Joan Muyskenweg 25, Amsterdam
http://www.meertens.knaw.nl
Directeur: H.J. Bennis
Werkgebied
Het instituut kent twee onderzoeks-/documentatie-gebie- den: Variatielinguïstiek en Nederlandse etnologie. Voor beide gebieden zijn vier zwaartepunten geformuleerd. Binnen variatielinguïstiek zijn dat syntactische variatie, morfologische variatie, fonologische variatie en naam- kunde. Binnen Nederlandse etnologie: feest en ritueel, orale cultuur, materiële cultuur en religieuze cultuur.
Ontwikkelingen
In 2002 heeft de onderzoeksgroep Nederlandse etnologie zich gebogen over een nieuw onderzoeksplan waarin de ingezette vernieuwing van het onderzoek gestalte heeft gekregen. Het resultaat is een goed uitgebalanceerd plan (Onderzoeksprogramma 2002-2005), waarin de verschillende onderzoeksgebieden een duidelijke plaats hebben gekregen binnen een homogeen programma. Het onderzoeksproject ‘Feestcultuur in Nederland’ is opnieuw opgestart en staat nu onder leiding van de in 2002 aan- getrokken antropologe Irene Stengs. Voorbereidingen zijn getroffen voor de aanvang (1.1.2003) van het door nwo ondersteunde project ‘Migratie en Materiële Cultuur’, o.l.v. Hester Dibbits (i.s.m. siswo). Herman Rodenburg is per 1 september benoemd tot bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Leuven, met als leeropdracht ‘Historische Antropologie, in het bijzonder van de Nederlanden ca. 1600-ca.1950’. Louis Grijp heeft in januari zijn oratie ‘Van Hadewijch tot Hazes’ gehouden als bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Utrecht.
Op het terrein van de taalvariatie is Frans Hinskens de onderzoeksgroep Variatielinguïstiek komen versterken; hij is inmiddels benoemd tot onderzoeksleider. Het om- vangrijke project ‘Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten (sand)’ verloopt voorspoedig; in 2002 is het veldwerk afgerond en zijn de transcripties van vrijwel alle interviews voltooid. Tevens werd de internationale samenwerking op het terrein van de syntactische variatie ondersteund door de toekenning van een esf-subsidie. Het project ‘Morfologische Atlas van de Nederlandse Dialecten’ heeft een impuls gekregen zodat de eerste concrete resultaten in 2003 zullen worden gerealiseerd. Twee nwo-programma’s zijn gehonoreerd en zullen in 2003 van start gaan: ‘Variation in Inflection’ (Hans Bennis in samenwerking met Fred Weerman (uva)) en ‘Determinants of Dialectal Variation’ (Hans Bennis in samenwerking met John Nerbonne (rug) en Herman Niebaum (rug)).
Een aantal congressen en symposia zijn door het Meertens Instituut (mede) georganiseerd, zoals het glow-congres (zie onder), het Naamkunde Congres, de Morfologiedagen, de stdh-dag, het congres over de geschiedenis van de Volkskunde, en het symposium ‘Het Nederlands: een weerbare taal’.
De archieven en collecties die het Meertens Instituut beheert worden onder andere met subsidies vanuit het knaw-digitaliseringsfonds verder ontsloten en toegankelijk gemaakt voor onderzoekers. Daarnaast is de bibliotheek substantieel uitgebreid door de komst van een belangrijk deel van de collectie van het Nederlands Openluchtmuseum (inclusief het archief Van der Ven) te Arnhem. De website is verder uitgebreid en er wordt gewerkt aan de vertaling van een groot deel van de website in het Engels.
Belangrijkste resultaten
Het werk aan elektronische databanken die beschikbaar zijn of komen via de snel groeiende website van het Meertens Instituut werd in 2002 met kracht voortgezet. Dit heeft geleid tot de voltooiing van de elektronische databank van het ‘Goeman-Taeldeman-Van Reenen project’. In deze databank zijn taalgegevens opgenomen
gegevens zullen tevens leiden tot de Morfologische Atlas
van de Nederlandse Dialecten(mand) waarvan het eerste
deel voor 2003 gepland staat. Een tweede databank die afgerond is en die vanaf 2002 via internet toegankelijk is, is de Bedevaartbank (www.meertens.knaw.nl/bol/). In deze digitale databank is de bedevaartcultuur in Nederland in verleden en heden (van 500 na Chr. tot 2000 na Chr.) in kaart gebracht. Tussen 1993 en 2000 is door een team van ruim honderd medewerkers van binnen en buiten het Meertens Instituut gewerkt aan de totstandkoming van het lexicon Bedevaartplaatsen in Nederland. De gegevens die opgenomen zijn in het driedelige standaardwerk Bedevaartplaatsen in Nederland (P.J. Margry & C.M.A. Caspers; 1997-2000; Hilversum) zijn op deze databank te vinden. Een derde databank die afgerond en toegankelijk is via de website is de Boedel- bank (www.meertens.knaw.nl/boedelstek/index.htm). In deze databank zijn de gegevens uit zo’n 3.000 boedelin- ventarissen integraal opgenomen. Een boedelinventaris of inboedelbeschrijving is een officieel document waarin de bezittingen van een persoon of een huishouden beschre- ven worden; bronnenmateriaal voor historisch onderzoek naar wooncultuur, consumptiepatronen en tal van andere zaken. De inventarissen dateren uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw en zijn afkomstig uit vier verschillende regio’s van Nederland.
