De politiek

Door de overgang van een moderne naar een laatmoderne samenleving, is de politiek en haar verhouding met de samenleving ook veranderd. Ook binnen de politiek hebben traditie en collectivisme plaats gemaakt voor individualisme en vrijheid, waardoor zij meer open ligt voor de mondiale krachten van de markt (Bauman, 2014, pp. 31-32). De politieke macht is lokaal gebleven en minder invloedrijk geworden, omdat zij veel taken heeft laten vallen of uitbesteed (Bauman, 2016, p. 16). ‘‘In de steek gelaten door de staat, worden deze taken de speelbal van de, zoals bekend, grillige en in wezen onvoorspelbare krachten van de markt; ze worden overgelaten aan het particulier initiatief en de zorg van individuen.’’ (Bauman, 2016, p. 16). Daarnaast is de zekerheid die door de voormalige verzorgingsstaat werd gerealiseerd, beschermd en gesteund, teruggebracht naar een minder grote rol. Instituties voor collectieve zelfbescherming, zoals vakverenigingen, zijn door de macht van de politiek en de concurrentie op de markt teruggedrongen, waardoor verantwoordelijkheden vaak enkel op de schouders van het individu terecht komen, bijvoorbeeld in de vorm van de participatiesamenleving (Bauman, 2014, p. 31).

Ondanks wet– en regelgeving vanuit de politiek wordt het hierdoor steeds moeilijker om een stabiel kader voor economische activiteiten en maatschappelijke processen te creëren. Maar deze wet– en regelgeving zorgen wel voor richtlijnen en bepalen daardoor de marges waarbinnen het laatmoderne individu haar keuzes dient te maken (Evenhuis, 2002, p24).

Hierdoor kan er een spanning ontstaan tussen de vrijheid die jonge vrouwen toebedeeld krijgen en de risico’s die deze met zich mee kan brengen. Zij dienen zich namelijk vrij en flexibel te bewegen binnen deze marges, maar zijn ook zelf verantwoordelijk voor de risico’s als er van de gebaande paden afgeweken wordt. In beide gevallen zijn zij op zichzelf aangewezen. Het gevolg is dat de politiek veel verwacht van het individu, maar wel bepaalde combinaties afstraft door geen of weinig ‘herkansingen’ te bieden (Evenhuis, 2002, p. 24). De verwachtingen van de politiek om flexibel en weerbaar te zijn, kunnen zorgen voor machteloosheid, onzekerheid en eenzaamheid bij jonge vrouwen die (vrezen) hier niet aan (te) kunnen voldoen. ‘‘De boodschap van de politieke machthebbers […] luidt dat ‘meer

flexibiliteit’ de enige remedie is voor een reeds ondraaglijk geworden onzekerheid. […] zij sluit de mogelijkheid van existentiële zekerheid, berustend op collectieve grondslagen uit. […] In plaats daarvan moedigen de machthebbers hun toehoorders aan zich bezig te houden met hun individuele overleven in de stijl van ‘ieder voor zich en God voor allen, en naar de duivel met de achterblijvers’- in een onherstelbaar gefragmenteerde en geatomiseerde en daarom steeds onzekerdere en onvoorspelbaardere wereld.” (Bauman, 2014, p. 32).

Gesteld kan worden dat tijd ook een rol speelt binnen de politiek en haar relatie met de markt en de samenleving (Bauman, 2014, p31; Beckers, 2004, p. 27; Safranski, 2014, p. 8). Deze relatie kan worden gekenmerkt door verschillende tijdsculturen– en structuren die met elkaar op gespannen voet kunnen staan, waardoor er een politieke machtsstrijd ontstaat rond de vraag wie het tempo bepaalt (Safranski, 2016, p. 14). ‘Snelheidsdenker’ Paul Virilio (1932) geeft dit aan met de metafoor dat de politiek een doos is met snelheden, waarvan de revolutie de overdrive vormt (Bauwens & Verstrynge, z.j. p. 4). De verhouding tussen politieke traagheid en economisch-technologische acceleratie zijn voorbeelden van dergelijke snelheden. Economische beslissingen volgen elkaar snel op en die in de politiek daarentegen langzaam, helemaal als ze democratisch gelegitimeerd moeten worden. Ook de politiek raakt hierdoor onder tijdsdruk, wat een bepaalde uitwerking heeft op zijn burgers en zo ook op jonge vrouwen (Safranski, 2014, p, 6). De politiek vestigt zich bijvoorbeeld op problemen van vandaag, waardoor risico’s worden doorgeschoven naar de toekomst. Deze algehele versnelling maakt dat de toekomst hierdoor uiteindelijk wordt verbruikt, uitgeput en men geen rekening houdt met zijn/haar nakomelingen (Safranski, 2016, p. 101). Overhaaste besluitvorming en andere vormen van deze versnelde dynamieken werken door in de samenleving en kunnen in dit opzicht negatieve gevolgen met zich meebrengen (Beckers, 2004, pp, 27-28). De technische en economische dynamieken van de markt zijn op dit moment overheersend en bepalen het algemene levenstempo en de tendens van de moderne

versnelling waarbij men zoveel mogelijk levenswinst uit de krappe tijd wil persen (Safranski, 2016, p. 152).

