Nederland staat niet op zichzelf, maar wordt beïnvloed door ecologische, econo-mische en maatschappelijke ontwikkelingen van buitenaf. Dit dwingt ons om niet
alleen te kijken naar nationale ontwikkelingen, maar ook naar een aantal veelomvat-tende mondiale ontwikkelingen. Deze ontwikkelingen hangen ook onderling weer nauw samen. We noemen hier de vier samenhangende ontwikkelingen:
Globalisering en liberalisering. Al lange tijd is er een trend zichtbaar van verder-gaande liberalisering op de wereldmarkt. De wereldwijde landbouwonderhandelin-gen betreffen in hoofdzaak drie onderwerpen: de exportsteun, het invoerbeleid en de interne steun.115 Mondiale afspraken op de voedsel markt blijven nodig om dumping van voedsel tegen te gaan en derde wereldlanden kansen te geven. De liberalisering brengt risico’s mee voor immateriële en materiële waarden die samenhangen met dierenwelzijn, voedselkwaliteit, natuur, milieu, water en landschap. Dit bemoeilijkt de overgang naar een duurzame landbouw. De vraag is hoe we onze land bouwsector zo kunnen uitrusten dat de sector concurrerend kan zijn op een wereldmarkt en zodanig kan produceren dat waarden de plek krijgen die ze verdienen.
Water en klimaatverandering. De klimaatverandering heeft meerdere facetten die van invloed zijn op de natuur. Het brengt Nederland warmere tempe raturen, meer regen en meer stormen met gevolgen voor de waterveiligheid en de waterkwaliteit, maar ook droogteperiodes. De waterkringloop op aarde zal worden verstoord en dit zal grote invloed hebben op de landbouwproductie in de wereld. Het ontstane watertekort kan de duurzaamheid of de schaal van de landbouw beperken en grote gevolgen hebben voor het milieu. Ook kan schaarste aan water een bron van con-flicten worden. Elke 20 jaar verdubbelt het wereldwijde gebruik van zoetwater. Dit terwijl van het gebruikte oppervlaktewater 70 procent of meer bestemd is voor de landbouw.116 Door de temperatuur stijging kan de beschikbaarheid van water een pro-bleem worden, met name in de Zuid-Europese landen en in Afrika.117 De toenemende bevolking en de daarmee toe nemende vraag naar voedsel zal grote invloed hebben op de biodiversiteit en de verandering van ecos yste men op aarde.
De klimaatverandering en water kunnen ook leiden tot wateroverlast. In Neder-land zal hierbij niet zo snel sprake zijn van een levensbedreigende situatie, maar wel van schade aan bijvoorbeeld bebouwing en landbouw. Vooral het laag gelegen deel van Nederland kan hiermee te maken krijgen, maar ook het hoger gelegen deel kan door de grote afvoer van regenval door rivieren te maken krijgen met de water-overlast. Bovendien zal wateroverlast niet alleen veroorzaakt worden door hevige regenval, maar ook door juist erg droge jaren.
Wereldvoedseltekort. De verwachting is dat rond 2025 de aarde bijna 8 miljard mensen telt en dat de wereldbevolking zal doorgroeien naar 9 miljard mensen of
115 | Ministerie van LNV, Kiezen voor Landbouw, 2005. 116 | J. D. Sachs, Welvaart voor de wereld, 2008, p. 126.
117 | Bij 2 graden temperatuurstijging neemt de beschikbaarheid van water voor de landbouw in Zuid-Europa naar verwachting af met 20% (C.P. Veerman in zijn essay Landbouw verbin-dend voor Europa, 2006).
meer rond 2050.118 De wereldwijde bevolkingsgroei leidt tot een toename van de voedselvraag, terwijl het areaal niet kan uitbreiden zonder dat dit ten koste zal gaan van natuur en regenwoud en daarmee de afname van de biodiversiteit. De intensiteit van de voedselproductie neemt gestaag toe, maar vooralsnog niet in het tempo dat de groeiende wereldbevolking voldoende kan worden gevoed. De mon dia le produc-tie, van onder andere graan, blijft achter bij de bevolkingsgroei. Bovendien neemt wereldwijd de vruchtbare landbouwgrond af door slechte grondkwaliteit en omdat er meer behoefte is aan ruimte om te wonen, te werken en te leven. Daarnaast zijn ook de verhoudingen scheef. Zo woont momenteel in China 22% van de wereldbe-volking, terwijl zij slechts 6% van het landbouwareaal bezitten. Doordat deze landen niet zelf kunnen voorzien in de voedselvoorzieningen zal het verdelingsvraagstuk in de wereld toenemen. Om in de toekomst alle monden te kunnen voeden met minder grond zal de gemiddelde productiviteit van het landbouwareaal in de wereld sterk omhoog moeten.
Energie. Europa is nu al voor 75% afhankelijk van de import van olie en voor 50% afhankelijk van de import van gas. Dit zal de komende jaren alleen maar stijgen. Het gebruik van energie verdubbelt iedere twintig jaar door een groeiende bevolking en toenemende welvaart. Het is alom bekend dat fossiele brandstoffen uitputbaar zijn. We krijgen hier dan ook te maken met een kolossaal probleem. Willen we de komende decennia niet te afhankelijk worden van de schaarse fossiele brandstoffen dan rest ons op zoek te gaan naar reële alternatieven. Naast wind– en zonne-energie kunnen biobrandstoffen en groene grondstoffen een alternatief bieden.
De gevolgen van deze ontwikkelingen zijn op veel plaatsen buiten Nederland veel ingrijpender dan hier, maar ook dan zullen ze invloed hebben op de Nederlandse samenleving.119 Ze hangen nauw samen met verdelingsvraagstukken in de wereld en daarmee de stabiliteit in de wereld. De ontwikkelingen zijn zo complex dat op Europees en mondiaal niveau slechts getracht kan worden om in te spelen op deze ontwikkelingen.
Dat neemt niet weg dat deze ontwikkelingen invloed hebben op hoe om te gaan met de vruchtbare landbouwgronden, het ruimtegebruik waarbij water en biodiversiteit een belangrijke rol spelen en de wijze waarop de samenleving omgaat met de leefomgeving, de schaarste aan fossiele brandstoffen.
118 | VN, World Population Prospects, the 2006, Revision, United Nations, Department for Economic and Social Information and policy Analysis, New York, Verenigde Staten, 2006. 119 | MNP, Effecten van de klimaatverandering voor Nederland, 2005.