4.3 Handhaving door de EU-burger en niet-gouvernementele organisaties
4.3.2 Voorbeelden van nationale rechtspraak
4.3.2.2 Nationale rechtbank
In dit hoofdstuk zullen kort zaken aangehaald worden die voor de nationale rechtbank verschenen in verschillende Europese lidstaten. Daarbij zal gekeken worden hoe de nationale rechters hier tegenover staan alsook wat vooral geëist wordt van de EU-burgers en NGO’s.
4.3.2.2.1 Greenpeace tegen het Vlaamse Gewest
Twee jaar geleden daagde Greenpeace de Vlaamse regering voor de rechter wegens de overschrijding van de grenswaarden voor stikstofdioxide (NO2) opgenomen in Richtlijn
2008/50/EG. Hierbij gaf de rechter Greenpeace gelijk en oordeelde ze dat de Vlaamse regering binnen het jaar na de betekening van het vonnis, 6 november 2018, een luchtkwaliteitsplan moest opstellen dat aantoont hoe deze overschrijdingen zo kort mogelijk zullen worden gehouden. Het Vlaamse Gewest moest dit plan opstellen binnen een periode van een jaar, tegen een boete van duizend euro per dag vertraging, met een maximum van vijf miljoen euro.339
De Vlaamse regering stelde een luchtkwaliteitsplan op om deze overschrijding aan te pakken maar volgens Greenpeace beantwoordde het niet aan de vereiste om de termijn van overschrijding zo kort mogelijk te houden. Ze stelde dat het geen garanties bevatte dat de luchtkwaliteit op korte termijn zou verbeteren. Daarom stuurde Greenpeace een gerechtsdeurwaarder naar het kabinet van minister Demir, Vlaams minister van Omgeving en Energie, om de naleving van het vonnis af te dwingen. Greenpeace maande de Vlaamse regering aan tot het betalen van een dwangsom van duizend euro per dag, omdat het nieuwe Vlaamse luchtkwaliteitsplan niet voldoet aan de vereisten.340
Op deze manier probeerden ze de Vlaamse overheid wakker te schudden om werk te maken van een adequaat luchtkwaliteitsplan. Dit heeft echter nog niet het gewenste effect met zich meegebracht. Minister Demir had reeds in een plenaire vergadering van het Vlaams Parlement aangegeven dat ze het luchtkwaliteitsplan niet ging bijsturen en tot de dag van vandaag is dit ook nog niet gebeurd. Zij is van oordeel dat er een goed luchtkwaliteitsplan werd opgesteld dat aan de nodige vereisten voldoet. Daarbij gaf ze aan ze dit desnoods ook op die manier voor de rechtbank ging verdedigen. Het is duidelijk dat aan deze zaak nog een staartje zal komen.341
339Brussel (10de k.) (Besch.), 10 oktober 2018, Greenpeace/ Vlaamse Gewest; S. VEREYCKEN, “A partial win for Greenpeace Belgium in air pollution case against the Flemish Region”, WCEL -IUCN 2018, 1-3; CLIENTEARTH, Top EU Court backs Brussels citizens’ right to clean air, 2019, https://www.clientearth.org/press/top-eu-court-backs- brussels-citizens-right-to-clean-air/ en J. DE SCHAMPHELAERE, “Greenpeace stuurt deurwaarder naar Demir”, De Tijd 2019, https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/algemeen/greenpeace-stuurt-deurwaarder-naar- demir/10179087.html.
340 J. DE SCHAMPHELAERE, “Greenpeace stuurt deurwaarder naar Demir”, De Tijd 2019, https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/algemeen/greenpeace-stuurt-deurwaarder-naar-
demir/10179087.html.
341 J. DE SCHAMPHELAERE, “Greenpeace stuurt deurwaarder naar Demir”, De Tijd 2019, https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/algemeen/greenpeace-stuurt-deurwaarder-naar-
demir/10179087.html en VLAAMS PARLEMENT, Vlaanderen zal luchtkwaliteitsplan niet aanpassen, 2019, https://vlaamsparlement.tv/vlaanderen-zal-luchtkwaliteitsplan-niet-aanpassen/.
