Hollandsche Schouwburg
Hoofdstuk 7 | Gap-analyse
6. Nationaal Monument Kamp Vught
“Herdenken is nadenken”
Nationaal Monument Kamp Vught in Noord-Brabant is een modern herinneringscentrum dat gelokaliseerd is op het voormalige SS-Konzentrationslager Herzogenbusch. In 1943 en 1944 werden hier ruim 31.000 mensen gevangen gehouden. Vandaag de dag geeft het monument weer hoe mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog dader, slachtoffer of omstander werden. Er is in het monument ook ruimte voor een regelmatig wisselende expositie. Hun motto is: “Herdenken is nadenken” (NMKampVught, 2015).
Nationaal Monument Kamp Vught is een instelling met vaste en tijdelijke exposities die tezamen het verhaal van de daders, slachtoffers en omstanders vertelt. Door middel van een maquette is te zien hoe het kamp er vroeger uit zag. Ook zijn er barakken nagebouwd en zijn er reconstructies gemaakt van de wachttorens. Verder zijn er verschillende monumenten te zien.
Nationaal Monument Kamp Vught vs. Hollandsche Schouwburg
Kamp Vught heeft verschillende reconstructies en nagebouwde onderdelen van het kamp om zo een indruk te geven hoe het vroeger er aan toe ging. De Hollandsche Schouwburg heeft bewust geen reconstructies omdat de organisatie de bezoeker niet de indruk wil geven dat het gevoel en de omvang van de gebeurtenis nageleefd kan worden. De organisatie van de Hollandsche Schouwburg vindt namelijk dat een gebeurtenis van deze omvang niet mag en kan ervaren worden zoals het echt was. Het zou afbreuk doen aan de herinnering van de slachtoffers om te proberen dit wel te doen. Kamp Vught wil juist door de beleving en de verhalen vanuit de ogen van de betrokkenen partijen het verhaal vertellen. Dit is tussen de beide instellingen een heel groot verschil.
Verder is ook Kamp Vught, net als vele andere concurrenten, in de oorlog gebouwd met als doel om een gevangenenkamp te zijn. Het terrein had voor de oorlog geen belangrijke rol binnen de joodse gemeenschap. De herinnering die op Kamp Vught staande gehouden wordt is ook nu niet direct gericht naar de joodse slachtoffers, iets waar de Hollandsche Schouwburg wel voor staat (Kamp Vught, 2015).
Conclusie
Geen enkele andere instelling richt zich op het herdenken van de Sjoa. Hierdoor is het lastig een vergelijking te maken met de Hollandsche Schouwburg. Omdat de kernboodschap verschilt, verschilt de doelgroep hoogstwaarschijnlijk ook. Waar de concurrenten zich richten op gebeurtenissen uit de oorlog waar geen specifieke bevolkingsgroep bij betrokken was, doet de Hollandsche Schouwburg dit wel. Het doel van een bezoek brengen aan een instelling wordt dan ook anders. Bij de Hollandsche Schouwburg speelt daardoor herdenken een grotere rol. De Hollandsche Schouwburg is een plek geweest waar veel families voor het laatst contact met hun geliefde hebben gehad voordat ze werden gedeporteerd naar onbekende bestemmingen. De Hollandsche Schouwburg schept daardoor voor vele bezoekers een verbintenis. Daarbij draaide de oorlog om de Jodenhaat die verspreid werd. De Hollandsche Schouwburg zich richt op de effecten die het meebracht binnen deze gediscrimineerde bevolkingsgroep en herdenkt de mensen die zijn omgekomen. De Hollandsche Schouwburg vertelt het verhaal van een Sjoa, de vernietiging. De
concurrerende instellingen richten zich op een kleiner groepje op een plek die historische waarde heeft. Dit is een groot verschil.