Een belangrijk moment in 2002 was de toekenning van de Prins Bernhard Cultuurfondsprijs voor de Geesteswetenschappen aan Gerard Rooijakkers, vanwege zijn verdiensten om de wetenschapsdiscipline volkskunde of Nederlandse etnologie een nieuwe invulling te geven. Deze prijs is een ondersteuning van het belang van het etnologische onderzoek in het algemeen, en tevens een erkenning van de Nederlandse etnologie als zelfstandige wetenschapsdiscipline.
Het Meertens Instituut heeft in 2002 de organisatie op zich genomen van het jaarlijkse glow-congres (april 2002 Trippenhuis). Dit is het belangrijkste internationale congres op het terrein van de generatieve taalkunde. Het was de 25ste aflevering van dit Europese congres dat in 1988 voor het eerst in Amsterdam is georganiseerd. Dit jubileumcongres had als onderwerp: ‘Linguistic Micro- variation’. Het belang van dit congres was vooral dat het onderwerp direct gerelateerd was aan de onderzoeks- thema’s die centraal staan binnen de onderzoeksgroep Variatielinguïstiek. Het bood een mogelijkheid om onderzoekthema’s van het instituut op de internationale onderzoeksagenda te plaatsen.
Belangrijkste publicaties
• Sjef Barbiers, Leonie Cornips & Susanne van der Kleij (eds) Syntactic Microvariation. E-book. www. meertens.knaw.nl/books/synmic. Dit electronische boek bevat onder meer een geselecteerd aantal, theo- retisch taalkundige lezingen die gehouden zijn tijdens een workshop met dezelfde titel, die in 2000 aan het Meertens Instituut is gegeven. Deze workshop en dit boek vormen het begin van Europese samenwerking op het terrein van syntactische variatie.
• Hans Bennis, Guus Extra, Pieter Muysken & Jacomine Nortier (red.) Een buurt in beweging. Talen en culturen in
het Utrechtse Lombok en Transvaal. Amsterdam: Aksant.
pp. 372. Dit boek is de afsluitende publicatie van het
succesvolle tcult-project, waarin onderzoekers van het Meertens Instituut, zowel etnologen als taalkundigen, hebben samengewerkt met onderzoekers van de Universiteiten van Amsterdam, Leiden, Tilburg en Utrecht, en dat werd gesubsidieerd door nwo. • Ton Dekker De Nederlandse volkskunde. De verwe-
tenschappelijking van een emotionele belangstelling.
Amsterdam: Aksant. pp. 398. Dit boek beschrijft het ontstaan en de geschiedenis van de Nederlandse volkskunde als wetenschappelijke discipline. Vooral de totstandkoming van de documentering en bestudering van de volkskunde door het Meertens Instituut en de volkskunde tijdens de Tweede Wereldoorlog worden hier gedetailleerd aan de orde gesteld.
Productie
wetenschappelijke output
10 artikelen in tijdschriften met een referee systeem 19 artikelen in overige vaktijdschriften
8 bijdragen aan proceedings 15 boeken
34 hoofdstukken in boeken
13 wetenschappelijke rapporten/adviezen 108 voordrachten en gastcolleges op uitnodiging 1 wetenschappelijke prijs
Overige output
• archief: 7 collecties verworven (muziek, foto’s, manus- cripten etc.)
• audio nieuwe opnamen: 196 cd’s • audio digitalisering: 893 cd’s
• audio voor onderzoek/tv & radio: 58 geluidsdragers • bedevaartbank: 2563 records
• bibliotheek inwerken aanwinsten: 2688 boeken/ tijdschriften
• bibliotheek 2 collecties verworven (nom, Foppe) • bibliotheek: retro-invoer: 56 titels
• informatie 455 verzoeken om inlichtingen, 214 verzoe- ken schriftelijk afgehandeld
• knipselarchief: 920 knipsels • liedbronnen: 1573 bronnen • liedopnamen: 734 liederen
• morfologische atlas gereedkomen database van 1.2 miljoen transcripties
• morfologische atlas voltooiing cartografische applicatie voor mand en sand
• naamkunde: 7500 records toegevoegd aan Nederlandse Familienamen Databank (nfd),nfd vertaald in het Engels, het bibliografische bestand Namen en Naam- kunde in Nederland en elders (nnn) geschikt gemaakt voor de website
• straatliederen: 4000 liederen ingevoerd
• syntactische atlas: voltooiing veldwerk (totaal 260 interviews), 250 interviews getranscribeerd
• technische ontwikkeling: gewerkt aan 42 documentatie- en digitaliseringsprojecten, overgang naar ‘open source software’ en ‘open standaards’
• verhalenbank: 1000 records ingevoerd
• volkskundige trefwoorden: 1400 records ingevoerd • volksliedarchief: 15.779 liederen ingevoerd
Personeelsinzet Meertens Instituut
Onderwerp of thema Aantal fte
2001 2002 wp nwp wp nwp Variatielinguïstiek 8,8 4,2 9,6 5,7 Etnologie 9,1 8,9 10,6 7,4 Directie 1,0 – 1,0 – Algemene Zaken Hoofd 0,6 – 0,7 – p&o – 0,5 – 0,6 financiën – 0,8 – 0,8 pr en dtp – 2,6 – 2,6 Receptie/secretariaat – 1,5 – 2,5 Automatisering – 4,8 – 5,3 Bibliotheek/datainvoer – 3,8 – 3,5 Beheer en collectie – 0,4 – 0,4 Totaal 19,5 27,5 21,9 28,8