Een breder begrip van tijd: tijdschappen

In het voorgaande is inzichtelijk gemaakt dat tijd meer omvat dan de dominant heersende chronologische, geëxploiteerde, versnelde en gejaagde tijdsbegrippen, door alternatieve tijdsbegrippen te introduceren. Echter, het was niet de intentie te betogen dat de dominante tijdsbegrippen vervangen dienen te worden door alternatieve tijdsbegrippen, of dat deze alternatieve tijdsbegrippen voorrang moeten krijgen. Veel auteurs zijn geneigd dit wel te doen (Dohmen, 2012, p. 213; Huijer, 2008, p. 38; Safranski, 2016, pp. 150-151). Zij pleiten bijvoorbeeld voor onthaasting, time-management en het inlassen van kwali-tijden (Huijer, 2008, p. 38). ‘‘Er bestaan ongetwijfeld methodes om verstandig met je tijd om te gaan, en er is geen gebrek aan adviseurs op het gebied van persoonlijke afgestemde tijdhygiëne – hoe men ‘tijdrovers’ aanpakt, prioriteiten stelt, ‘nee’ leert zeggen, of hoe men complexe taken in losse stappen ontleedt en vermijdt meerdere dingen tegelijk te willen doen […] maar dat volstaat natuurlijk niet.’’ (Safranski, 2016, pp. 150-151) of ‘‘een naïeve levenskunst van onthaasting gaat niet werken.’’ (Dohmen, 2012, p. 213). Het creëren van bewustwording en ruimte voor de diversiteit aan mogelijke tijden en hun invloeden en betekenissen biedt daarentegen wel mogelijkheden (Baars, 2006 p.125). Het laat zien dat, ondanks dat bepaalde tijdsbegrippen dominant aanwezig zijn, dit niet hoeft te betekenen dat zij alleen heersen binnen een cultuur (Huijer, 2008, p.29). Het herkennen en bewaren van de pluriformiteit van tijd kan ervoor zorgen dat we een breder en dieper begrip hebben van verschillende tijdsbegrippen in het leven (Baars, 2012, p. 223; Safranski, 2016, p. 153).

Vanuit dit perspectief staan de verschillende kenmerken en dimensies van tijden die (tegelijkertijd) heersen centraal (Adam, 2008, p.1). Diverse denkers hebben de tijd daarentegen vaak dualistisch opgevat: publieke tijd tegenover privétijd, cyclische tijd tegenover lineaire tijd en de objectieve en externe tijd tegenover de subjectieve en interne tijd. Een multidimensionaal en gelaagd perspectief maakt ruimte voor samenhang binnen de diversiteit aan tijden en maakt de onderlinge relaties, doelen, afhankelijkheden en processen hierbinnen inzichtelijk (Adam e.a., 2008, p. 10). Barbara Adam (1945) doet al vijfentwintig jaar onderzoek naar tijd en vat deze multidimensionale en gelaagde opvatting van tijd op als

‘Timescapes’, oftewel ‘tijdschappen’ (Adam, 2008, p. 1). Binnen tijdschappen staat tijd niet

los van ruimte en materie. De context en de verschillende tijdsbegrippen die hierin zijn ingebed, met ieder hun eigen snelheid, ritme en timing, kunnen elkaar onderling beïnvloeden

(Adam, 2008, p. 2). Hierdoor ontstaat er een rijk landschap aan verschillende tijdsbegrippen; ‘‘Deze temporele landschappen worden gevormd door een veelheid aan op elkaar inwerkende ritmes en temporele activiteiten die met elkaar één geheel vormen. De waarneming van tijd als een tijdschap helpt om te begrijpen dat elk niveau en facet van het leven doordrongen is van diverse ritmes en tijdsbegrippen, die met elkaar het leven een dynamische structuur geven.’’ (Huijer, 2008, p. 23). De verschillende tijden kunnen van elkaar onderscheiden worden aan de hand van tijdsbegrippen. Vanwege de onderlinge samenhang staan deze tijdschappen echter niet los van elkaar. Door de verschillende tijden te onderscheiden binnen deze samenhang, wordt inzichtelijk dat ieder tijdsbegrip een ander effect heeft op onze ervaring van tijd en ons handelen, waardoor we deze op elkaar af kunnen stemmen (Adam, e.a., 2008, p. 8).

Om de essentie van tijdschappen te bekrachtigen, gebruiken diverse denkers de diversiteit, maar ook de samenhang binnen een muziekstuk als metafoor (Baars, 2006, p. 126; Hermsen, 2009, p. 93; Huijer, 2008, p. 38; Marsman, 2014, p. 16; Safranski, 2016, pp. 187- 188). Verleden, heden en toekomst komen in muziekstukken bijvoorbeeld samen, waardoor deze tijdsvormen met elkaar verbonden worden (Safranski, 2016, p. 188); ‘‘Ik luister ‘nu’ naar een pianoconcert, maar in dat ‘nu’ is verdisconteerd dat de eerste noten niet meer gespeeld worden, maar nog steeds meeklinken terwijl er nu al een nieuw deel wordt ingezet. Het indrukwekkende einde wordt weliswaar al verwacht, maar is er nog niet.’’ (Baars, 2006, p. 126). Daarnaast kan de afstemming van diverse instrumenten binnen een muziekstuk vergeleken worden met de afstemming van verschillende tijdsbegrippen binnen een tijdschap. ‘‘Om een stuk muziek goed uit te voeren moet elk instrument goed gestemd zijn én goed op de andere instrumenten afgestemd. Op vergelijkbare wijze vergt het creëren van een tijdschap, dat past bij het individuele of sociale bestaan dat elke temporaliteit in zichzelf wordt gewaardeerd en wordt afgestemd op andere temporaliteiten.’’ (Huijer, 2008, p. 39).

Een muziekstuk als metafoor maakt duidelijk dat, als het wil slagen of tot zijn recht wil komen, de diversiteit binnen een geheel op elkaar afgestemd dient te worden. Dit gegeven biedt ook perspectief op de tijdschappen binnen de levens van jonge vrouwen, want deze afstemming kan voor een deel door henzelf gecreëerd en tot stand gebracht worden. Aandacht en afstemming, door diverse tijdsbegrippen en hun uitwerkingen en invloeden te onderzoeken en te laten aansluiten op wat er binnen een specifieke context van belang is, kunnen ervoor zorgen dat leven met de tijd vormgegeven kan worden. Inzichtelijk wordt dan hoe ideeën en keuzes rondom identiteit, werk en studie, relaties, verplichtingen en ontspanning hierin een rol spelen en welke tijdsbegrippen daarbij aan de orde zijn bij deze jonge vrouwen. Dit is een

proces dat niet statisch is, maar mee gaat met de dynamiek van het leven door te spelen met zelfonderzoek, afstemming en aansluiting binnen deze tijdschappen: ‘‘De tijd is de stof waarvan wij gemaakt zijn. Niet alleen heeft alles zijn tijd, maar iedereen heeft ook de zijne, zijn eigen tijd. […] We zijn aan de tijd onderworpen en lijden er ook aan. Maar dat is niet alles. Het wonderbaarlijke is namelijk dat we ook met de tijd kunnen spelen, alsof we hem de baas zijn.’’ (Safranski, 2016, p. 168). Binnen dit spelen met de tijd gaat het er dus om ‘‘tijdschappen te creëren die passen bij het dagelijkse bestaan of het bestaan verrijken.’’ (Huijer, 2008, p. 38).