Een ander groot verschil is dat de Hollandsche Schouwburg ook vóór de Sjoa een
geschiedenis had met een belangrijke rol in de Joodse gemeenschap. Tot 1942 was het een theater waar veel Amsterdams joods publiek kwam. Pas na 1942 kreeg het een andere rol waardoor het compleet in functie veranderde. Het werd een theater van stilte. De overige instellingen zijn speciaal tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd of hadden ervoor geen speciale rol binnen de joodse gemeenschap. De Hollandsche Schouwburg wel, wat het onderscheidt ten opzichte van de concurrenten.
Tot slot liggen alle directe concurrerende instellingen niet in de directe omgeving van de Hollandsche Schouwburg waardoor het in termen van afstand geen concurrenten zijn. Alleen het Anne Frank Huis is in de buurt gelegen maar door de verschillende verhalen die de instellingen vertellen is het moeilijk te zeggen of deze nou echt een directe concurrent is. Ze versterken elkaar in hun verhalen ook weer. Daarbij staat de familienaam “Frank” ook op de namenwand en is er een pagina aan Anne gewijd op de online community het Joods Monument.
Hieronder een schematische weergaven van de verschillende kernwaarden van de Hollandsche Schouwburg in vergelijking met de concurrenten.
Stichting Herdenken Educatie Verbondenheid Toegankelijkheid Hollandsche
Schouwburg
***** *** *** ****
Anne Frank Huis * **** **** **
Herinneringscentrum Kamp Westerbork ***** **** ** *** Nationaal Monument Kamp Amersfoort **** *** **** ***
Monument Fort de Bilt ***** * ** ***
Vredeseducatie Fort de Bilt (voor kinderen)
*** ***** **** **** Oranjehotel **** ** *** **** Nationaal Monument Kamp Vught **** **** *** *** * = Onvoldoende **** = goed ** = Voldoende ***** = Uitstekend *** = Ruim voldoende
Hoofdstuk 9 | Conclusies
De Hollandsche Schouwburg is een unieke instelling binnen de cultuursector. Geen enkele andere instelling richt zich in het bijzonder op de herdenking van de Sjoa. De Hollandsche Schouwburg is ook de enige plek die voor de Tweede Wereldoorlog al een belangrijke rol speelde in de joodse gemeenschap en die niet tijdens de Tweede Wereldoorlog is gebouwd als plek van bewaring. Daarbij geeft de Hollandsche Schouwburg tezamen met een bundeling van verschillende instellingen (het Joods Cultureel Kwartier) een compleet beeld van de joodse geschiedenis van vroeger en nu.
De Hollandsche Schouwburg is een plek van herdenking en bezinning en een plek om kennis over de Sjoa op te doen. Met een namenwand, een imposant monument en een vaste tentoonstelling zou het aan al deze waarden moeten voldoen. Daarbij staat de Hollandsche Schouwburg open voor een bezoek van iedereen en is elke bezoeker, van welke bevolkingsgroep dan ook welkom. Door middel van de authentieke onderdelen, zoals de oorspronkelijke theatermuren en oorspronkelijke gevel, moet de bezoeker zich
verbonden voelen met de geschiedenis en een maatschappelijk bewustzijn van de huidige maatschappij opdoen.
Uit de gap-analyse is gebleken dat de gewenste identiteit vrijwel geheel overeenkomt met de werkelijke identiteit en het imago. Er zijn slechts een paar kleine punten waar verbetering in valt te behalen. Zo is de link tussen het verleden en het heden met betrekking tot de Sjoa nog niet helemaal duidelijk en kan deze beter toegelicht worden. Slechts de helft van de respondenten gaf aan dat de Hollandsche Schouwburg aanzet tot denken over de Sjoa en de gevolgen daarvan. Dit kan liggen aan de informatievoorziening die niet meer volstaat in onze huidige tijd, maar kan ook liggen aan de boodschap die uitgedragen wordt door de medewerkers. Hoewel bijna alle medewerkers aangaven dat “verbondenheid” een belangrijke waarde is van de Hollandsche Schouwburg, waren ook bijna alle medewerkers van mening dat deze boodschap nog niet goed genoeg overkomt bij de doelgroep. Het is bekend dat de boodschap over het verbinden van het verleden, het heden en de toekomst niet genoeg uitgedragen wordt, maar er is in de Hollandsche Schouwburg tot nu toe nog niks ondernomen om dit te verbeteren. Dit ligt hoogstwaarschijnlijk aan de komst van het Nationaal Sjoa Museum. De Hollandsche Schouwburg werd de laatste jaren niet meer vernieuwd, omdat er toch een vernieuwing gerealiseerd wordt waarbij de hele Hollandsche Schouwburg onder handen word genomen.
