Anna
In 2002 kwam, na het boek van Joke Linders, een tweede biografie over Annie M.G. Schmidt uit: Anna, geschreven door Annejet van der Zijl.246 De titel van het boek verraadt al dat het hier niet over het instituut Annie M.G. Schmidt gaat, maar over de persoon.247 De titel suggereert bovendien dat het een heel persoonlijk boek is. Anna was de naam waarmee haar man Dick haar aansprak. Van der Zijl schreef het boek aan de hand van verschillende bronnen. Ze hield interviews met Flip van Duijn en kennissen en ze kreeg inzicht in de persoonlijke brieven van Schmidt. Daarnaast maakte ze gebruik van krantenarchieven.248
In tegenstelling tot het boek van Joke Linders, staat in Anna niet Schmidts werk, maar haar persoonlijke leven centraal. Er wordt diep ingegaan op de relatie die ze had met haar ouders, haar jeugd en haar relaties met verschillende mannen. Hierin komt een ander beeld naar voren van Schmidt, dan tot nu toe bekend was. Schmidt wordt neergezet als een onzeker persoon, wiens hele leven in het teken heeft gestaan van “erbij willen horen”.249 Van
der Zijl omschrijft haar jongere jaren als een periode waarin Schmidt heel onzeker was over haar uiterlijk en daarom geen gelukkig liefdesleven had:
‘Annie liep inmiddels tegen de dertig, en het eindeloze aanpassen aan mannen die misschien wel een vrouw wilden maar niet haar, had zijn sporen achtergelaten. Hop
246
Van der Zijl, Anna.
247 Ibidem, 165. 248 Ibidem, 10-11. 249 Ibidem, 142.
52 een foto die rond deze tijd achter de pastorie is genomen, staat een gezette, ietwat schuw kijkende vrouw die ouder lijkt dan ze is.’250
Deze sterke focus op haar uiterlijk verdwijnt als ze verliefd wordt op – de reeds getrouwde – Dick, maar wordt dan vervangen door de focus op haar wens om te trouwen en kinderen te krijgen.251 Later in het boek, wanneer ze samenwoont en een kind heeft, verschuift de focus naar zorgen over haar werk en haar relatie. In het boek heeft Schmidt geen idealistische overtuigingen, maar doet ze alles vanuit onzekerheid. Volgens Van der Zijl staan haar werken om deze reden vol met maatschappijkritiek:
‘Zoals de achtjarige domineesdochter in Kapelle ooit plat was gaan praten in een verwoede poging om er maar bij te mogen horen, zo beijverde de bijna zestigjarige Annie zich nu om aansluiting te vinden bij de revolutionaire geest die het maatschappelijk debat beheerste en haarzelf zo onbarmhartig op de korrel genomen had.’252
Tv-serie
In 2010 zonden de NPS en VARA de serie Annie M.G. uit, gebaseerd op het boek van Van der Zijl.253 In de serie wordt het leven van Schmidt uiteengezet. De serie is gesitueerd in de jaren tachtig en begint op het moment dat Dick van Duijn net overleden is. Als kijker zie je een zeventig jaar oude Schmidt naar Amsterdam verhuizen en daar het verlies van Dick verwerken, tot ze in 1995 zelf overlijdt.254 Aan de hand van flashbacks wordt haar levensverhaal verteld. De serie is een musical, waarin dialoog wordt afgewisseld met liedjes en dans, allemaal uit Schmidts eigen oeuvre. Hiermee wordt meteen de link gelegd tussen persoonlijke gebeurtenissen en haar werk.
Los hiervan draait de serie om de persoon Schmidt. Er wordt alleen aandacht besteed aan haar werk wanneer dat of invloed had op haar leven, of beïnvloed was door haar leven. De rode draad door de serie is haar relatie met Dick. Schmidt wordt gespeeld door vier verschillende actrices, die allemaal een verschillende periode uitbeelden. Wat opvalt, is dat de persoonlijkheid van de jonge Schmidts (Robin Brans en Sanne Vogel) sterk verschilt van die van de oudere Schmidts (Malou Gorter en Annemarie Prins). De jonge Schmidt komt in de serie over als een erg onzeker persoon, terwijl daar bij de oudere
250 Ibidem, 110. 251 Ibidem, 202. 252 Ibidem, 286.
253 ‘Serie over Annie M.G. Schmidt is liefdesepos’, Trouw, 2 januari 2010, geraadpleegd op: https://www.trouw.nl/cultuur/serie-over-annie-m-g-schmidt-is-liefdesepos~aeb727e4/, 25-11-2018.
