al die dingen, ook zonder dat ze al weten dat ik Marokkaanse ben, en ik in Kanaleneiland loop, vragen ze zich al af ‘wie is deze clown’. En als ze dan horen dat ik Marokkaanse ben, is dat voor hun het puntje op de i. En dan is de reactie negen van de tien keer (…) ‘o, kijk deze hoer.’ (…) Dat is het eerste wat ik hoor.’214
Ze krijgt van jongens vaak kritiek op haar kortgeknipt en geblondeerde haar; dat hoort ze niet te doen als Marokkaans meisje. Fouzia gaat in zulke gevallen de discussie aan en maakt duidelijk dat iedereen mag doen wat diegene wil, zolang niemand er last van heeft. Ze geeft ook aan dat ze eigenlijk medelijden heeft met de jongens, omdat het erop lijkt dat ze commentaar geven uit jaloezie.
‘Ik denk dat het meer de pijnlijke jaloeziekant is. Meer van, ‘maar ik wil ook genieten, ik wil ook muziek maken, ik wil ook doen wat ik wil, zonder dat mijn vader me uitscheldt voor dat ik een mietje ben’.’215
Door er zo over te denken, raakt het haar ook eigenlijk niet en heeft ze er geen moeite meer mee. Daarnaast lijken de jongens haar als zangeres juist wel te accepteren. Wanneer er op haar werk in een horecazaak vervelende dingen naar haar worden geroepen door
Marokkaanse jongens, nemen de jongens uit Kanaleneiland het voor haar op, omdat ze
214
Interview met Fouzia Fessi, 18 december 2014: 33.30.‘bekend is in Kanaleneiland en een van hun is’.216
Tijdens de gesprekken die Fouzia als jongerenwerker heeft, hoort ze vooral van Berberse meisjes verhalen die ze zelf absoluut niet herkent uit haar eigen opvoeding. Er wordt gesproken over bepaalde zaken die de meisjes niet mogen doen, terwijl Fouzia dat wel mag. ‘En dan denk ik. Heb ik het nou heel goed gehad of hebben zij het nou heel slecht? Je waardeert dan natuurlijk wat je hebt.’217 Fouzia geeft aan dat er een groot verschil zit tussen Berberse en Arabische gezinnen: Berbers zijn strenger in hun opvoeding. Het wordt veelal gezien als vooroordeel, maar volgens haar telt het zwaar mee in deze onderwerpen.218 Overigens begrijpt ze sommige punten wel. Het is in Fouzia’s ogen niet gepast om tegen je vader te zeggen dat je een vriend hebt.
‘Bij ons, zelfs ik, hoe vrij ik ook ben, ik ga uit, ik trek aan wat ik wil, mijn vriend komt hier, mijn moeder kookt voor hem. Maar je gaat niet zomaar tegen je vader zeggen ‘hey ik heb een vriend wil je hem ontmoeten?’ En ik respecteer dat.’219
Tijdens het interview bespreken we ook of er onderscheid wordt gemaakt tussen mannen en vrouwen die muziek maken. Wordt het voor mannen sneller geaccepteerd dan voor vrouwen? Fouzia denkt dat het in Arabische landen makkelijker van een man wordt geaccepteerd, omdat hij als man op deze manier geld kan verdienen. Als vrouw is het lastiger. In de Marokkaanse cultuur wordt alles wat een vrouw doet direct gekoppeld aan het vrouwelijke lichaam.
‘Alles bij ons waarom iets niet mag, heeft met het vrouwelijke lichaam te maken. Alles heeft daarmee te maken, omdat bij ons in het geloof en in de boeken staat, de hemel zit onder de voeten van je moeder. (…) Daarom is een vrouw zo bijzonder bij ons, omdat ooit die hemel ook onder mijn voeten gaat staan.’220
Als zangeres probeert Fouzia te laten zien hoe het ook kan. Zonder dat je extreem het tegenovergestelde bent van wat het stereotype Marokkaanse meisje zou zijn, kan je doen wat je wil en jezelf blijven. Haar vrijheid houdt in dat ze doet wat ze leuk vindt, zonder gelijk de kans te grijpen om zich te misdragen.
