[15] Wel, misschien zijn er onder U die willen weten of vragen,
[16] waar onze voorouders het kookgerei vonden om zoveel zout
[17] te koken. Ik zal het U vertellen en ten dele zeggen hoe dat
[18] ging. De vrouwen maakten grote aarden potten om te koken.
[19] En ook maakten zij grote aarden pannen als de grote kuipen,
[20] die veel water kunnen bevatten. En ze maakten grote
[21] kruiken om het water te koelen. En zij maakten
water-[22] kannen, grote als grote pullen en ook kleine als kleine pullen.
[23] Maar ijzeren potten, kleine of grote, die veroverden onze
[24] voorvaderen op hun vijanden. Soms, als de strijd hevig werd
[25] en de
*
[1] sordati si dem boesi soema de kiri dem toemoesi, dan dem
[2] seti lom drai vo go kibri dem liebi. Dan dem no man vo tjari
[3] ala dem bigi patoe, lom gowe nanga dem sani drai baka.
[4] Nofo tron dem lom trowe ala sani. En dem avoo vo wi teki
[5] somtron, dem kiri da komado sordati, tee dem sordati kaba
[6] krin-krin. Dem libi toe nomo, vo dem dati tjari da boskopoe
[7] kom baka na foto vo taki gi lanti, vo lanti kan kisi da joensoe
[8] dati alla dem sordati komado dati no de moro, dem kaba en
[9] dem kiri dem alamala. We nanga so wan fasi dem avoo vo
[10] wi ben feni moro isri patoe nanga gon en ouroe, kroiti,
10[11] koegroe, ala sani. En som vo dem trawan vo dem gran soema
[12] ben kom broko bakra planasi teki someni ningre tjari gowe
[13] nanga ala sani. En dem teki man nanga oeman, pikienwan
[14] nanga bigiwan, en da ningre di no wani gowe na boesi, dem
[15] kiri dem dati trowe. Dan dem tjari ala sani, di dem kan tjari
[16] gowe nanga dem na boesi. We na so wan fasi dem gran avoo
[17] vo wi ben feni sani na boesi, vo helpi dem srefi kibri dem
[18] liebi, tee na ini dem feifi jari langa di da feti ben go doro,
18[19] tee na baka bakra go meki fri nanga dem. A kaba so fala.
[20] We somtem soema sa de na wi mindri ofoe na wi gemeente,
20[21] disi no sabi fa dem soema na boesi kondre doe habi da nem
[22] boesiningre. We mi sa taki pikinso vo dati toe. Bikasi som
[23] soema membre ofoe denki, na sinsi Gado ben meki Hemel
[24] en grontapoe, na da tem di a ben meki liebisoema plati-plati
[25] go liebi na heri grontapoe, som soema denki, na da tem dati
[26] Masra Gado ben meki dem boesi ningre potti na ini boesi
[27] toe. Na so foeroe soema denki. Ma no no, dati no de so, dem
[28] membre wan verkerti membre sondro vo sabi. En mi sa
[29] taki pikin moro krin vo dati. En ala dem ouloetem gran
[30] avoo vo wi ben de Afrikan ningre na ningre kondre. Na
[31] janda dem ouroetem bakra go bai dem avoo vo wi potti
* 9. avoo. Tekst: awoo. 16. avoo. Tekst: ovoo. 28. verkerti. Tekst: verketi. 10 ouroe (= houwer) is een kapmes. 18 Zie p. 106, noot 4.
20 Wij weten niet tot wie hij zich hier speciaal richt: de Hernhutter gemeente in het algemeen of zijn eigen gemeente in Maripastoon.