254 Tamara Bos, ‘Aflevering 7’, Annie M.G., 14-02-2010, geraadpleegd op: https://www.npostart.nl/aflevering-7/31-12-2017/VPWON_1286513, 25-11-2018.
53 Schmidts niets meer van te bekennen is.255 De serie lijkt hiermee te impliceren dat het succes dat ze in haar werk heeft gehad ervoor heeft gezorgd dat Schmidts onzekerheid verdween. Dit contrast kwam niet naar voren in het boek van Van der Zijl.
Uiteindelijk zijn er drie aspecten die in de serie Annie M.G. de boventoon voeren: haar liefde voor werken, haar liefde voor Dick en Flip, en haar koppigheid. Het maatschappelijk belang van haar werk en de invloed die ze heeft gehad, komt in de serie nauwelijks aan bod. De vraag die in de serie moet worden beantwoord, is in hoeverre haar relatie met Dick een goede relatie was.
Schmidt zelf lijkt in de serie boos op Dick omdat hij haar zou hebben beperkt in haar keuzes.256 Later blijkt echter dat de relatie wel een gelukkige was en dat ze hem alleen maar heel erg mist.257 Dit blijkt uit de gesprekken die ze voert met Dick, die na zijn dood steeds weer blijft verschijnen. Haar eigenwijze karakter komt tot uiting door de manier waarop de oude Schmidt gespeeld wordt: als een knorrige oude vrouw, die zelf wil weten wat ze doet met haar leven. Ook haar neiging om verhalen mooier te maken, of zelfs te liegen, komt uitgebreid aan bod in deze serie.258 De kijker leert dat alles wat ze in de jaren tachtig en negentig in interviews heeft verteld met een korreltje zout genomen moet worden.
Musical
Het boek van Van der Zijl inspireerde niet alleen een tv-serie. In 2017 verscheen de musical
Was getekend, Annie M.G. Schmidt, waaraan Van der Zijl ook meewerkte. De musical
vertelt, volgens de website, hoe Schmidt uitgroeide van ‘een eenzaam meisje tot dé schrijfster van Nederland’.259 Net als de tv-serie focust deze musical op de persoonlijke
relaties van Schmidt. Hierin staat de relatie met haar zoon Flip (William Spaaij) centraal. Hij vindt, na de dood van zijn moeder, een kistje met oude brieven. Aan de hand hiervan reconstrueert hij samen met (de geest van) zijn moeder haar leven.260 De musical impliceert dat Flip eigenlijk nooit veel geweten heeft over het leven van zijn moeder. De personages op het podium hebben meerdere keren aanvaringen. Flip verwijt Annie (Simone Kleinsma) dat ze een afwezige moeder was en nooit echt eerlijk tegen hem geweest is. Annie ontwijkt in
255 Tamara Bos, ‘Aflevering 2’, Annie M.G., 10-01-2010, geraadpleegd op: https://www.npostart.nl/aflevering-2/26-12-2017/VPWON_1286508, 25-11-2018.
256 Tamara Bos, ‘Aflevering 1’, Annie M.G., 03-01-2010, geraadpleegd op:
https://www.npostart.nl/aflevering-1/25-12-2017/VPWON_1286507, 25-11-2018.
257 Bos, ‘Aflevering 7’.
258 Tamara Bos, ‘Aflevering 4’, Annie M.G., 03-01-2010, geraadpleegd op:
https://www.npostart.nl/aflevering-4/28-12-2017/VPWON_1286510, 25-11-2018.
259 Chassé Theater, ‘Was getekend, Annie M.G.’, geraadpleegd op:
https://www.chasse.nl/anniemg, 25-11-2018.
260 Hein Janssen, ‘Annie M.G. is feest van herkenning met een perfecte Simone Kleinsma’, De
Volkskrant, 24-09-2017, geraadpleegd op: https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/annie-m-g-is-feest- van-herkenning-met-een-perfecte-simone-kleinsma~be71b999/, 25-11-2018.