Hoewel alle geïnterviewde medewerkers de gewenste identiteit dus wel kenden en alle kernwaarden konden benoemen, waren ze er ook van op de hoogte dat deze niet altijd op de juiste manier worden uitgedragen naar de doelgroep. De tentoonstelling is te verouderd waardoor de kennisoverdracht niet volledig tot zijn recht komt. Uit onderzoek bleek een kleine daling bij de identificatie van de waarde “educatie” ten opzichte van de waarde “herdenken” terwijl de Hollandsche Schouwburg ook zeker een plek is waar veel geleerd kan worden. Daarbij is de informatievoorziening volgens de respondenten onvolledig om de volledige omvang van de Sjoa te vertellen. Ook bieden de films die getoond worden waarin het verhaal van de Sjoa verteld word maar ruimte aan 3 personen per voorstelling. Dit betekent dat maar 25% van de bezoekers de film kunnen bekijken. Hoewel de Hollandsche Schouwburg volgens de respondenten uit het onderzoek duidelijk een plek van herdenking en bezinning is, kan er op het gebied van kennisoverdracht nog wat terrein gewonnen worden.
Een andere oorzaak hiervan is dat de tentoonstelling in 1993 geïnstalleerd is en sindsdien niet meer veranderd is. De manier waarop bezoekers tegenwoordig informatie willen ontvangen is heel anders dan ruim 20 jaar geleden en hier moet rekening mee gehouden worden. Er moet beter ingespeeld worden op de trends en ontwikkelingen van
informatieoverdracht binnen de cultuursector om de kennisoverdracht volledig tot zijn recht te laten komen.
Verder vonden vrijwel alle respondenten dat de Hollandsche Schouwburg goed toegankelijk is, op het gebied van bereikbaarheid maar ook op het gebied van ontvangst. Vrijwel elke respondent gaf aan de Hollandsche Schouwburg als gastvrij te ervaren en het heel toegankelijk te vinden. Maar volgens de respondenten en op basis van constateringen tijdens de observatie van de fysieke identiteit moet er rekening gehouden worden met het feit dat het merendeel van de bezoekers 60 jaar of ouder is. Dit betekent dat niet iedereen even goed ter been zal zijn en dat de Hollandsche Schouwburg in dat opzicht niet veel ruimte biedt om even te zitten of te rusten. Ook de toiletten zijn niet goed toegankelijk voor elke bezoeker.
Hoofdstuk 10 | Aanbevelingen
Zoals eerder genoemd komt er in de nabije toekomst een Nationaal Sjoa Museum. De grootste gaps, namelijk dat de informatievoorziening niet voldoende is en dat de
tentoonstelling verouderd is, zullen hierdoor al gedicht worden. Een complete aanbeveling met o.a. marketingstrategie, marketingbudget, implementatieplan en tijdsplanning is hierdoor niet van toepassing. In dit hoofdstuk zal daarom advies gegeven worden over op welke manier de bevonden gaps kunnen worden gedicht bij de Hollandsche Schouwburg in zijn huidige staat. Deze aanbevelingen kunnen meegenomen worden bij de vernieuwing van het Nationaal Sjoa Museum, waar de Hollandsche Schouwburg onderdeel van gaat
uitmaken.