Sociale positie
Fouzia heeft geen zangles, maar zegt voornamelijk via YouTube dingen te leren. ‘En dan ben je eerst eigenlijk iemand die je ooit hebt gehoord en daarna word je je eigen persoon, creëer je
216
Interview met Fouzia Fessi, 18 december 2014: 37.20.217
Ibid.: 57.10.218
Daar moet bij worden gezegd dat ze niets verkeerds bedoelt met Berberse mensen, maar dat het volgens haar nou eenmaal vaak zo is.219
Interview met Fouzia Fessi, 18 december 2014: 58.32.220
Ibid.: 1.31.46.een eigen ik’221. Gezien haar leeftijd en de korte tijd dat ze echt serieus bezig is met muziek, is ze nu nog bezig een eigen ik te creëren. Desondanks is ze hard op weg om naam te maken in de Nederlandse muziekwereld. Ze wordt regelmatig gevraagd om een refrein in te zingen of ergens op te treden. Vaak zijn het onbekende mensen die Fouzia benaderen om op een bruiloft of een andere persoonlijke gelegenheid te zingen, maar laatst is ze ook gevraagd door Vato Gonzalez, een bekende dj en muziekproducent. Daarnaast heeft ze eens voor de
wethouder opgetreden, en in de tweede kamer en in het stadhuis. Ook doet ze mee aan talentenjachten. Fouzia geeft aan dat ze nog niets op cd heeft uitgebracht. Maar ze wil ervoor zorgen dat ze goed en rustig te werk gaat. Ze vindt het belangrijk dat ze eerst meer
naamsbekendheid krijgt, dat ze gezien wordt, en dat ze daarna haar eigen werk gaat uitbrengen. Uiteindelijk is het haar droom om van haar muziek te kunnen leven.
Marokkaanse cultuur
Fouzia is opgegroeid met muziek. Haar moeder zong vroeger zelf ook in Marokko. Toen ze ging trouwen en naar Nederland kwam, stopte ze hiermee, omdat ze alleen Arabisch zong en daar kon ze in Nederland niets mee. Voor haar gevoel zet Fouzia het nu dus voort en steunt ze haar dochter volledig in haar muziekcarrière. Zoals eerder gezegd, is Fouzia’s vader het tegenovergestelde van haar moeder. ‘Mijn vader deed altijd heel moeilijk. Nou niet echt moeilijk; hij deed alsof het hem niks boeide.’222 Hij vond het belangrijker dat zijn dochter het goed zou doen op school. Thuis werd, en wordt, er veel muziek gedraaid. Haar vader danste zelfs mee op Michael Jackson. Wanneer zijn dochter zong, wilde hij dit echter niet horen. Tegelijkertijd mochten vriendinnen van Fouzia wel zingen waar hij bij was. ‘Maar het is omdat ik zijn dochter ben, is hij gewoon heel beschermend over mij.’223 Aan de andere kant vertelt Fouzia dat hij aan de buitenwereld wel heel trots over zijn dochter vertelt. Hij is dus wel trots op haar, maar hij laat het niet altijd zien, omdat dat niet altijd even makkelijk is in de Marokkaanse cultuur. Toch heeft hij nooit een optreden van Fouzia meegemaakt. Ze heeft hem vaker gevraagd, maar hij is nooit gekomen. Haar moeder heeft haar optredens ook nooit meegemaakt, omdat het er de gelegenheid vaak niet voor was. ‘Maar het is ook wel leuk als ze er niet bij zijn geweest, want dan kan ik het tien keer opnieuw vertellen. En dan vragen ze het ook tien keer. Mijn moeder geeft wel echt steun door te praten.’224
Fouzia is verder altijd open geweest in het communiceren naar en met haar ouders zaken zoals uitgaan, vooral met haar moeder. Ze vindt het belangrijk om niet te liegen. Ze liet haar moeder altijd weten waar ze was, zodat ze wist dat ze veilig was. ‘Maar voor de rest heb
221
Interview met Fouzia Fessi, 18 december 2014: 0.40.222
Ibid.: 28.21.223
Ibid.: 49.58.224
Ibid.: 1.49.32.ik het nooit eigenlijk echt verteld. Tegenover mijn vader dan.’225 Wanneer hij vroeg of ze thuis zou blijven slapen, antwoordde Fouzia van niet. Het is niet dat ze stiekem de deur uitging, maar ze gaf ook geen toelichting en wachtte ook geen toestemming af. Achteraf zegt Fouzia dat ze het wel begrijpt, maar dat ze het toen wel moeilijk vond dat haar vader soms streng was. Terwijl ze aangeeft dat het voor haar nog makkelijk heeft uitgepakt, in
vergelijking met de verhalen die ze kent van Berberse meisjes.
