http://www.niod.knaw.nl
Directeur: J.C.H. Blom
Werkgebied
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (niod) heeft als werkgebied de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Nederlands-Indië/Indonesië in het bredere kader van de eigentijdse geschiedenis. Het niod heeft vanaf de oprichting in 1945 twee centrale taken. De eerste is de Informatie- en Documentatietaak; dat wil zeggen het beheren, ontsluiten en ter beschikking stellen van documentatie over de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Nederlands-Indië/Indonesië en alles wat daar direct mee samenhangt, als ook het geven van informatie daarover aan overheidsinstellingen en particulieren. De tweede taak is het verrichten van wetenschappelijk onderzoek op dit terrein in het bredere kader van de eigentijdse geschiedenis.
Ontwikkelingen
In het in 2000 gepubliceerde Research Plan 1998-2003 worden de drie zwaartepunten uitgewerkt, die een doelge- richte omslag naar een breder werkterrein mogelijk moet maken. De zwaartepunten zijn a) staat en maatschappij onder spanning van oorlog en conflict, b) de langere termijn verschijnselen rond de gevolgen van oorlog en conflict voor individuele burgers en hun sociale leven en c) de geschiedenis van Nederlands-Indië/Indonesië in de context van de moderne Aziatische geschiedenis.
Op woensdag 10 april werd het rapport Srebrenica, een
‘veilig’ gebied. Reconstructie, achtergronden, gevolgen en analyses van de val van een Safe Area gepresenteerd aan de
opdrachtgever: de minister van ocenw. J.C.H. Blom hield een aanbiedingstoespraak, die live op de televisie werd uitgezonden. Tijdens de daarop volgende persconferentie bleek hoe overweldigend de binnen- en buitenlandse belangstelling voor dit onderwerp was. De eerste reacties op het rapport waren overwegend positief, maar de voorzichtig op gang gekomen discussie (er moesten eerst meer dan 3.000 pagina’s + bijlagen worden gelezen) werd al snel overschaduwd door het aftreden van het 2e kabinet
Kok als consequentie van het rapport. Later verscheen ook een handzame samenvatting van het rapport.
In de personele sfeer hebben een aantal voor het niod noemenswaardige ontwikkelingen plaatsgevonden: P. Romijn, hoofd onderzoek, werd door de Universiteit van Amsterdam benoemd tot hoogleraar ‘Geschiede- nis van de 20e eeuw, in het bijzonder betreffende de
geschiedenis van het openbaar bestuur in tijden van oorlog en crises’ en onderzoeksmedewerkster mw. E. Gans werd bij dezelfde universiteit benoemd tot bijzonder hoogleraar ‘Hedendaags jodendom. Zijn geschiedenis en zijn cultuur’.
Aan het eind van het jaar kwam het Centrum voor Holocaust en Genocide Studiën tot stand, een samen- werking tussen de knaw en de uva. Als uitvloeisel van het Nederlandse voorzitterschap van de internationale ‘Task Force for International Cooperation on Holocaust Education, Remembrance and Research’ stelde de rege- ring gelden ter beschikking om bovengenoemd centrum tien jaar te kunnen financieren. Onderzoeksmedewerker J.Th.M.Houwink ten Cate werd benoemd tot directeur van het instituut en hij werd tevens bij de Universiteit van Amsterdam als hoogleraar ‘Holocaust en genocide studiën’ aangesteld. Het instituut geniet voorlopig gastvrijheid bij het niod.
Belangrijkste resultaten
Het Srebrenica-rapport was het resultaat van vijf jaar werken aan een overheidsopdracht, waarvan de conse- quenties onvoorzienbaar waren. G. Aalders eindigde zijn ‘rooftrilogie’ met Eksters. De nazi-roof van 146 duizend kilo
goud bij De Nederlandsche Bank. Van J. Withuis verscheen Erkenning. Van oorlogstrauma naar klaagcultuur.
In Nederlanders, Japanners en Indonesiërs (onder redactie
van E. Somers en S. Rijpma) werd teruggeblikt op de succesvolle tentoonstelling die in het Rijksmuseum was gehouden en op zeven locaties in Japan was te bezichtigen.