Zoals eerdergenoemd kwam uit het onderzoek dat er niet genoeg informatie in de huidige Hollandsche Schouwburg is over het hele verhaal van de Sjoa. In het Nationaal Sjoa Museum zal een tentoonstelling komen waarbij de gebeurtenissen door middel van een tijdbalk verteld zullen worden. Het advies is dan ook om deze tijdbalk en het chronologische verhaal zoveel mogelijk te ondersteunen met visuele beelden. Foto’s uit die tijd en beeld- en geluidsopnamen kunnen bijdragen aan de manier waarop het verhaal beleefd wordt. Als een bezoeker beter een voorstelling kan maken van de tijdsperiode waarin de Hollandsche Schouwburg gebruikt werd als verzamelplaats, zal dit meer indruk maken waardoor het verhaal beter overkomt.
Daarbij is het het advies om het verhaal van de Sjoa te koppelen aan persoonlijke verhalen. Als de bezoeker zich verbonden gaat voelen met een persoonlijk verhaal zal dit bijdragen aan de totale verbintenis van een bezoek. Zoals in hoofdstuk 3 ook naar voren is gekomen, is storytelling belangrijk geworden in de manier van kennisoverdracht naar de doelgroep. Verder is het advies om meer voorzieningen voor minder valide en oudere mensen beschikbaar te stellen. Uit het onderzoek bleek dat oudere mensen graag tijdens een bezoek even gaan zitten om uit te rusten. Daarbij kan een zitplaats, of wellicht zelfs koffiehoek, bijdragen om het maatschappelijk bewustzijn te creëren doordat de bezoeker een moment zichzelf kan terugtrekken en kan richten op zelfreflectie. Door een plek in te richten waar de bezoeker even kan zitten of met een medebezoeker zijn ervaringen kan bespreken, zal de boodschap van de Hollandsche Schouwburg en de relatie tot verleden, heden en toekomst beter naar voren komen. De bezoeker krijgt dan tijd om de informatie te verwerken en te reflecteren op de huidige maatschappij. Ook zou ervoor gezorgd moeten worden dat de toiletvoorzieningen zich op de begane grond bevinden of dat deze bereikbaar zijn met de lift. Alle onderdelen van het Nationaal Sjoa Museum en de Hollandsche
Schouwburg moeten goed toegankelijk zijn voor minder valide en oudere mensen.
De link tussen het verleden, heden en toekomst kan beter en duidelijker belicht worden. De sporen die de Sjoa heeft nagelaten in onze huidige maatschappij kunnen beter onder de aandacht gebracht worden. Dit kan bijvoorbeeld door een quiz in te richten op een
computerscherm/touchscreen waarbij er vragen worden gesteld over de wereld van nu. De bezoeker kan dan vragen beantwoorden over in hoeverre zij denken dat bepaalde huidige situaties voortkomen uit de Sjoa. Dit scherm/touchscreen kan bij het einde van de tentoonstelling worden opgehangen, nadat het gehele verhaal duidelijk is geworden. Dit vergroot ook meteen de interactie met de bezoeker.
Bij de locatie van de Hollandsche Schouwburg zou meer gedaan kunnen worden om te laten zien aan de bezoeker hoe het pand er vroeger uit zag. Nu heeft de buitenkant de uitstraling van een theater maar is hier binnen weinig van terug te zien. Door beeldender vorm te geven hoe het gebouw er vroeger uit zag, zal de bezoeker ook meer een verbintenis voelen met het gebouw en zal de kennisoverdracht makkelijker gaan. Om dit bij de
Hollandsche Schouwburg te bereiken zouden er meer onderdelen van een theater zichtbaar kunnen worden in de Hollandsche Schouwburg. Zo zouden er muurposters kunnen worden geplakt op lege muren, met daarop een afbeelding hoe de ruimte om die muur er vroeger uit zag. Ook zou er bij de deur naar de binnenplaats buiten een theaterdoek gehangen kunnen worden waardoor de bezoeker echt het idee krijgt een theater binnen te stappen. Alleen zal er na het doek geen theater te zien zijn, maar een monument. Dit maakt het contrast tussen de breuk tussen plezier en de Sjoa nog groter.
Ook moeten de films die nu te zien zijn in de Hollandsche Schouwburg voor meer mensen tegelijk beschikbaar worden. Door de films niet met vaste koptelefoons te bekijken maar door middel van draadloze koptelefoons, kunnen meerdere mensen tegelijk een film bekijken. Ook zou iedere bezoeker per koptelefoon een gesproken taal voor de film moeten kunnen selecteren, waarbij de keuze groter is dan alleen Engels of Nederlands.