4.3.2.2.2 Nationale zaken in het Verenigd Koninkrijk, België, Frankrijk, Spanje, Duitsland, Nederland, Slowakije en Tsjechië
Uit de recente rechtszaken die door burgers en NGO's werden aangespannen tegen hun nationale autoriteiten blijkt dat de acties van burgers aan belang winnen. In verschillende lidstaten deden nationale rechters uitspraak ten gunste van het recht van burgers op schone lucht en eisten zij dat de desbetreffende lidstaten verdere maatregelen namen om de luchtverontreiniging aan te pakken.342
Zoals hierboven343 reeds uitgebreid werd besproken werden het Verenigd Koninkrijk en
België door hun nationale rechters veroordeeld tot het opstellen van een luchtkwaliteitsplan waarin de vooropgestelde maatregelen worden opgenomen. Daarnaast kon in ditzelfde hoofdstuk ook vastgesteld worden dat in België een zaak lopende is in verband met de monitoringspunten.344
Op 11 juli 2017 werd de Franse regering door de Raad van State veroordeeld tot het opstellen van nieuwe en effectieve luchtkwaliteitsplannen om binnen de kortst mogelijke tijd de grenswaarden opgenomen in de Richtlijn 2008/50/EG te bereiken. Dit was een zeer belangrijke beslissing van het hoogste gerechtshof want in eerdere beslissingen werd de vraag van de burgers en NGO’s om hun recht op schone lucht voor rechtbanken te doen gelden terzijde geschoven.345
Ook in Spanje werd door een NGO een rechtszaak aangespannen tegen het ontbreken van een luchtkwaliteitsplan in de regio Castilla y Leon. Op 19 oktober 2018 oordeelde het Hooggerechtshof van Valladolid dat de regionale regering binnen een jaar een luchtkwaliteitsplan moest opstellen om de ozonconcentraties in de regio aan te pakken.346
In Duitsland werden reeds verschillende zaken opgestart tegen de deelstaten door EU-burgers en NGO’s om hun recht op schone lucht af te dwingen. Hiermee wilden de EU-burgers en 342 EUROPESE REKENKAMER (ERK), Speciaal verslag over luchtverontreiniging: onze gezondheid nog steeds
onvoldoende beschermd, 2018, nr. 23/2018,
www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/SR18_23/SR_AIR_QUALITY_NL.pdf, 44. 343 Supra 4.3.2.1.
344 Supreme Court (UK) 29 april 2015, nr. UKSC 2012/0179, www.supremecourt.uk/; High Court (UK), 2 november 2016, nr. CO/1508/2016, www.judiciary.uk; High Court (UK), 21 februari 2018, nr. CO/4922/2017, www.judiciary.uk; Brussel (10de k.) (Besch.), 10 oktober 2018, Greenpeace/ Vlaamse Gewest en HvJ 26 juni 2019, nr. C-723/17, ECLI:EU:C:2019:533, Lies Craeynest e.a. tegen Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Brussels Instituut voor Milieubeheer.
345 Conseil d'État (FR.) 10 juni 2015, nr. 369428, ECLI:FR:CESSR:2015:369428.20150610, www.legifrance. gouv.fr; Conseil d'État (FR.) 12 juli 2017, nr. 394254 , ECLI:FR:CECHR:2017:394254.20170712, www.legifrance. gouv.fr en EUROPESE COMMISSIE (EC), Commission staff working document fitness check of the Ambient Air Quality Directives Directive 2004/107/EC relating to arsenic, cadmium, mercury, nickel and polycyclic aromatic hydrocarbons in ambient air and Directive 2008/50/EC on ambient air quality and cleaner air for Europe, Brussel,
2019, SWD (2019) 427 final,
https://ec.europa.eu/environment/air/pdf/SWD_2019_427_F1_AAQ%20Fitness%20Check.pdf, 134.