[1] soldaten zagen dat de bosmensen velen van hen doodden,
[2] sloegen ze op de vlucht om hun leven te redden. Dan konden
[3] zij niet alle grote potten meenemen in de vlucht. Dikwijls
[4] wierpen zij alles weg. En onze voorouders namen het op en
[5] doodden soms de afdeling soldaten, tot het helemaal afgelopen
[6] was met de soldaten. Zij lieten slechts twee over om de
bood-[7] schap aan het gouvernement in de stad te brengen, opdat het
[8] gouvernement bericht kreeg, dat alle soldaten van de afdeling
[9] verloren waren, dat het afgelopen was met hen en dat ze
[10] allen gedood waren. Wel, zo vonden onze voorouders nog
[11] meer ijzeren potten en geweren en houwers, kruid, kogels
[12] en van alles. En sommige anderen overvielen plantages der
[13] blanken en namen vele negers en andere dingen met zich
[14] mee. Mannen en vrouwen namen zij, jong en oud, en zij
[15] doodden de negers die niet wilden meegaan naar het bos.
[16] Dan brachten zij alles wat zij konden dragen met zich mee
[17] naar het bos. Wel, zo vonden onze voorouders dingen in het
[18] bos om er te blijven leven, al die vijf jaar dat de strijd duurde,
[19] tot de blanken hierna vrede met hen sloten. Tot zover.
[20] Wel, misschien zijn er mensen onder ons of in onze
ge-[21] meente, die niet weten hoe de mensen in het bos eigenlijk
[22] aan de naam bosnegers zijn gekomen. Wel, daarover zal ik
[23] ook wat vertellen. Want sommigen denken dat God, toen
[24] hij hemel en aarde maakte en de mensen schiep en rondzond
[25] om de hele wereld te bevolken, sommigen denken dat de
[26] Heer God toen ook de bosnegers schiep in het bos. Zo denken
[27] veel mensen. Maar neen, dat is niet zo, ze denken verkeerd
[28] zonder het te weten. Ik zal dit nu wat verduidelijken. Al onze
[29] voorouders waren Afrikaanse negers uit het negerland. Daar
[30] gingen de vroegere blanken onze voorouders kopen
*
[1] na ini sipi tjari koti habra da bigi soutoe watra, en dem tjari
[2] dem kom doro dia na foto Paramaribo. En so srefi leki fa
[3] bakra ben bai dem gran avoo vo dem foto ningre nanga ala
[4] dem avoo vo dem planasi ningre toe. En wi alamala di de
[5] liebi na di lanti, na ini foto ofoe na pranasi ofoe na dem boesi
[6] kondre, wi alamala nanga dem malata toe, wi alamal gran
[7] avoo komopo tee na ningre kondre. Na bakra bai wi ala
[8] gran avoo vo avoo tjari kom dia. Dan dem seri dem gi ibriwan
[9] masra di habi moni. A kom bai someni leki ha wani. En dan
[10] dem seni som vo dem go na foeroe-foeroe planasi.
[11] We now oen jeri fa da nem vo boesi ningre doe kom. En
[12] di dem masra vo dem ningre jeri, dati Insiman efi tra nasi
12[13] de kom feti nanga dem, dati meki dem masra vo dem gran
[14] avoo vo wi kom na da prakseri, di dem no ben sabi wan tra
14[15] lai, fa vo dem doe, vo dem vijand no moe winni dem ningre
[16] poeroe na dem hanoe. En no wan tra helpi dem ben kan feni
[17] na da joeroe tem. We helpi no ben de, dem ben moesoe vo
[18] taki gi dem taki: oenoe, dem ningre vo wi, oen go kibri na
[19] ini boesi so langa, bikasi feti de kom. En tee da feti kaba,
[20] oenoe sa kom baka. We na so dem someni hondro ningre
[21] go kibri na ini boesi nanga older vo dem masra nanga dem
[22] missi toe. We dem ouroetem ningre tan na ini boesi wakti
22[23] da plamisi vo dem masra nanga dem missi, tee da feti kaba.
23[24] En dan dem masra seni boskopoe go kari dem ningre taki:
[25] meki dem alamala kom baka, bikasi da feti kaba krin-krin.
* 3. avoo. Tekst: avoa. 5. lanti. Tekst: laanti.
8. gran avoo. Tekst: gra avoo. 9. someni. Tekst: sonmeni. 20. hondro. Tekst: ondro.
23. plamisi vo. Tekst: plamisi vo vo.
12 Hier moet hij bedoelen Ingrisiman (= Engelsen).
Hij doelt hier op de inval van Cassard, zoals uit het vervolg blijkt. Het is begrijpelijk, dat de bosnegers zelf niet precies wisten welke nationaliteit de aanvallers hadden.
