6. Case studies
6.1 Hind Hakk
Hind Hakki is een zangeres uit Tilburg met Marokkaanse roots: haar ouders komen uit Casablanca en Ouarzazate. Hind groeit op in een multiculturele buurt in Tilburg, waar zij kennis maakt met allerlei soorten westerse muziek. Haar muzikale vader laat haar
kennismaken met Arabische muziek. In haar muziek komen deze twee werelden samen tot soulvolle hiphop, R&B en reggae, met Marokkaanse invloeden zoals taal en instrumentatie.177
Muzikale invulling
Hind staat al vanaf haar twaalfde als host op podia in Tilburg, waar het allemaal begonnen is. Haar eerste echte optreden is vervolgens met de hiphopgroep The Hill, als ze 15 jaar oud is. In 2006 besluit ze na haar mbo-diploma gehaald te hebben, dat ze ook een hbo-opleiding wil volgen. Belangrijk is dat het een opleiding wordt die goed bij haar passie aansluit.
Uiteindelijk wordt ze toegelaten tot de rapopleiding aan de Fontys Rock Academy in Tilburg. Hier ontwikkelt ze haar rap skills, leert ze over de geschiedenis van muziek, krijgt ze vakken over muziektheorie, en kiest ze ervoor om anderhalf jaar naar de University of Westminster in Londen te gaan voor een uitwisseling. Deze studie richt zich op business and performance. In
177
Hind Hakki (2015) Uitvoerend Artiest. 7 juli 2015. Via www.hindhakki.com/nl/performing- artist/.2011 behaalt Hind haar diploma.
Op de vraag of Hind zichzelf als rapster ziet of als zangeres, antwoordt ze dat ze voorheen rapster zou hebben gezegd, maar dat dit in de loop der jaren is veranderd. Eigenlijk heeft ze altijd al willen zingen, maar vanwege haar onzekerheid kon ze zich hier nog niet goed in uiten. Op de Rock Academy kwam ze steeds meer met muziek en muziektheorie in aanraking, ging ze zelf piano spelen, en ontwikkelde ze ook haar zang meer. ‘Zingen hoort nu ook bij mij. Ik zie mezelf niet meer alleen als rapster. Ik zie mezelf als een artist, als een
performer.’178 Haar muziekopleiding heeft dus bijgedragen aan de ontwikkeling van haar carrière tot op de dag van vandaag.
Wel geeft Hind aan dat ze nog zoekend is naar haar identiteit als artiest. Voorheen bracht ze materiaal uit onder de naam Double H. Double H stond allereerst voor haar
initialen, maar ook voor de dubbele kant in haar muzikale persoonlijkheid. Er was een rauwe kant met veel emoties die zich uitten door de raps, en een zachte kant die uitgedrukt werd in zang. Nu ze ouder wordt, verandert dit enigszins en heeft ze haar artiestennaam veranderd naar Hind Hakki: ‘This is who I am, this is what I do. Er is geen “dubbel”.’179
Haar muziekstijl omschrijft Hind als ‘hiphop, soul, R&B, reggae met Arabische invloeden. Het is geen Arabische muziek met reggae, maar andersom.’180 Deze Arabische invloeden zie je bijvoorbeeld terug in de taal van de liedjes en het instrumentgebruik zoals de darbuka en garageb181. In het nummer ‘Mama’182 rapt Hind in het Engels, maar zingt ze het refrein in het Arabisch.
‘Het nummer Mama heb ik zo gemaakt, omdat zij het dan verstaat. Het gaat om haar en het is voor haar. Dat vond ik het belangrijkste. Ik heb dit nummer voor mijn moeder gemaakt, dus vind ik het ook belangrijk dat als ze ernaar luistert, dat ze weet dat het om haar gaat.’183
Hind geeft aan dat ze verder niet zo veel let op welke taal ze gebruikt in haar muziek. Van huis uit spreekt ze Arabisch en Nederlands, en Engels beheerst ze ook goed. In haar muziek hanteert ze dan ook gewoon de talen die ze spreekt: ‘Dat is wie ik ben, dus waarom zou ik dat niet mogen verwerken in mijn muziek? Waarom zou het alleen maar Engels moeten zijn?’184. Hind geeft aan dat het vooral om het gevoel gaat. Ook al kunnen sommige mensen de
Arabische stukjes niet verstaan, het gaat om het gevoel van het nummer. Je hoeft niet altijd te kunnen verstaan wat iemand zegt om het mooi te vinden.