346 EUROPESE COMMISSIE (EC), Commission staff working document fitness check of the Ambient Air Quality Directives Directive 2004/107/EC relating to arsenic, cadmium, mercury, nickel and polycyclic aromatic hydrocarbons in ambient air and Directive 2008/50/EC on ambient air quality and cleaner air for Europe, Brussel,
2019, SWD (2019) 427 final,
NGO’s de betrokken deelstaten ertoe verplichten hun luchtkwaliteitsplannen voor schone lucht aan te passen zodat ze in overeenstemming zijn met Richtlijn 2008/50/EG. Hierbij moet onder andere verwezen worden naar de zaak Janecek, maar hierna volgden nog vele zaken waarbij nationale rechters oordeelden dat een deelstaat een luchtkwaliteitsplan moest opstellen dat in overeenstemming was met Richtlijn 2008/50/EG.347
In Nederland veroordeelde de rechtbank Den Haag de lidstaat tot het opstellen van een luchtkwaliteitsplan dat aan de regelgeving voldoet. Ook hier gaf de rechter aan dat het luchtkwaliteitsplan maatregelen moet bevatten die ervoor zorgen dat alle overschrijdingen op de kortst mogelijke termijn moeten verdwijnen.348
Zowel in Slowakije als in Tsjechië oordeelde de nationale rechter dat hun luchtkwaliteitsplannen niet in overeenstemming waren met de Richtlijn 2008/50/EG inzake de luchtkwaliteit en schonere lucht. Ze waren namelijk te vaag en niet effectief.349
Uit bovenstaande zaken kan dus vastgesteld worden dat een groeiend aantal juridische procedures wordt opgestart door EU-burgers en NGO’s tegen hun lidstaat. Daarnaast wordt door een groeiend aantal nationale rechters in de Europese Unie het recht van mensen op schone lucht beschermd en houdt ze de nationale autoriteiten hiervoor verantwoordelijk. Daarnaast moet ook vastgesteld worden dat de EU-burgers en NGO’s vooral eisen dat hun lidstaat een luchtkwaliteitsplan opstelt dat in overeenstemming is met de in Richtlijn 2008/50/EG opgenomen vereisten.
In enkele EU-lidstaten maken belemmeringen voor de toegang tot de rechter het echter moeilijk om het recht op schone lucht te beschermen. Zo werden er problemen vastgesteld in Frankrijk, Polen en Bulgarije.350
Tot voor kort was het in Frankrijk niet mogelijk voor EU-burgers en NGO’s om een zaak op te starten tegen hun lidstaat wegens het niet naleven de Richtlijn inzake de luchtkwaliteit en schonere lucht. In eerdere beslissingen, waaronder ook in een vonnis van de Raad van State in 2015, werd de vraag van de burgers en NGO’s om hun recht op schone lucht voor
347 Bundesverwaltungsgericht (DE) 5 september 2013, nr. 7C 21.12, ECLI:DE:BVerwG:2013:050913U7C21.12.0, https://www.bverwg.de; Verwaltungsgericht Hamburg (DE) 6 november 2014, nr. 9K 1280/13, https://justiz.hamburg.de; Verwaltungsgericht Wiesbaden (DE) 30 juni 2015, nr. 4K 95/15.WI(2), https://legal.cleanair-europe.org en Verwaltungsgericht Düsseldorf (DE) 13 september 2016, nr. 3K 7695/15. 348 Rechtbank Den Haag (NL) 7 september 2017, nr. C/09/532971 / KG ZA 17/644, ECLI:NL:RBDHA:2017:10171, www.rechtspraak.nl.
349 EUROPESE COMMISSIE (EC), Commission staff working document fitness check of the Ambient Air Quality Directives Directive 2004/107/EC relating to arsenic, cadmium, mercury, nickel and polycyclic aromatic hydrocarbons in ambient air and Directive 2008/50/EC on ambient air quality and cleaner air for Europe, Brussel,
2019, SWD (2019) 427 final,
https://ec.europa.eu/environment/air/pdf/SWD_2019_427_F1_AAQ%20Fitness%20Check.pdf, 134-13.
350HvJ 25 juli 2008, nr. C-237/07, ECLI:EU:C:2008:447, zaak Janecek; HvJ 19 november 2014, nr. C-404/13, ECLI:EU:C:2014:2382, zaak ClientEarth; HvJ 26 juni 2019, nr. C-723/17, ECLI:EU:C:2019:533, Lies Craeynest e.a. tegen Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Brussels Instituut voor Milieubeheer en CLIENTEARTH, Highest administrative court grants access to justice and upholds right to clean air in France, 2017, https://www.clientearth.org/highest-administrative-court-grants-access-justice-upholds-right-clean-air- france/.