Andere vormen van vermaatschappelijking en beheer van ontwikkeling en invoering van tijd zijn volgens Safranski een antwoord hierop: ‘‘Daarbij wordt de tijd noodzakelijk een politiek thema en belandt hij in de sfeer van de politieke besluitvorming.’’ (Safranski, 2014, p. 8). Zo ziet hij vele tijdsaspecten uit het dagelijks leven als politieke machtskwesties. De grenzen die we stellen aan de hoeveelheid druk op het leven, de prijs de we bereid zijn te betalen om ons sneller te kunnen voortbewegen en in hoeverre we open staan om levenscycli en arbeidsprocessen op elkaar af te stemmen benoemt hij als voorbeelden (Safranski, 2014, p. 8). Zulke vragen gaan juist ook vrouwen aan, omdat zij gebaat kunnen zijn bij een milder beheer van tijd binnen het proces van het ontwikkelen van een leven(shouding). Beleid dat de ervaren tijdsdruk erkent, vertrouwen schept en zorgt voor afstemming van privé- en arbeidsprocessen is een voorbeeld waarmee de ervaren tijdsdruk bij jonge vrouwen ondervangen kan worden. Hierom is het wenselijk dat de politiek zich niet laat intimideren door het snelheidsimperatief van de mondiale markt. De tijd nemen om beslissingen te overdenken, perspectief en strategieën te richten op langetermijndenken. Kwaliteit en duurzaamheid zijn van belang voor een democratie gebaseerd op vertrouwen en met oog voor het welzijn van haar kwetsbare burgers (Beckers, 2004, p. 27; Safranski, 2016, p. 101).

Als er gekeken wordt naar de ervaren tijdsdruk van jonge vrouwen binnen de laatmoderne samenleving, dan kan gesteld worden dat deze voorbeelden raken aan deze problematiek. Ondanks dat veel Nederlandse burgers het een eigen keus vinden dat het leven te druk wordt, kunnen invloed en oplossingen ook van de politiek verwacht worden. Het feit dat de Nederlandse burger het gejaagde leven als een eigen verantwoordelijkheid ziet, past binnen het tijdsbeeld van individualiteit, zelfzorg en flexibiliteit. Men denkt niet aan collectieve oplossingen, maar vanuit de aanname dat er verwacht wordt dat ieder voor zich hier een weg in moet vinden; ondanks dat velen tegen hetzelfde probleem aanlopen (Broek e.a., 2010, p. 13; Cloïn e.a., 2010, p. 14).

Omdat jonge vrouwen zich hierbinnen verantwoordelijker kunnen voelen, kunnen zij nog eerder overtuigd zijn van dergelijke aannames. Hierdoor kan over het hoofd worden gezien dat de oorzaken buiten henzelf liggen en de oplossingen wellicht ook. Want ‘‘boven het individuele uit zal het om politieke machtskwesties gaan.’’ (Safranski, 2016, p. 153). Het voeren van een beleid waarbij men zich bewust is van de rol van tijd en hier weer meer ruimte aan geeft, kan als een dergelijke oplossing gezien worden om de ervaren tijdsdruk bij jonge vrouwen te ondervangen. Door verschillende tijdstructuren binnen de politiek ten opzichte

van de markt in kaart te brengen en op elkaar af te stemmen en het belang te zien van duurzaamheid en langetermijndenken, kan de politiek de heersende versnelling en zijn negatieve gevolgen doen afnemen en meer vertrouwen creëren. Het voeren van beleid waarbij de politiek zich bewust is van de rol van tijd per levensfase is hier een voorbeeld van. Gezien de levensfase waarin jonge vrouwen zich bevinden, is het wenselijk om hen meer erkenning te geven voor de soms onzekere positie waarin zij verkeren. Als aanbeveling kan men meer ruimte en mogelijkheden scheppen, om vanuit reflectie en bezinning te onderzoeken wat voor hen van waarde is, kan zorgen voor een bepaald kader waar met meer vertrouwen het ontwikkelen van een leven(shouding) kan plaatsvinden. Want, zoals Safranski zegt: ‘‘Wij zijn de tijd niet de baas. Maar aan de manier waarop we maatschappelijk met de tijd omgaan kunnen we best iets veranderen.’’ (Safranski, 2014, p. 8).

3.7 (Mondiale) mechanismen en dynamieken in relatie tot de ervaren tijdsdruk bij jonge vrouwen

De verschillende (mondiale) mechanismen en dynamieken van gender, de markt en de politiek hebben door de overgang van een solide naar een vloeibare samenleving andere vormen en onderlinge verhoudingen gekregen (Bauman, 2012, p.16). Deze ontwikkeling heeft ertoe geleid dat, ondanks de vrijheid om een leven(shouding) meer naar eigen invulling te ontwikkelen, er ook een tijdsdruk wordt ervaren bij jonge vrouwen. Er is minder sprake van kaders of gezaghebbende recepten die vergissingen of fouten doen voorkomen en er zijn geen structuren en strikte regels die dit ondervangen. Jonge vrouwen dienen juist nu flexibel te zijn en opgewassen tegen de heersende versnelling. Zij zelf, hun omgeving en de grotere mechanismen en dynamieken die hierin doorwerken, verwachten tegenwoordig ‘‘de bereidheid om snel van tactiek en optreden te wisselen, en zonder spijt afspraken en loyaliteiten te verbreken – en alle mogelijkheden die beschikbaar zijn uit te buiten.’’ (Bauman, 2012, p.18). Er wordt in feite een flexibele en calculerende houding verwacht, wat hen tegelijkertijd kwetsbaar maakt voor de doorwerking van dergelijke mechanismen en dynamieken.