178
Interview met Hind Hakki, 7 oktober 2014: 21.30.179
Ibid.: 24.18.180
Ibid.: 1.24.01.181
De darbuka is een Noord-Afrikaanse trommel en garageb zijn metalen castagnetten.182
Hind Hakki – Mama. 7 juli 2015. Via https://www.youtube.com/watch?v=V41Bcg8QnNQ.183
Interview met Hind Hakki, 7 oktober 2014.: 31.19.Op het moment van het interview is Hind vooral bezig met nieuwe nummers maken. Ze werkt aan zichzelf, aan een nieuwe vormgeving van haar als artiest en blijft haar skills ontwikkelen. In haar nieuwe werk worden meer Arabische elementen verwerkt, wat terug te zien is in de eerder genoemde instrumentatie. De nummers Two Worlds185 en Mama zijn het uitgangspunt voor haar nieuwe werk: deze muziekstijl wil ze doorzetten. Ze hoopt ook op samenwerkingen met bijvoorbeeld een Marokkaans orkest, zoals het Amsterdams
Andalusisch Orkest; dat is uiteindelijk wel waar ze heen wil. Verder zou ze ook meer Arabisch willen zingen in haar muziek. Met de jaren heeft ze meer waardering voor melodie en zang gekregen. Ze is dan ook van plan om zanglessen te nemen in Arabische zangstijl, waarbij ze ook leert omgaan met de vibrato in haar stem.
Islam
Hind geeft aan dat haar ouders gelovige Marokkanen zijn: ze zijn allebei naar Mekka
geweest, haar moeder zelfs twee keer. Binnen het gezin wordt het geloof gerespecteerd, maar ze is niet streng islamitisch opgevoed. In het interview bespreken we de situatie van een Marokkaans gezin waarbij absoluut geen muziek geluisterd mocht worden. Daarnaast werd er veel achter gehouden voor de ouders, maar zolang het niet werd uitgesproken, was het geen probleem. Hind zegt dit niet te herkennen in haar opvoeding. Ze kent die verhalen wel, maar ze is blij dat het bij hen thuis anders ging. Het heeft hun gezin volgens haar hechter gemaakt. Toch heeft ze in haar jeugd wel eens gehoord dat bepaalde dingen niet mochten omdat het haram zou zijn. Hier keek ze dan met een enigszins kritische blik naar, omdat haar
vriendinnen diezelfde dingen wel mochten doen, gelukkig waren en er niemand kwaad mee deden. Ze ging toen op zoek naar antwoorden, ook bij haar ouders. Zij hebben haar veel antwoorden kunnen geven, maar ze worstelt nog steeds met kwesties die te maken hebben met geloof.
Wanneer ernaar gevraagd wordt, geeft Hind aan dat ze nooit bezig is geweest met hoe ze zelf vanuit islamitisch oogpunt naar muziek kijkt. Ze zegt dat ze zich er ook niet zo gauw mee bezig zal houden, omdat het haar niet interesseert. Iedereen heeft er immers een mening over. Het heeft wel lang geduurd voordat Hind op een punt kwam dat het haar niet meer interesseerde wat andere mensen denken of zeggen. Ze vertelt hierbij dat ze het erg waardeert wanneer mensen haar muziek leuk vinden en haar hierin steunen, maar ze vindt het ook geen probleem als mensen haar muziek verschrikkelijk zouden vinden. Maar zit er geen verschil tussen iemand die kritiek heeft op haar muziek an sich, en iemand die zegt dat zij als Marokkaanse, islamitische vrouw geen muziek hoort te maken? Hind vindt van niet:
‘Nee, want ook dat zou me niets uitmaken omdat ik dat ook respecteer. Bij het ene gezin gaat het zo, bij ons gaat het zo. Maar dat betekent niet dat ik jou daar dan anders op moet
aankijken. Of dat ik je daardoor minder zou mogen. Ik vind het niet erg als mensen dat denken.’186
Iedereen heeft zijn eigen leven en iedereen mag zelf weten wat hij met zijn leven doet. Hind geeft aan een steentje bij te willen dragen aan de maatschappij in het algemeen: niet alleen specifiek voor de Marokkaanse cultuur of voor Nederland, ze wil iets voor de wereld betekenen. Ze vindt het dan ook niet belangrijk om zich bezig te houden met wat een
bepaalde groep in Nederland van haar zou denken, alleen omdat ze toevallig Marokkaanse en moslima is. Dit heeft ze al van jongs af aan van zich afgezet. Hind mengt zich namelijk met iedereen, en niet alleen met mensen van één bepaalde cultuur of geloof.