Azië-projecten
In 2000 zijn belangrijke stappen gezet op de weg van de gewenste verbreding van het Azië-onderzoek. Het ministerie van vws gaf het niod opdracht voor een groot onderzoeksproject naar de periode van de jaren ’30 tot de jaren ’60 in de Indonesische archipel, ‘Van Indië tot Indo- nesië. De herschikking van de Indonesiche samenleving’. Dit vierjarig vws-programma is in september van start gegaan. In dit programma participeren het knaw-instituut kitlv, het nias en de Universiteit Utrecht.
Vanuit het ‘Historical research Program on the Relations between Japan and the Netherlands’ is het dagboekenproject succesvol afgerond met het vijfde deel van De Japanse bezetting in dagboeken, namelijk Tjideng, onder redactie van J. Kemperman. Vier eerdere delen handelden over een vrouwenkamp, een mannenkamp, over dwangarbeid aan de Birma-Siam-spoorlijn en over het leven buiten de kampen. Een tweede termijn van vijf jaar is in het kader van dit programma gestart onder de naam ‘Dutch and Japanese Encounters in Europe and Asia since the end of the Pacific War until the 1970’s’. Het fotoconserverings- en digitaliseringproject werd in juli afgerond. Circa 100.000 foto’s werden eerst op kleinbeeld negatief film gezet, vervolgens gescand en daarna ingevoerd in het speciaal voor het niod ontwor-
In samenwerking met de Centrale Archief Selectiedienst (cas) in Winschoten werd de ‘Inventaris van de Generalkommissar für Verwaltung und Justiz’ afgerond. De cas zorgde tevens voor de materiële verzorging van dit archief. De komende jaren zullen alle bij het niod ondergebrachte overheidsarchieven deze bewerking ondergaan. Productie Wetenschappelijke output 10 artikelen in vaktijdschriften 15 boeken 19 hoofdstukken in boeken 1 wetenschappelijk rapport en bijlagen 9 bijdragen in dag- en weekbladen 12 recensies
80 voordrachten en lezingen
Schriftelijke informatievoorziening 3153 inkomende schriftelijke verzoeken
3078 uitgaande schriftelijke antwoorden inkomende 1435 schriftelijke verzoeken bij correspondentieteam 1700 uitgaande schriftelijke antwoorden van correspon- dentieteam
100 inkomende schriftelijke verzoeken mbt pur en Stichting 1940-1945
115 uitgaande schriftelijke antwoorden mbt pur en Stichting 1940-1945
Overige output
Het aantal bezoekers aan de studiezaal lag dit jaar rond de 2500. De proefopenstelling op de donderdagavond viel positief uit en werd aan het eind van het jaar blijvend.
Belangrijkste publicaties
• Srebrenica, een ‘veilig’ gebied. Reconstructie, achtergron-
den, gevolgen en analyses van de val van een Safe Area
(Amsterdam 2002).
• G.Aalders, Eksters. De nazi-roof van 146 duizend kilo goud
bij De Nederlandsche Bank (Amsterdam 2002).
• L. de Jong, The collapse of a colonial society. The Dutch in
Indonesia during the Second World War (Leiden 2002).
• J. Withuis, Erkenning. Van oorlogstrauma naar klaagcul-
tuur (Amsterdam 2002).
• Nederlanders, Japanners en Indonesiërs, onder redactie van E. Somers en S. Rijpma (Zwolle 2002).
• Utopie. Utopisch denken, doen en bouwen in de twintigste
eeuw. 13e jaarboek van het Nederlands Instituut van
Oorlogsdocumentatie. Red: M. de Keizer, M. Heijmans- Van Bruggen, E. Somers, A. van Son (Zutphen 2002).
Personeelsinzet NIOD
Onderwerp of thema Aantal fte
2001 2002 wp nwp wp nwp Infodoc 3,5 10,6 3,5 13,4 Onderzoek 9,0 10,0 Onderzoeksprojecten 15,0 4,6 12,4 Directie 1,5 1,5 Bedrijfsvoering 1,0 8,4 1,0 8,8 Totaal 30,0 23,6 28,4 22,2 Financiering Exploitatietotaal 2002: € 5.529.000 Financieringsbronnen in procenten knaw 45,6% Contractonderzoek 42,4% Overig 12,0% Totaal 100%