De herinneringscultuur rond Annie M.G. Schmidt beperkt zich niet tot uitingen voor kinderen. De afgelopen jaren kwamen er meerdere documentaires, boeken en tv-programma’s uit waarin Schmidt en haar werk onder de loep genomen werden.
Boeken
In 1999 verscheen al een biografie over Schmidt, geschreven door Joke Linders: Doe nooit
wat je moeder zegt. Linders beschrijft het leven van Schmidt, maar wel met een focus op
haar werk: Wat heeft Schmidt geschreven, welke betekenis had dat, voor wie schreef ze, en wat waren haar inspiratiebronnen?224 Er worden weliswaar persoonlijke gebeurtenissen uit haar leven beschreven, maar alleen als ze ook invloed hebben gehad op haar schrijverschap en haar werk. Vaak verwerkte Schmidt immers deze persoonlijke ervaringen in haar stukken. Voorbeelden hiervan zijn de ongewenste zwangerschap en abortus, die in de musical Foxtrot terugkwamen of de euthanasiewens van haar man, die in het toneelstuk Er valt een traan op
de tompoes verwerkt is.225
221 ‘Papiria - tentoonstelling’, Het Kinderboekenmuseum, bezocht op 26 oktober 2018. 222 Peter de Boer, ‘Annie M.G. Schmidt, dichteres’, Trouw, 8 januari 1987.
223 ‘Letterkundig Museum eert Annie M.G. Schmidt’, Het Parool (4 februari 2011) geraadpleegd op: https://www.parool.nl/kunst-en-media/letterkundig-museum-eert-annie-m-g-schmidt~a1831552/, (17 november 2018).
224
Linders, Doe nooit wat je moeder zegt, 11.
225
46 In het boek 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis van Els Kloek is Schmidt nummer 930. Hierin wordt omschreven dat Schmidts kinderjaren niet gelukkig waren, maar wel een voedingsbodem voor haar verbeelding.226 In het korte stuk is veel aandacht voor de gebeurtenissen in haar leven die duiden op een progressieve levenshouding. Zo worden haar ongewenste zwangerschap en abortus, haar relatie met een getrouwde man en haar zelfgekozen einde besproken.227 Deze gebeurtenissen hebben blijkbaar een belangrijke rol gespeeld bij de keuze om Schmidt in het boek op te nemen. Het maakt haar, volgens de schrijvers, tot een activist en feminist, terwijl ze zich daar tijdens haar leven altijd tegen heeft afgezet. Kloek schrijft dat haar rebelse verhalen en gedichten werden geschreven met een vrolijke, ironische toon. Zo stelde Schmidt het kleinburgerlijke van de Nederlandse samenleving aan de kaak.228
In 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis wordt niet gesproken over de kritiek die Schmidt, voornamelijk van feministen, heeft gekregen. Ook haar vaak veranderende houding tegenover het feminisme komt niet aan bod. Het boek heeft als doel om vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis op de kaart te zetten. Mensen moeten te weten komen dat er veel belangrijke vrouwen zijn geweest en wat ze gedaan hebben. In de korte tekst is zichtbaar gekozen om Schmidt neer te zetten als een pionier op het gebied van vrouwenemancipatie en zelfbeschikking. De keuzes voor abortus, een getrouwde man en haar eigen dood zijn in dit stuk nog belangrijker dan de werken die ze schreef.
In 2018 kwam het boek 1001 vrouwen in de twintigste eeuw uit, hierin is Schmidt nummer 595.229 In dit boek ligt de nadruk meer op haar werk dan op haar progressieve levensstijl. Ook in de bijbehorende tentoonstelling in het Amsterdam Museum is een tekst aan Schmidt gewijd. Hierin wordt gesteld dat generaties met Schmidt zijn opgegroeid en ze met haar ironische pen het kleinburgerlijke naoorlogse Nederland beschreef.230
Televisie
In 2004 werd door de KRO het programma De grootste Nederlander aller tijden uitgezonden. Uit een lijst van 200 genomineerden mocht het Nederlandse publiek stemmen welk historisch figuur de belangrijkste persoon uit de Nederlandse geschiedenis was. Schmidt was één van de genomineerden. Ze behaalde niet de top tien, waar alleen Anne Frank als vrouwelijke kandidaat te vinden was, maar eindigde op de dertiende plaats.231 Wel werd door middel van
226
Kloek, 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis,1373.
227
Ibidem, 1373.
228
Ibidem, 1374.
229 Els Kloek, ‘Tentoonstelling 1001 vrouwen in de twintigste eeuw’, Amsterdam Museum, bezocht op
30 november 2018.
230
Kloek, ‘Tentoonstelling 1001 vrouwen in de twintigste eeuw’.
231
KRO, Aflevering, De grootste Nederlander aller tijden, 11 oktober 2004, geraadpleegd in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, 10 augustus 2018, archiefnummer: 62497.
47 korte filmpjes een groot deel van de genomineerden voorgesteld, waaronder Schmidt. Volgens het programma was ze een baanbrekende schrijver die had gezorgd voor de ‘ontbraving’ van het kinderboek en streed voor emancipatie.232 Bovendien werd nadruk
gelegd op het feit dat ze tijdloos was. Alle Nederlanders waren immers met haar werk opgegroeid en ze was na Erasmus de hoogst genoteerde schrijver.233
Historisch programma Andere Tijden kwam in 2011 met een aflevering gewijd aan Schmidt. In tegenstelling tot veel andere programma’s koos Andere Tijden er juist voor de periode te behandelen waarin Schmidt zich niet meer goed tot het Nederlandse publiek kon verhouden. In de aflevering Annie, Oud en Out wordt de jaren zeventig besproken, waarin Schmidt veel kritiek te verduren kreeg. Schmidt wordt omschreven als iemand die al de geest van de jaren zestig meedroeg, voordat de jaren zestig begonnen waren. Ze leerde Nederland stout te zijn.234 Maar in de jaren zeventig werd ze, volgens het programma, zelf gezien als onderdeel van het establishment waar ze juist in de jaren vijftig en zestig tegen ageerde. Andere Tijden bespreekt de kritiek van Jetta van Leeuwen en de negatieve recensies over een deel van haar werk.235 Wel eindigt Andere Tijden met de “wederopstanding” van Schmidt. De musical Foxtrot wordt neergezet als baanbrekend, vooral op het gebied van homo-emancipatie. Terwijl de acteurs nog moeite hadden met de reacties van het publiek, zou Schmidt toen al gezegd hebben dat ze pionierswerk aan het verrichten waren.236
In Andere Tijden wordt Schmidt neergezet als iemand die haar rebelse kant niet verloren was, maar een korte tijd niet in de tijdsgeest paste. Dit is een beeld dat eigenlijk altijd al van haar werd geschetst: een schrijver die vecht tegen de tijdgeest. Andere Tijden brengt de “dip” in Schmidts populariteit als een logisch gevolg van haar karakter. Schmidt vormde zich nooit naar de tijdgeest, ook niet toen in de jaren zeventig de progressieve, opstandige jongeren de tijdgeest bepaalden.