Genderpatronen
Uit het interview met Hind blijkt dat ze in een vrij ruimdenkend gezin is opgegroeid. Aan de hand van de anekdotes die ze vertelt over haar jeugd, haar ouders en het gezinsleven, zou ik een totaal ander beeld schetsen dan wat in het voorgaande hoofdstuk is beschreven aan de hand van de besproken onderzoeken onder Marokkaanse gezinnen in Nederland. Dit geldt ook voor de cultureel bepaalde genderpatronen in het gezin. Hind geeft bijvoorbeeld aan dat haar ouders het geen probleem zouden vinden als ze een Nederlandse vriend zou krijgen. Het gaat haar ouders immers om haar geluk. Als hun dochter gelukkig is, zijn de ouders ook gelukkig. Ze geeft ook het voorbeeld van haar zus die een relatie heeft met een Molukse man. Hinds redenatie is als volgt: ‘We zitten nou eenmaal in een land waar je op een gegeven moment toch wel in aanraking komt met andere culturen, daar moet je open voor staan. Als ik een Nederlandse vriend zou krijgen, krijg ik een beetje van zijn cultuur mee en hij van mijn cultuur.’187 Hieruit blijkt dat haar ouders niet in traditionele genderpatronen denken zoals in het vorige hoofdstuk beschreven is, waarbij uitgelegd werd dat Marokkaanse ouders in Nederland er toch vanuit gaan dat hun dochter een Marokkaanse partner kiest.
Ook buiten het gezin heersen bepaalde ideeën over wat vrouwen wel en niet zouden moeten doen. Een van mijn vragen is of ze wel eens negatieve reacties heeft gekregen uit de Marokkaanse gemeenschap op het feit dat ze als vrouw een carrière als zangeres heeft opgebouwd. Hind geeft aan dat ze er nooit zo mee is geconfronteerd. Van haar gezin is het duidelijk dat ze er open voor staan en haar hierin steunen, maar hoe zit het met andere familieleden? Volgens Hind hebben ze er in ieder geval nog nooit iets over gezegd. Ze zegt er wel bij dat het misschien wel zo zou kunnen zijn, maar daar geeft ze dan niets om. Het interesseert haar niet wat andere mensen over haar zeggen en denken, ze vindt dat niet belangrijk. Het enige wat telt is wat haar ouders, broers en zus van haar denken.
Een punt wat in het interview ook besproken wordt, is de vergelijking tussen
186
Interview met Hind Hakki, 7 oktober 2014: 38.02.Nederland en Marokko. Zou Hind als ze in Marokko geboren was en daar zou wonen ook zo met muziek bezig kunnen zijn als ze hier is? Hierop antwoordt Hind dat het wel moeilijker is. Ze kent een jonge vrouw in Marokko die rapt en uit Casablanca komt. ‘Zij is super goed, maar het is voor haar een andere struggle. Ze is Marokkaans, een vrouw, in Marokko. Dat maakt het wel moeilijker.’188 Een ander meisje uit Marrakech is tot nu toe de enige female dj in Marrakech en omstreken. Zij heeft de stap genomen om haar familie achter te laten en voor haar doel te gaan, dus volgens Hind gaat het er in Marokko wel anders aan toe dan bij haar eigen Marokkaanse gezin in Nederland.