14 Men verwacht hier een nadere bepaling van prakseri, nl. de gedachte om de slaven het bos in te zenden.
22 Hier is vooral met het oog op de historische gegevens ook nog een andere vertaling mogelijk: zij verborgen zich met hun meesteressen in het bos op bevel van hun meesters.
[1] om hen in schepen over de grote zee te voeren en ze brachten
[2] hen hier naar de stad Paramaribo. Zoals de blanken ook de
[3] voorouders van de stadsnegers en van de plantagenegers
[4] kochten. Wij allen die in dit land leven, in de stad, op de
[5] plantages of in het bosland, wij allen en ook de mulatten,
[6] ons aller voorouders zijn uit het negerland afkomstig. Blanken
[7] kochten onze voorouders en brachten hen hier. Daarna
ver-[8] kochten zij hen aan iedere meester die geld had. Die kwam
[9] kopen zoveel hij wou. Daarna zonden zij hen naar de vele
[10] plantages.
[11] Wel, hoort nu hoe de naam bosnegers ontstaan is. Toen de
[12] slavenmeesters hoorden dat de Engelsen of enig ander volk
[13] met hen kwamen vechten, kwamen de meesters van ons op
[14] de gedachte ... omdat zij geen andere raad wisten, wat ze
[15] moesten doen dat de vijanden hen de negers niet zouden
[16] afwinnen. Ze konden op dat ogenblik geen andere oplossing
[17] vinden. Wel, er was niets aan te doen, ze moesten hen zeggen:
[18] Jullie, negers van ons, ga je zo lang in het bos verschuilen,
[19] want er komt oorlog. En als de oorlog over is moet je terug
[20] komen. Wel, zo gingen vele honderden negers zich in het
[21] bos verschuilen in opdracht van hun meesters en hun
meester-[22] essen. Wel, de vroegere negers bleven in het bos wachten op
[23] de beloofde boodschap van hun meesters en hun meesteressen,
[24] tot de strijd voorbij zou zijn. Toen zonden hun meesters een
[25] boodschap om de negers te roepen, dat zij allen moesten terug
[26] komen, omdat de strijd geheel voorbij was.
*
[1] We now dem ningre taki: dem no kan kom moro. En na
[2] dapee dem bakra taki: dem moesoe kom baka. En dem ningre
[3] taki: dem no de kom. We na dati meki wan bigi trobi en
[4] hattibron gi dem gran masra, dem seni sordati komado vo
[5] go kisi dem ningre nanga tranga tjari kom baka na dem
[6] planasi. Ma na plesi vo dem kom baka, dem lon gowe moro
[7] faloewe na ini boesi go kibri. Dati hopo wan bigi-bigi feti
[8] vo ningre nanga bakra. En dem bakra fosi soetoe dem ningre.
[9] En dan na baka ningre soetoe bakra toe. En dati meki hatti
[10] kom bron nanga bakra. Dem kom broko tra planasi vo dem
10[11] bakra moro, dem teki someni ningre nanga som sani, di dem
[12] man vo tjari, en dem tjari gowe nanga dem na boesi. We na
[13] so da feti go doro tranga-tranga, tee wan feifi jari langa.
13[14] En di dem ningre de kiri dem bakra toemoesi, dem de broko
[15] bakra planasi, trawan na trawan baka, en di dem bakra si
[16] dati dem de lasi molo foeroe ningre jete na tapoe vo dem
[17] fosiwan, en dem soldati vo lanti de dede vo soso, en dati
[18] meki lanti seni bakra go na Matoewari fosi, vo meki fri
18[19] nanga dem Matoewari ningre fosi. Di dem bakra go na dem
[20] soema, dem soema piki dem bakra taki: a boen, dem sa meki
[21] fri nanga dem soleki fa dem bakra taki gi dem, dati dem no
[22] sa tjari feti kom na dem moro. We dem taki: ja, dati boen
[23] na dem so srefi toe. En dem taki ala sani nanga makandra.
