4. Piraterij
4.2 Piraterij, parasieten en sociale bandieten
Vraag 1: Wat is de rol van de piraat?
In deze paragraaf stel ik de piraat nader aan u voor en laat ik zien hoe deze figuur ook bij Serres en Hobsbawn, respectievelijk als parasiet en sociale bandiet, aan de orde komt. Piraten zijn geweldig in het vinden van nieuwe gebieden buiten de bestaande grenzen om en daar doen ze
dan ook hun voordeel mee. Wanneer Mason spreekt over piraten, dan is dit niet de Disney-piraat met houten poot, ooglap en een haak. Volgens Mason is een piraat iemand die (creatief of intellectueel) eigendom kopieert of uitzendt, zonder hier voor te betalen of toestemming te vragen (p. 36). Piraten zijn te vinden waar bestaande grenzen onvoldoende keuze bieden, maar wel de wens is om te kiezen. Flexibiliteit
en inspelen op (technologische) veranderingen horen, net als bij ondernemers, tot het takenpakket van de piraat. Het verschil met ondernemers is dat piraten ‘new spaces’ creëren en met andere ideeën komen. Piraterij maakt met zijn grensoverschrijdende gedrag niet- of slecht functionerende systemen zichtbaar en is daardoor dé manier om ‘niet efficiënte systemen’ bij te sturen of te vervangen.
Smeerolie tussen de regels
‘Wie binnen een organisatie van de uitgestippelde weg durft af te wijken, wordt vaak gezien als een verrader. Maar deze mensen durven juist te zoeken naar nieuwe wegen. Deze spookrijders zijn de smeerolie tussen de regels.’Bron: René ten Bos in artikel ‘Durven Filosoferen, Minder Organiseren’ van Astrid van der Put
Beeld 29. 'Zonder titel' (2007) – Banksy. Londen
Een voorbeeld van een systeem dat, volgens Mason, de weg volledig kwijt lijkt te zijn, is de farmaceutische industrie. Een van de meest winstgevende industrieën ter wereld die, onder het mom van intellectueel eigendom (vastgelegd in patenten), de prijzen van medicatie kunstmatig hoog weet te houden. Met als gevolg dat een aanzienlijke groep mensen geen gebruik kan maken van deze medicijnen. ‘Medicine is an industry where the social benefits of piracy are clear, and the social costs of putting profit and intellectual property rights before people are horrifying. Yet the needless death of millions of people every year, in the name of economic growth, is still the status quo. Patents are important, but in cases where they shut out the positive forces of the free market and have
BegrenZiNg is ook een vak
a negative effect on society, it’s clear they need to be replaced’ (p. 65). Nooit eerder is piraterij meer nodig geweest dan hier, vertelt Mason. Het waren uiteindelijk de overheden van ontwikkelingslanden als India, Brazilië en China die het intellectueel eigendom van de grote farmaceuten ‘stalen’ om globaal betere gezondheidszorg te genereren. Zie hier, de geboorte van de ‘pill pirates’. Niet primair bedoeld om winst te maken, maar om levens te redden; om buitengesloten mensen te wapenen tegen het onrecht wat ze wordt aangedaan.
Piraten hebben de kracht om (sociale) vernieuwing tot stand te brengen en mensen te mobiliseren. Door als een piraat te denken lukt het mensen om ‘[to] grow niche audiences to a critical mass and change the mainstream from the bottom up’ (p. 67). Betekenisgevend werk doen en de wil tot verandering zijn de grote drijfveren in de piraterij. Soms is verandering een doel op zich, soms niets meer dan een (toevallig) effect. In de ogen van Mason is dit uiteindelijk allemaal bedoeld om tot vernieuwing en daarmee [?] tot vooruitgang te komen.
Ik meen dat het hier op zijn plaats is om in het verlengde van de piraat de socioloog Michel Serres te
betrekken. Hij heeft niet de piraat maar de parasiet als stokpaardje en deze twee vertonen een zekere gelijkenis. Serres draagt deze profiteur een warm hart toe. Profiteur, want dat is de parasiet. En hij is van groot belang in de dynamiek van verandering en vooruitgang. Serres is een Frans filosoof die de parasiet (Le parasite, 1980) inzet om de wereld te duiden. Maar wat is een parasiet? Allereerst heeft de parasiet een slechte reputatie; ziekte en dood zijn onlosmakelijk met hem verbonden. De parasiet is een gast die binnenstapt zonder uitnodiging. Het is een ‘tafelschuimer’ die wel mee-eet maar niets (direct) teruggeeft en je met de afwas laat zitten. Parasieten zijn dan ook verantwoordelijk voor een ongelijke uitwisseling en verstoren een, op dat moment bestaande of ervaren, balans. ‘A parasite has two different methods for a solution. On the one hand it causes chaos. On the other hand, however, it causes unbelievable changes. It is basically a logic that is both negative and positive’, zo vertelt Serres.46 Het systeem (economie / samenleving / organisatie) werkt volgens Serres niet ondanks, maar dankzij de parasiet. Zonder de parasiet zou het systeem onvoldoende structuur en motivatie hebben en zou het zichzelf niet verder kunnen ontwikkelen (1980, p. 38). De verbinding tussen de piraat, de parasiet en de professional die grensoverschrijdend gedrag vertoont is hier, volgens mij, dan ook prima te leggen.
46
BegrenZiNg is ook een vak
Door de chaos die vanuit acties - zoals grensoverschrijdend gedrag - van bovenstaande actoren ontstaat, is ook creatie mogelijk. Net als Mason en Ackroyd & Thompson, zegt Serres dat grensoverschrijdend gedrag, piraterij en parasieten altijd aanwezig zijn, overal. Accepteren is, volgens Serres, de enige optie. Om met parasieten om te gaan heeft Serres echter wel een tip. Ga niet het (leven of dood) gevecht met ze aan, de truc is om de dodelijke angel uit de weerstand te halen en daarna te gaan voor een bondgenootschap. Een verdrag, zodat zowel systeem als parasiet van de situatie kan profiteren. Het beschreven systeem werkt, volgens Serres, vanwege de ruis, die inherent is aan de parasiet. Deze ruis is een bemiddelingsgebied met contact als inzet waar onherroepelijk ook miscommunicatie en frustratie zijn oorsprong heeft. Het is dit gebied dat, volgens mij, ook als grens, niemandsland of vrijplaats te herkennen is.
Nog een interessante schrijver in deze context, die ik vanwege zijn inbreng de lezer niet wil onthouden, is Eric Hobsbawn. Hij is bekend van zijn historische beschrijving en typering van de sociale bandiet. ‘Social banditisme’ is een term die wordt gebruikt voor het omschrijven van de positieve wisselwerking tussen het gedrag van de bandiet en dat van zijn sociale omgeving.47 Regelmatig worden sociale bandieten bewonderd en tot helden uitgeroepen omdat ze, tegen de onderdrukking van de macht, de belangen van het volk verdedigen. In ruil hiervoor worden ze door het volk geholpen. Deze ’helden van het volk’ worden bejubeld in wereldberoemde legendes als Robin Hood en Zorro. Ze stelen van de rijken en geven aan de armen, ze zetten hiermee grensoverschrijdend gedrag in om het volk te ‘empoweren’. Door tegen machtshebbers in te gaan creëren ze nieuwe mogelijkheden. Het zijn net piraten. De rol van de piraat, en naar mijn mening ook die van de normatieve professional, is te reflecteren op het
grensgebied. Grensoverschrijdend gedrag is daar een prima instrument voor.