Positie in de muziekwereld in Nederland
Hind is al sinds haar vijftiende muzikaal actief en heeft zodoende een sterk onafhankelijke positie bemachtigd. Hind zit niet bij een platenmaatschappij, maar brengt al haar werk uit in eigen beheer. Zo maakt ze haar eigen beslissingen. Ze heeft haar eigen studio aan huis waar ze samenwerkt met verschillende producers. Hind wordt vaak benaderd voor een festival of een evenement met de vraag of ze wil optreden. Zo trad ze op bij het Djemaa el Fna festival189 in Rotterdam in 2014. Ze kent de projectleider van het evenement, die haar heeft
geïntroduceerd bij de programmeur. Deze nam contact op met Hind, waarna afspraken werden gemaakt. Haar tourmanager regelde vervolgens wat er nodig is voor op het podium. Als ze bij optredens een band wil vormen voor het optreden benadert ze eerst een aantal vaste muzikanten. Ze heeft geen vaste begeleidingsband waarmee ze optreedt, maar werkt met sessiemuzikanten. Haar bandcoach is ook bij dit proces betrokken.
Hind werd ook gevraagd om op te treden als voorprogramma van Bo Saris. Dit optreden vond plaats in poppodium 013 in Tilburg. Hind geeft aan dat Tilburg eigenlijk gezien kan worden als een groot dorp, vooral in de muziekwereld: iedereen kent elkaar. Ze is geen vreemde voor 013 of voor de programmeurs van 013, maar toch vindt ze het leuk dat ze haar gevraagd hebben voor het voorprogramma van Bo Saris. Het was de eerste keer dat ze in een voorprogramma stond. Voor dit optreden was Hind op zoek naar een drummer. Hiervoor spreekt ze altijd eerst haar eigen netwerk aan, maar daar zat niemand tussen die op korte termijn zou kunnen. Hind plaatste toen een oproep op haar Facebookpagina om te kijken of ze daar iemand zou kunnen vinden. Ook zou ze op deze manier haar lijst van drummers aan kunnen vullen en haar netwerk vergroten. Binnen vijf minuten kreeg ze al reacties en werd ze gebeld met tips. Binnen de kortste keren had ze dus een drummer die mee kon spelen bij het optreden in 013.
Haar nummers schreef Hind tot voor kort allemaal zelf. Als rapster was ze gewend
188
Interview met Hind Hakki, 7 oktober 2014: 41.31.189
Het Djemaa el Fna Festival in Rotterdam is een openluchtrestaurant met een cultureel programma geïnspireerd op Marrakech. Voor meer informatie zie http://djemaaelfnarotterdam.haar eigen teksten te schrijven. In de hiphop-scene heerste ook altijd een taboe op het laten schrijven van je teksten. Hind hield zich lang vast aan deze ongeschreven regel.
Tegenwoordig laat ze dit idee los en staat ze open voor samenwerkingen met anderen. Zo heeft ze voor haar nieuwste werk samengewerkt met een aantal songwriters uit Engeland. Ook in Amerika heeft ze haar contacten. Ze leerde er in 2012 een producer kennen die het nummer ‘Gonna Win this’190 hoorde en er direct een clip bij wou opnemen. Die clip is toen in Amerika opgenomen. Tijdens het interview laat Hind me een usb-stick zien waar de videoclip op staat. Deze usb-stick geeft ze dan aan programmeurs om te laten horen en zien wat ze in huis heeft. Ze heeft ervoor gekozen om het op deze manier te doen, omdat alles tegenwoordig compacter en kleiner moet zijn. Ze probeert sowieso graag met aparte dingen te komen, dus bracht ze dit nummer uit op deze manier. Ze probeert zich op deze manier van de rest te onderscheiden.
Marokkaanse cultuur
Hind krijgt vaak te maken met verbaasde reacties van mensen wanneer ze zegt dat ze van Marokkaanse afkomst is. Mensen verwachten dat ze Surinaams, Braziliaans of Kaapverdisch is. Zelf vindt ze zich een afspiegeling van de maatschappij, omdat ze zoveel vrienden heeft en mensen kent die een andere afkomst hebben. Ze ziet zichzelf als een internationaal iemand die zich niet wil beperken door te zeggen dat ze alleen met een bepaalde groep mensen omgaat. Deze houding heeft zich ontwikkeld in haar jeugd, toen ze opgroeide in een multiculturele wijk in Tilburg Noord met Antillianen, Surinamers, Somaliërs, Turken en Marokkanen. Als klein kind speelde iedereen met elkaar, ongeacht elkaars afkomst.