Fouzia heeft ook enige tijd bij haar oma van haar moeders kant in Marokko gewoond voor haar opleiding Toerisme. Zij vindt het ook leuk dat Fouzia zingt, maar dat is natuurlijk ook omdat haar eigen dochter vroeger ook zong. Wel zei haar oma altijd dat het belangrijk is dat ze eerst moet trouwen. ‘Maar ze is echt een oldschool vrouw,’ vertelt Fouzia lachend. In Marokko zong ze regelmatig in hotels. Ze kreeg veel positieve reacties van buitenlandse toeristen, maar ook de Marokkaanse bevolking reageerde trots. Ze werd er ook direct geboekt voor verschillende feesten. Fouzia geeft aan dat het in Marokko, en in Arabische landen in het algemeen, makkelijker is om als Marokkaanse te zingen. ‘Omdat je iets van hun bent, maar
niet van daar.’226 I
In haar muziek geeft Fouzia wel aan rekening te houden met bepaalde normen en waarden die ze in haar opvoeding heeft meegekregen. Ze denkt zelfs dat dat misschien ook een reden is waarom ze nog steeds niet is waar ze wil zijn, op muzikaal gebied. Ze geeft aan dat sommige nummers die ze zou willen zingen zo expliciet over seks gaan, dat ze het niet durft om die te zingen in een studio met mensen die ze niet goed kent. Ook al vindt ze het geen probleem om naar deze muziek te luisteren. Toch denkt ze dat er wel een manier moet zijn om over zulke onderwerpen te zingen. Ed Sheeran ziet ze hierin als voorbeeld. Het gaat er soms wel over, maar het wordt niet specifiek benoemd. Zulke muziek zou ze zelf ook graag maken.
Nederlandse cultuur
Aangezien Fouzia in Nederland is opgegroeid, maar ook een tijd in Marokko heeft gewoond, kan ze beide landen en culturen goed met elkaar vergelijken. Toen ze in Marokko woonde, merkte ze dat de mensen daar heel anders zijn dan de Marokkanen in Nederland. Er wordt bijvoorbeeld ook anders omgegaan met muziek. ‘In Marokko is het veel vrijer dan hier. Heel raar.’227 In Nederland had ze juist veel negatieve ervaringen, zoals de Marokkaanse jeugd in Kanaleneiland. Sinds ze het jongerenwerk met Marokkaanse jongeren in Utrecht is gaan doen, heeft ze wel meer waardering voor haar eigen cultuur en vooral de Marokkaanse medemens gekregen. Ze snapt nu hoe het zit. Haar moeder legde haar uit: ‘Kijk, jij mag van
225
Interview met Fouzia Fessi, 18 december 2014: 59.31.226
Ibid.: 1.19.28.mij alles. Maar zij mogen dat niet.’228 Verder denkt Fouzia dat ze zowel in Nederland als in Marokko actief zou kunnen zijn als zangeres. Het zou in Marokko heel makkelijk passen en kunnen, mits ze van de muziek houden; het moet wel aantrekkelijk voor ze blijven.
Fouzia vertoont overeenkomsten met de voorgaande case studies wat betreft de kijk op muziek. Ze ziet muziek als persoonlijke bezigheid waar in afwisselende mate steun en bezwaar wordt uitgesproken ten opzichte van haar rol als artieste. Haar moeder steunt haar heel erg, en ook haar vader geeft haar de vrijheid om haar hobby uit te oefenen. Wel is haar vader iets strenger en lijkt hij 8zich meer aan te trekken van de sociale controle en cultureel bepaalde man-vrouwverhoudingen. Het lijkt er ook op alsof Fouzia meer dan Hind en Sanae gewetensbezwaren heeft, getuige haar erkenning dat muziek maken in plaats van bidden een soort innerlijke strijd tussen goed en kwaad is en haar gereserveerdheid bij het zingen van sommige teksten. Sterker nog dan in het geval van Hind en Sanae, en mede door haar werkzaamheden als jongerenwerker in Kanaleneiland, komt ze in directe aanraking met kritische geluiden uit de veelal streng conservatief opgevoede Marokkaanse jongeren uit Kanaleneiland.
6.4 DJ Hiba
Ouahiba Boukazini is een vrouwelijke Marokkaanse dj van Berberse afkomst. Haar ouders komen uit Nador in het Noorden van Marokko. Sinds 2007 houdt Ouahiba zich meer bezig met muziek en specifiek met het dj-vak. Sinds anderhalf jaar heeft ze haar baan als
rijinstructrice opgegeven en is ze professioneel dj onder de naam DJ Hiba.
Muzikale invulling
Ouahiba treedt voornamelijk op Marokkaanse familiefeesten zoals bruiloften, verlovingen, hennafeesten en verjaardagen op. Maar wanneer er iemand is afgestudeerd, of er wordt een bedrijfsfeest georganiseerd, kan ze ook ingehuurd worden. Eigenlijk treedt ze overal op waar Marokkaanse, Arabische of multiculturele muziek nodig is. Wel beperkt ze zich in het algemeen tot feesten met een familiaire sfeer: ‘Ik ben meer een wedding dj; geen club dj.’229 Op Marokkaanse feesten draait Ouahiba Marokkaanse muziek, afhankelijk van de streek waar mensen vandaan komen. Het populairste genre is Chaabi, Marokkaanse pop/volksmuziek. Als er vraag naar is, draait ze overigens soms ook westerse muziek. Verder bepaalt ze grotendeels zelf welke muziek ze op een feest draait, al is er altijd wel ruimte voor overleg met de klant en draait ze ook verzoeknummers.