Verder zou een maquette heel goed kunnen weergeven hoe het theater en de verschillende verdiepingen er vroeger uitzagen, zonder het gebouw zelf teveel te hoeven aanpassen waardoor het teveel op een theater zou kunnen gaan lijken. Door een visuele weergave te geven hoe het theater vroeger eruit zag, zal de gebeurtenis nog meer diepgang krijgen.
In de communicatie moet ook duidelijk worden vertaald dat de Hollandsche Schouwburg niet alleen een monument is, maar ook een educatieve plek. Nu worden vrijwel alleen grote evenementen zoals de herdenkingen rondom 4 en 5 mei breeduit naar het publiek gecommuniceerd. Dit kan de indruk wekken bij de doelgroep dat de Hollandsche Schouwburg alleen een plek is waar herdacht wordt. Dit kan de drempel voor sommige bezoekers hoger maken om de Hollandsche Schouwburg daadwerkelijk te bezoeken. Als duidelijk wordt gemaakt dat er ook informatie te winnen valt, zal die drempel lager worden.
Tot slot is het advies om de tentoonstelling, als de ruimte bij de Hollandsche Schouwburg beschikbaar blijft als tentoonstelling, interactiever te maken. Daarbij zijn er meer en duidelijkere zaalteksten nodig om ook aan een persoon die niet bekend is met de Hollandsche Schouwburg en zijn geschiedenis, een duidelijk verhaal te vertellen. Als de tentoonstelling op de locatie van de Hollandsche Schouwburg ophoudt te bestaan en zal verhuizen naar de tegenovergelegen Kweekschool, is het zaak dat de nieuwe
tentoonstelling meer inspeelt op de beleving van de bezoeker. Het verhaal en de
tentoongestelde objecten moeten een duidelijke volgorde hebben en de bezoeker er meer bij betrekken. Een audiotour zal ook een goede manier zijn om het verhaal van de Sjoa in zijn volledigheid te vertellen. De Hollandsche Schouwburg is bedoeld voor iedereen, zowel nationaal als internationaal. Zeker gezien de ligging in Amsterdam, waar toeristen in overvloed zijn en gezien er steeds meer aan toerismebenadering gedaan wordt. Door de audiotour in meer dan alleen Nederlands en Engels aan te bieden, kan elke bezoeker in zijn moedertaal het verhaal aan de hand van chronologisch tentoongestelde objecten het verhaal meekrijgen. Dan wordt het Nationaal Sjoa Museum toegankelijk voor iedereen.
Literatuurlijst
4 en 5 mei. (2015). Nieuwsbericht. Geraadpleegd op 20 april 2015, van:
http://www.4en5mei.nl/nieuws/nieuwsbericht/132
Achterhoeks Museum 1940-1945. (2015). Collectie met een verhaal. Geraadpleegd op 10 juli 2015, van: http://www.achterhoeksmuseum1940-1945.nl/
Aggelen. (2014). Ereplicht. Geraadpleegd op 24 mei 2015, van:
http://www.aggelen.com/ereplicht/
Airborne. (2015). Airborne Museum ‘Hartenstein’. Geraadpleegd op 8 juli 2015, van:
http://www.airbornemuseum.nl/
Anaïs. [Interview]. 20 augustus 2015.
Anne Frank. (2015). Anne Frank. Geraadpleegd op 15 augustus 2015, van:
http://www.annefrank.org/nl/
Annemiek Gringhold. [Interview]. 5 augustus 2015.
Barbara Reuten. [Interview]. 7 augustus 2015.
Bevrijdingsmuseum. (2015). Bevrijdingsmuseum Zeeland. Geraadpleegd op 2 juli 2015, van:
http://www.bevrijdingsmuseumzeeland.nl/index.php/nl/
Brand Management. (2013). Identiteit, imago en reputatie. Geraadpleegd op 5 juni 2015, van: http://www.brand-management.nl/2013/10/identiteit-imago-en-reputatie/
Cultuur. (2014). Cultuurverkenning: wat zijn belangrijke ontwikkelingen en trens?