‘Er was respect naar elkaar [toe], we konden met elkaar overweg. Bij iedereen proefde je van elkaars cultuur, dat vond ik heel mooi. Dat is wie ik ben. I am who I am, I’m international. Zo zie ik mezelf.’191
Hind maakte in haar jeugd kennis met muziek door haar vader die is opgegroeid met muziek. Hij speelde in Marokko darbuka (Marokkaanse percussie) in bandjes, zong ook en was veel met muziek bezig. Verder heeft Hind in haar opvoeding ook Marokkaanse normen en waarden meegekregen. Ze houdt er bijvoorbeeld in haar clips rekening mee dat ze niet te bloot gekleed gaat. ‘I know sex sells, maar daar houd ik wel rekening mee uit respect voor mijn ouders en mijn familie.’192 Ze vindt het belangrijk dat haar ouders, haar broers en zus over straat kunnen lopen zonder zich te hoeven schamen. Wat andere mensen daarover zouden vinden maakt haar niet uit, maar naar haar familie zal ze altijd dat respect houden.
190
Hind Hakki – Gonna Win This. 7 juli 2015. Via https://www.youtube.com/watch?v=iQ1su2ptfOU.
191
Interview met Hind Hakki, 7 oktober 2014: 7.58.192
Ibid.: 35.25.In haar optredens zijn ook Marokkaanse invloeden te zien, naast de Arabische taal en instrumenten. Zo draagt Hind traditionele kleding als het in de context van het optreden past, zoals bij het Djemaa el Fna festival. Daarnaast zwaaide ze tijdens haar optreden in 013 tijdens het nummer ‘Two Worlds’ met een vlag die aan de ene kant bedrukt was met de Nederlandse vlag, en de aan de andere kant met de Marokkaanse vlag. Zo liet ze haar dubbele identiteit zien aan het publiek.
Nederlandse cultuur
In het interview geeft Hind aan dat ze Marokkaanse ouders heeft, in Nederland is geboren, maar ook is opgevoed met de waarden en normen van de Marokkaanse cultuur. Hierdoor heeft ze wel moeten zoeken naar wie ze precies was. Tegenwoordig weet ze dat en vertegenwoordigt ze twee werelden. ‘Ik ben een Nederlandse Marokkaan. Ik ben trots op waar ik vandaan kom. Ik ben trots dat ik Marokkaans ben, en ik ben trots dat ik Nederlands ben.’193 Ook hebben Hind en ik het zo nu en dan op een vergelijkende manier over het gezin waarin zij is opgegroeid, en het stereotype gezin van Marokkanen in Nederland, waarin zoals eerder gezegd sommige dingen niet worden uitgesproken tussen ouders en kinderen. Haar reactie hierop is:
‘Waarom probeer je niet – en dat klinkt misschien wel heel verwesterd en misschien wel heel Nederlands – om er dan toch eens met je ouders over te overleggen, want de tijd is gewoon veranderd.’194
Hieruit blijkt, en dat geeft Hind zelf ook aan, dat ze soms met een westerse blik naar zaken kan kijken. Dit is in lijn met het beeld wat we krijgen van Hind. Ze heeft een westerse kijk op zaken en is daarin ook gestimuleerd door haar ouders. Muziek is binnen het gezin nooit een taboe geweest. Ze weet zich goed te mengen in de Nederlandse muziekwereld en netwerkt er op los. Ze heeft een zelfstandige en pro-actieve houding die haar muziekontwikkeling en -carrière ten goede komt. Traditionele normen en waarden die geassocieerd worden met de Marokkaanse cultuur vormen geen obstakel hierin. Uitzondering wordt gevormd door haar inachtneming van een deel van de Marokkaanse genderideologie, namelijk dat het ongepast is