rechtbanken te doen gelden terzijde geschoven. In 2017 oordeelde de Raad van State dat dit alsnog toch mogelijk is.351
De regelgeving rond luchtkwaliteitsplannen werd in Polen opgenomen in een afzonderlijke wet inzake provinciaal zelfbestuur waardoor ze worden beschouwd als "lokale wetten". Volgens deze wet moeten individuen en NGO’s aantonen dat een inbreuk werd gepleegd op hun wettelijke rechten of belangen. In 2017 vocht een inwoner van de stad Rybnik het luchtkwaliteitsplan van de verantwoordelijke provinciale overheid aan bij de administratieve rechtbank. Deze rechtbank was echter van mening dat het luchtkwaliteitsplan tot het bestuursorgaan was gericht, waardoor de burger niet over de vereiste wettelijke belangen beschikte om de zaak aanhangig te maken. De aanvragers zijn in beroep gegaan, maar ook de hoogste administratieve rechtbank volgde de uitspraak van de lagere rechtbank.352
In juni 2017 vochten enkele Bulgaarse inwoners en een NGO het luchtkwaliteitsplan van Sofia aan bij de administratieve rechtbank. De rechtbank beoordeelde de ingestelde vordering als onontvankelijk waarbij als reden werd gegeven dat een luchtkwaliteitsplan een interne administratieve handeling is die de rechten en belangen van burgers en NGO’s niet schaadt. De eisende partij ging tegen deze uitspraak in beroep maar ook de hoogste administratieve rechtbank wees deze vordering af. Ook in latere zaken bleven de nationale rechters achter dit standpunt staan.353
In 2019 riep ClientEarth de Europese Commissie op actie te ondernemen tegen Bulgarije en Polen om de toegang van mensen tot de nationale rechtbanken te deblokkeren om hun recht op schone lucht te beschermen. ClientEarth argumenteerde dat het voorkomen dat mensen deze luchtkwaliteitsplannen kunnen aanvechten de fundamentele beginselen van het rechtssysteem van de Europese Unie en bepalingen van het Verdrag van Aarhus schendt, in het bijzonder het beginsel van effectieve rechterlijke bescherming. De Commissie gaat deze klacht beoordelen en vervolgens beslissen of zij een inbreukprocedure zal starten tegen Bulgarije en Polen. Daarnaast worden deze kwesties ook behandeld door het “Aarhus Compliance Committee”. Deze zaken zijn nog steeds hangende.354
351 Conseil d'État (FR.) 10 juni 2015, nr. 369428, ECLI:FR:CESSR:2015:369428.20150610, www.legifrance. gouv.fr; Conseil d'État (FR.) 12 juli 2017, nr. 394254, ECLI:FR:CECHR:2017:394254.20170712, www.legifrance.gouv.fr en EUROPESE COMMISSIE (EC), Commission staff working document fitness check of the Ambient Air Quality Directives Directive 2004/107/EC relating to arsenic, cadmium, mercury, nickel and polycyclic aromatic hydrocarbons in ambient air and Directive 2008/50/EC on ambient air quality and cleaner air for Europe, Brussel, 2019, SWD(2019)427 final, https://ec.europa.eu/environment/air/pdf/SWD_2019_427_F1_AAQ%20Fitness% 20Check.pdf, 134.
352 SECRETARY TO THE AARHUS CONVENTION COMPLIANCE COMMITTEE, Communication to the Aarhus Comvention’s Compliance Committee-ACCC/C/2016/151 Poland, Genève, 2016, https://www.unece.org /fileadmin/DAM/env/pp/compliance/C2016-151_Poland/Communication_Poland_ClientEarth_27.10.2016_ local_laws.pdf en CLIENTEARTH, Poland and Bulgaria deny acccess to justice to citizend and NGOs fighting dirty air, 2019, https://www.clientearth.org/ poland-and-bulgaria-deny-access-to-justice-to-citizens-and-ngos- fighting-dirty-air/.
353SECRETARY TO THE AARHUS CONVENTION COMPLIANCE COMMITTEE, Communication to the Aarhus Comvention’s Compliance Committee - ACCC/C/2018/161 Bulgaria, Genève, 2018, https://www.unece.org/ fileadmin/DAM/env/pp/compliance/C2018-161/Communication_Bulgaria_ZaZemiata_01.10.2018.pdf en CLIENTEARTH, Poland and Bulgaria deny acccess to justice to citizend and NGOs fighting dirty air, 2019, https:// www.clientearth.org/poland-and-bulgaria-deny-access-to-justice-to-citizens-and-ngos-fighting-dirty-air/. 354 SECRETARY TO THE AARHUS CONVENTION COMPLIANCE COMMITTEE, Communication to the Aarhus Comvention’s Compliance Committee - ACCC/C/2016/151 Poland, Genève, 2016, https://www.unece.org/