[24] En dem bakra gi dem ningre sani.
[25] En foeroe krosi nanga someni sani, di dem tjari go gi dem
[26] vo plisenti. We dem ningre teki da plisenti alamala. Ma tog
[27] dem no doe leti. Dem ningre doe farsi nanga dati. Na baka
* 4. komado. Tekst: konmado. 11. someni. Tekst: somneni. 12-13. na so. Tekst: no so.
15. trawan na trawan. Tekst: trawan nan trawan. 25. someni. Tekst: sonmeni.
10 Dit slaat natuurlijk op beide voorgaande zinnen, die tezamen uitdrukken: de blanken hebben zelf aanleiding gegeven tot de strijd.
13 Zie p. 106, noot 4.
18 Men onderscheidt in Suriname drie grote bosnegerstammen: de Matoewari (wonend aan de Saramaccarivier), de Saramaccaners (wonend aan de Surinamerivier) en de Aucaners (wonend aan de Marowijne). De Aucaners worden door King Goenka genoemd.
[1] Wel, nu zeiden de negers, dat ze niet meer konden komen.
[2] Daarop zeiden de blanken, dat ze terug moesten komen. En
[3] de negers zeiden, dat ze niet kwamen. Wel, dat bezorgde de
[4] grote heren veel moeite en ergernis. Ze zonden afdelingen
[5] soldaten om de negers met geweld terug te voeren naar de
[6] plantages. Maar in plaats van terug te komen gingen ze zich
[7] dieper verschuilen in de bossen. Dat veroorzaakte een grote
[8] strijd tussen negers en blanken. Eerst schoten de blanken op
[9] de negers en daarna schoten de negers ook op de blanken.
[10] Daarom werden ze boos op de blanken. Ze overvielen nog
[11] andere plantages van de blanken en namen vele negers mee
[12] naar het bos en andere dingen die ze dragen konden. Wel,
[13] zo ging de strijd hevig voort wel vijf jaar lang. Toen de negers
[14] nu vele blanken hadden gedood, plantages der blanken
had-[15] den verwoest, de een na de ander, en toen de blanken inzagen,
[16] dat zij nog meer negers verloren boven de vroegere en dat
[17] gouvernementssoldaten voor niets sneuvelden, zond het
[18] gouvernement eerst blanken naar de Matoewari, om eerst
[19] vrede met de Matoewari te sluiten. Toen de blanken bij hen
[20] kwamen zeiden zij tot de blanken, dat het goed was, en dat
[21] ze vrede met hen zouden sluiten zoals de blanken
voor-[22] stelden, namelijk dat ze hen niet meer zouden komen
be-[23] vechten. Ze zeiden: ja, dat is wat hen betreft ook goed. En
[24] ze bespraken alles met elkaar. En de blanken gaven de negers
[25] geschenken:
[26] Vele kleren en nog meer dingen, die ze hun ten geschenke
[27] brachten. Wel, de negers accepteerden al die geschenken.
[28] Maar toch handelden ze niet juist. De negers handelden vals
[29] hierin. Hierna
*
[1] dem kori dem bakra. Na da fosi fri, dem ben denki na kori
1[2] bakra kom kori dem, en dem ben bribi, dati da fri di bakra
[3] tjari go na dem no sa de wan troe sani. En na vo dati hede
[4] dem ningre kori dem bakra na bigin. Ibriwan ningre teki
[5] wan sordati vo hem mati, vo dem toe sribi na ini wan
kam-[6] poe. Na so dem plati-plati dem sordati, tee doro hafoe ningre
[7] libi habra na tapoe, bikasi dem ben foeroe moro leki dem
[8] bakra. We na neti ibriwan vo dem ningre kiri hem mati.
[9] En na so dem ben kiri ala dem sordati, dem libi toe vo dem
[10] bakra nomo, vo dem dati dem seni dem vo dem tjari da
[11] joensoe kom baka na foto gi lanti.
[12] We na baka lanti ploeberi seni wan tra komado go na
In document
Jan Voorhoeve en Ursy M. Lichtveld, Suriname: Spiegel der vaderlandse kooplieden · dbnl
(pagina 105-112)