Geraadpleegd op 28 mei 2015, van: http://www.cultuur.nl/actueel/nieuws/cultuurverkenning- wat-zijn-belangrijke-ontwikkelingen-en-trends/item3109
Daan Wijsman. [Interview]. 6 augustus 2015.
De weekkrant. (2015). Juist de breedte maakt herdenken zinvol. Geraadpleegd op 20 april 2015, van:
http://www.deweekkrant.nl/pages.php?page=3175941
Denie Kasan. [Interview]. 6 augustus 2015.
Encyclo. (z.j.) Cultuur. Geraadpleegd op 8 mei 2015, van:
http://www.encyclo.nl/begrip/cultuur
Encyclo. (z.j.) Decision Making Unit. Geraadpleegd op 11 mei 2015, van:
http://www.encyclo.nl/begrip/Decision%20making%20unit%20%28DMU%29
Encyclo. (2015). Herdenken. Geraadpleegd op 29 april 2015, van:
Encyclo. (2015). SJOA. Geraadpleegd op 14 april 2015, van:
http://www.encyclo.nl/begrip/SJOA
Fries Verzetsmuseum. (2015). Fries Verzetsmuseum. Geraadpleegd op 6 augustus 2015, van: http://www.friesverzetsmuseum.nl/
Fort de Bilt. (2015). Monument Fort de Bilt. Geraadpleegd op 10 augustus 2015, van:
http://www.monumentfortdebilt.nl/
FrankWatching. (2015). Het museum van de toekomst brengt mensen en ideeën bij elkaar. Geraadpleegd op 1 juni 2015, van:
http://www.frankwatching.com/archive/2015/05/28/museum-toekomst-brengt-mensen-en- ideeen-elkaar/#more-339786
Gridd. (2014). The world according to gridd: trends voor 2015. Geraadpleegd op 12 mei 2015, van: http://www.gridd.nl/2014/12/world-according-gridd-trends-voor-2015/
Grinten, J. Mind the gap. Amsterdam: Boom Lemma Uitgevers, 2014.
Historisch Nieuwsblad. (2012). De Stelling: ‘Nederland moet 100 jaar Eerste Wereldoorlog groots herdenken’. Geraadpleegd op 12 mei 2015, van:
http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/29592/de-stelling-nederland-moet-100-jaar- eerste-wereldoorlog-groots-herdenken.html
Honi. (2015). Waarom herdenken? Geraadpleegd op 11 mei 2015, van:
http://honi.nl/vereniging-honi/waarom-herdenken/
Hollandsche Schouwburg. (2015). Huis met een verhaal. Geraadpleegd op 25 mei 2015, van: http://www.hollandscheschouwburg.nl/actueel/tentoonstellingen/huis-met-een-verhaal
Hollandsche Schouwburg. (2015). Jodenvervolging 1940-1945. Geraadpleegd op 28 mei 2015, van: http://www.hollandscheschouwburg.nl/actueel/tentoonstellingen/jodenvervolging- 1940-1945
Hollandsche Schouwburg. (2015). Joodse Vrouwen Schrijven. Geraadpleegd op 28 mei 2015, van: http://www.hollandscheschouwburg.nl/actueel/tentoonstellingen/joodse-vrouwen- schrijven
Hollandsche Schouwburg. (2015). Samenwerking. Geraadpleegd op 18 mei 2015, vn:
http://www.hollandscheschouwburg.nl/organisatie/samenwerking
Hollandsche Schouwburg. (2015). Tentoonstellingen. Geraadpleegd op 25 mei 2015, van:
http://www.hollandscheschouwburg.nl/actueel/tentoonstellingen
JCK Jaarverslag. Zonder Auteur. 2013. Joël Cahen. [Interview]. 11 augustus 2015.
Joods Cultureel Kwartier. (2015) Algemeen. Geraadpleegd op 31 april 2015, van: