5.1 Oplossingsrichtingen
Op basis van de voorgaande hoofstukken kan geconcludeerd worden dat de Nederlandse kabinetsformatie op veel punten hetzelfde loopt als in Duitsland en op veel punten anders loopt dan in het VK. Een aantal punten kan Nederland meenemen in haar kabinetsformatie om deze mogelijk te verbeteren.
5.1.1 Kiesdrempel verhogen
Nederland kan een hogere kiesdrempel invoeren. Dit zorgt voor minder verdeeldheid in partijen omdat op deze manier de te kleine partijen de kiesdrempel niet halen doordat ze te weinig stemmen te krijgen en dus geen zetel krijgen. Hierdoor wordt de kans kleiner dat er een partij in de Tweede Kamer zit met één of twee zetels, waarmee deze partij weinig inspraak heeft.111 In Nederland is de kiesdrempel slechts 0,67%. In Duitsland is hij 5%, wat een mogelijke oplossing kan zijn voor Nederland. Dit is echter geen garantie voor succes, aangezien de laatste verkiezingen in Duitsland bijzonder moeizaam verliepen. Ook blijkt uit ervaring van andere landen zoals Zweden waar de kiesdrempel 4% is dat een hogere kiesdrempel parlementaire versplintering afremt, maar niet tegengaat. Om deze reden heeft de Staatscommissie deze optie ook al afgeschreven.112 Een hogere kiesdrempel dan 5% is waarschijnlijk effectiever, maar dit komt in strijd met de representatie van Nederland.113 Nederland is een vrij land waarbij gewaarborgd wordt dat een ieder zich verkiesbaar mag stellen en ongeacht hoe klein je partij is of hoe weinig stemmen je krijgt (meer dan de lage kiesdrempel); je telt mee.
5.1.2 Geen absolute meerderheid
In het VK worden leden voor het Lagerhuis gekozen op basis van welke kandidaat de meeste stemmen krijgt. Hiervoor is geen absolute meerderheid nodig van de helft plus één, maar de meeste stemmen wint. Doordat er niet gestreefd wordt naar een meerderheid van de 50+1, wordt de samenwerking vele malen makkelijker. Het is namelijk niet zo dat bepaalde partijen met elkaar moeten samenwerken, om zo een meerderheid te halen. Wanneer dat wel moet, zoals in Nederland, kan een coalitievorming enorm lang duren.
111 https://www.parlement.com/id/vh8lnhrqszxw/kiesdrempel; Art. 11 jo. art. 12 Reglement Orde Tweede Kamer Staten-Generaal.
112 Rapport Staatscommissie Parlementair Stelsel 2018, p. 174.
113 Rapport Staatscommissie Parlementair Stelsel 2028, p. 105.
In het geval dat partijen die niet samen willen werken elkaar nodig hebben voor een
meerderheid, maar bij hun standpunt blijven werkt dat het proces tegen. Er kan dus op een ander kiesstelsel worden overgegaan. Dit is echter een erg rigoureuze manier omdat de grondwet hiervoor aangepast dient te worden, maar het is niet onwerkelijk.
5.1.3 Voorkomen van verdere afsplitsing
De kabinetsformatie in Nederland gaat deels zo moeizaam doordat er enorm veel partijen zijn die uiteenlopen van links, midden, rechts een tussenvormen hiervan. De samenwerking voor partijen wordt hierdoor complex, omdat er minder snel een meerderheid gevormd kan worden wanneer er zoveel partijen zijn. De Staatscommissie wil beperken dat deelname aan de
verkiezingen te gemakkelijk gaat en zij wil beperken dat partijen afsplitsen waardoor er nog meer partijen ontstaan. Dit kan bewerkstelligd worden door de waarborgsom te verhogen en het aantal ondersteuningsklaringen te verhogen. Dit is een mogelijke oplossing om verdere afsplinteren van partijen te voorkomen, maar hierbij kan een kritische noot geplaatst worden.
Wanneer de waarborgsom en het aantal ondersteuningsverklaringen verhoogd worden, wordt het recht op passief kiesrecht gelegen in art. 4 Gw beperkt. Het wordt dan moeilijker om deel te nemen aan verkiezingen, wat haaks staat op art. 4 Gw. De Staatscommissie heeft nog een andere wijze benoemd om verdere afsplitsing te voorkomen, namelijk door het rechtstreeks kiezen van de premier. 114 Dit zal echter niet ten goede komen voor de kabinetsformatie, mede gelet op de les die we kunnen leren van Israël. Ook Israël hanteert het stelsel van evenredige vertegenwoordiging, waarbij zij gepoogd heeft om een aantal veranderingen in te voeren zoals het rechtstreeks laten kiezen van de premier. De partijen werden echter nog verder verdeeld waardoor een meerderheid vormen alleen maar ingewikkelder werd.
5.2 Tussen conclusie
Op basis van voorgaande mogelijke oplossingsrichtingen kan geconcludeerd worden dat er geen perfecte oplossing is. De oplossing van het overgaan naar een meerderheidsstelsel vereist een grondwetswijziging, wat geen voorkeur geeft. Mogelijke oplossingen die de kabinetsformatie in een andere richting zouden kunnen leiden of zouden kunnen bijdragen aan het verbeteren zijn er wel, maar aangezien het feit dat de kabinetsformatie al jaren op dezelfde manier verloopt zullen veranderingen moeizaam worden. Het voorkomen van verdeeldheid in partijen is een mogelijke oplossing. Dit kan verwezenlijkt worden door de kiesdrempel te verhogen, bijvoorbeeld ook naar 5% zoals Duitsland hanteert.
114 Staatscommissie Parlementair Stelsel 2018, p. 175.
Een hogere kiesdrempel dan 5% is waarschijnlijk effectiever, maar dit komt in strijd met de representatie van Nederland. Ook is het een mogelijke oplossing om verdere afsplitsing te voorkomen, door het verhogen van de waarborgsom en het verhogen van ondersteuningsverklaringen, maar dit staat wel op gespannen voet met art. 4 Gw. Het kiezen van de minister-president in plaats van hem te benoemen lijkt ook geen goede oplossing voor het voorkomen van verdere versplintering, omdat dit in Israël tot juist meer versplintering leidde, waar hetzelfde kiesstelsel gehanteerd wordt.
Aangezien er geen ideale oplossing is en de oplossingen die wel zouden kunnen bijdragen ingrijpend zijn en een grondwetswijziging vereisen, kan gekozen worden voor lichtere wijzigingen die indirect de kabinetsformatie verbeteren. Wat op korte termijn kan, wat ook aangehaald wordt door de Staatscommissie, is voorkomen dat de burger afhaakt van de democratie en zorgen voor een grotere opkomst bij de verkiezingen, wat uiteindelijk ten goede komt voor de kabinetsformatie. Doordat meer mensen stemmen komt beter naar voren wie zij in het kabinet willen hebben zitten. Een grotere opkomst zorgt voor een betere representatie van de kiezers. Burgers meer betrekken bij de verkiezingen door hen meer informatie hierover te verschaffen vooraf en tijdens de verkiezingen geeft hen meer inzicht over op welke partij zij het beste kunnen stemmen. Hierdoor worden zij beter vertegenwoordigd. Dit kan mede bereikt worden door extra stembureaus inzetten om de opkomst te verhogen. De opkomst van de verkiezingsdag kan ook vergroot worden door het stembiljet duidelijker en kleiner te maken, waardoor men gemakkelijk kan stemmen en het eerder zal doen. Een andere mogelijkheid is de invoering van early voting. Er kan dan een paar dagen voor de verkiezingsdatum al gestemd worden wat de opkomst zal vergroten doordat men meer tijd heeft om te stemmen. Het verhogen van de opkomst heeft echter niet veel zin als de burger dezelfde kleine hoeveelheid invloed blijft houden op de kabinetsformatie zoals nu het geval is. Om de burger wat meer directe invloed te geven, kan een gekozen formateur een oplossing bieden. Nu wordt de formateur benoemd door de Tweede Kamer.115 De kiezers kunnen tegelijk met de Kamerverkiezingen hun stem uitbrengen op een formateur door middel van een apart stembiljet. Tot slot is het een oplossing om meer te kijken naar regionale behoeften. Dit gaat gepaard met het evenredige kiesstelsel en op deze manier komt de stem van de burger meer naar voren.
115 Art. 139a Reglement Orde Tweede Kamer Staten-Generaal.