54 het stuk ook veel van zijn vragen met grapjes en liedjes. De hoofdvraag van het stuk lijkt daarom te zijn: Wie was Annie M.G. Schmidt nou écht? Zoals Flip zegt: ‘Iedereen kent mijn moeder. Alleen ik ken mijn moeder niet’.261
Ook de musical gaat voorbij aan het instituut Annie M.G. Schmidt om op zoek te gaan naar de persoon Annie. Haar werk wordt bijna niet genoemd, al wordt er wel gesteld dat ze graag en veel werkte. In één scène is er aandacht voor alles wat ze geschreven heeft en flitsen de titels voorbij.262 Wel vormen haar liedjes een rode draad door de musical, ze worden gezongen alsof ze specifieke gebeurtenissen uit haar leven omschrijven.
Net als bij de tv-serie wordt er een samenhang tussen persoonlijk leven en geschreven werk gesuggereerd. Schmidt wordt neergezet als eigenwijze vrouw met humor, die niet graag over de echte dingen in het leven praat. Uit de musical blijkt dat ze een heel onzeker mens was, haar hele leven. Het verhalen verzinnen zou een manier zijn om aan de werkelijkheid te ontsnappen. Haar relaties met haar ouders waren moeizaam, haar relatie met Dick enerzijds liefdevol, anderzijds beklemmend. Haar relatie met Flip was, volgens de musical, altijd oppervlakkig. Haar moederschap wordt in deze musical op een kritische manier bekeken. De musical impliceert dat Schmidts werk en gecompliceerde verleden negatieve invloed had op haar rol als moeder.
Documentaire
In november 2018 kwam de documentaireserie Annie M.G. Schmidt uit, gemaakt door de kleinzoon van Schmidt: Jonathan van Duijn. Van Duijn reconstrueert het leven van zijn grootmoeder door belangrijke plekken uit haar leven te bezoeken.263 De eerste aflevering beslaat de periode vanaf haar geboorte tot het moment dat ze naam begon te maken als schrijver bij Het Parool. Ook in deze documentaire wordt haar werk gepresenteerd als sterk verbonden met haar leven. Haar fijne tijd in een gastgezin in Schiedam is de reden dat pensions en gasthuizen vaak centraal staan in haar werk en gedichtjes worden verbonden aan gevoelens die ze in haar jeugd heeft gehad.264
Opvallend is dat volgens de makers van deze documentaire Schmidt lang geen controle heeft gehad over haar eigen leven. Haar moeder bepaalde niet alleen haar
261 Henk van Gelder, ‘Musical geslaagd eerbetoon aan de fantasie van Annie M.G. Schmidt’, NRC
Handelsblad, 24-09-2018, geraadpleegd op: https://www.nrc.nl/nieuws/2017/09/24/annie-blijf-met-je- tengels-van-mijn-verleden-af-13167112-a1574660, 25-11-2018.
262 Dick van den Heuvel, ‘Was getekend Annie M.G. Schmidt’, Stage productions, bezocht op 01-06-
2018.
263 Jan Vriend, ‘In het spoor van oma Annie’, Het Noordhollands Dagblad, 09-11-2018, geraadpleegd
op: https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20181108_32696034/in-het-spoor-van-oma-annie, 25-11-2018.
264
Jonathan van Duijn, ‘Aflevering 1’, Annie M.G. Schmidt, 27 november 2018, AVROTROS, geraadpleegd op: https://www.npostart.nl/annie-mg-schmidt/27-11-2018/AT_2107237, 30 november 2018.
55 opvoeding, maar ook waar en wat ze moest studeren. 265 Ze regelde zelfs een verloofde, die vervolgens deze rol van Schmidts moeder overnam.266 Schmidt wordt voornamelijk neergezet als onzekere vrouw die in het gareel moest worden gehouden. De belangrijkste emotie die de documentaire oproept is medelijden. Schmidt was een buitenbeentje, ongelukkig in de liefde en onzeker over haar uiterlijk.
In de aankondiging verbindt Van Duijn het leven van zijn oma al met zijn eigen leven en eigen persoonlijkheid.267 Ook in de documentaire komt dit aan bod. Zo verklaart hij zijn eigen slordige persoonlijkheid aan de hand van Schmidts karakter.268