[14] of ze vrede wilden sluiten met de blanken. Maar hoe ging
[15] dat met die vraag? Een bediende van de blanken was naar
[16] het bos gevlucht en die kon een beetje schrijven. De blanken
[17] schreven een brief en legden die op de negerpaden. Wel toen
[18] ze die brief vonden, lieten ze hem lezen door die man. Zo
[19] kwamen ze te weten, dat de blanken kwamen om vrede met
[20] hen te sluiten. De Goenka zeiden: ja, dat ze wilden. En dus
[21] kwamen de Goenka negers de blanken tegemoet en noemden
[22] alles op wat zij nodig hadden voor hun levensonderhoud.
[23] Daarna dronken ze de eed met de blanken. Ze sloten vrede
[24] en maakten het verbond. Daarbij dronken zij de bloedeed.
[25] De blanken zeiden dat ze niet meer zouden gaan schieten of
*
[1] feti nanga dem ningre moro. Ma dem toe no moe feti nanga
[2] bakra moro, dem no kom broko bakra pranasi, teki ningre
[3] vo bakra tjari gowe na ini boesi moro. En tee wan planasi
[4] ningre lonwe go na dem, dan dem no moe hooli hem, dem
[5] moe tjari kom gi bakra baka. En efi wan ningre lonwe
[6] komopo na foto lonwe go na dem, dem moe kisi hem tjari
[7] kom baka gi bakra baka, dan bakra de pai dem vo dati. En
[8] dem boesi vo lanti ala de frei gi dem, en dem boesi ningre
[9] na hoposei vo dem liba, dem boesi ningre kan doe san dem
[10] wani. Dati wani taki: dem habi pasi vo koti gron, kweri
[11] hoedoe, fara boesi, meki liebi planasi, fara gron, plani njan-
11[12] jam. En dem kan doe ala wroko di dem kan vo doe, tjari
[13] kom seri na foto. En lanti gi dem pasi vo ala dem sani dati.
[14] Ma vo kom na bilosei vo dem liba, dapee froedoe watra de
[15] lom go na hoposei, dapee bakra srefi de wroko, dati lanti no
15[16] gi boesi ningre fri pasi, vo dem kan doe san dem wani. En
[17] na hoposei tee doro na soera ofoe dam, dati lanti gi dem
[18] pasi tee tidei jete. Na ouloetem, tee dem boesi ningre kiri
[19] wan vo dem ogri maka sneki ofoe krasi tigri, dan dem moe
19[20] drei dem hede tjari gi lanti, en lanti ben de pai dem da tem
[21] f. 10. vo wan hede. En so dati ben go doro tee foeloe jari,
[22] dan fosi lanti no ben pai vo sneki moro, en ha ben libi dem
22[23] pai vo tigri hede wawan. En na baka dati go so doro tee
[24] langa tem na baka lanti poeroe-poeroe hafoe da moni ageen.
[25] A tan f. 8. nomo, tee moro langa na baka dati kaba krin-krin.
[26] Lanti no de pai vo dem sani dati moro. En dem kondisi dati
[27] ben de da fosi bigin vo boesi ningre da tem dem ben meki
* 11. liebi planasi. Tekst: planasi liebi. 17. na hoposei. Tekst: ma hoposei. 23. baka dati. Tekst: baka so dati.
11 kweri hoedoe (= hout kwijlen) is het ruw bewerken van gevelde bomen.
gron (= kostgronden) heten de akkers, waarop de directe levensbehoeften worden verbouwd. 15 Tot waar in de rivieren nog het verloop van eb en vloed te merken is.
19 maka sneki (= maka slang) is een grote en gevaarlijke gifslang; tigri (= tijger) noemt men in Suriname de jaguar.
22 King schrijft het pronomen a (= hij, zij, het) zo dikwijls als ha in de andere teksten, dat wij ook hier a en ha als spelvarianten hebben gehandhaafd.
[1] vechten met de negers. Maar dan moesten die ook niet meer
[2] vechten met de blanken en niet meer hun plantages komen
[3] verwoesten en geen negers van de blanken meer meenemen
[4] in het bos. Als een plantageneger naar hen toe vluchtte, dan
[5] moesten zij hem niet houden, maar hem terug brengen naar
[6] de blanken. En als een neger van de stad wegvluchtte naar
[7] hen toe, dan moesten zij hem weer terug brengen naar de
[8] blanken, en dan zouden de blanken hen daarvoor betalen.
[9] En de bossen van het gouvernement stonden alle voor hen
[10] open, en bovenstrooms konden de bosnegers doen wat ze
[11] wilden. Dat wil zeggen: ze hadden verlof om akkers aan te
[12] leggen, hout te kwijlen, bossen te vellen, kostgronden aan
[13] te leggen, bos te kappen en voedsel te planten. Ze mochten
[14] doen wat ze konden en hun werk in de stad komen verkopen.
[15] Het gouvernement gaf hen verlof tot al deze dingen. Maar
[16] benedenstrooms, tot waar de vloed naar boven loopt, daar
[17] werken de blanken zelf, en daar geeft het gouvernement de
[18] bosnegers geen volmacht om te doen wat ze willen. Maar
[19] bovenstrooms vanaf de stroomversnellingen heeft het
gou-[20] vernement hen verlof gegeven tot vandaag toe. Wanneer
[21] de bosnegers vroeger een boze makkaslang of wilde tijger
[22] hadden gedood, dan moesten zij de koppen drogen en aan het
[23] gouvernement brengen, en dan betaalde het gouvernement
[24] hen toentertijd f. 10. - per kop. En dat ging zo vele jaren door.
[25] Daarna betaalde het gouvernement eerst niet meer voor
[26] slangen en handhaafde alleen de betaling voor tijgerkoppen.
[27] Dat ging zo een hele tijd door tot het gouvernement er later
[28] weer een deel van het bedrag afhaalde. Er bleef slechts f. 8.
-[29] over; nog later was het helemaal afgelopen. Het
gouver-[30] nement betaalt niet meer voor die dingen. Die bepalingen
[31] waren het eerste begin van de bosnegers, toen zij vrede hadden
*
[1] fri nanga bakra. We lanti knopoe da verbond nanga sweri
1[2] srefi, taki meki dem ningre hooli da sweri ibri dri jari. Dem
[3] sa tjari foeroe goedoe go plati gi dem.
[4] Vo taki: soutoe en krosi, gon, kroiti, koegroe, hagra,
[5] krara, patoe, nefi, ouloe, tjapoe, draistoon, hoodesre, proeroe
5[6] desre srefi, sebinefi, skopoe, seesei, sipikri, nanga sipikri vo
6[7] sipikri sani, skroefoedrai, fajadosoe nanga fajastoon, en bigi
7[8] pan vo baka kasaba nanga pan vo baka fisi, makakrosi vo
8[9] meki hamaka, hambra, papamoni, gegen, jolo-jolo, bari
9[10] dram nanga bari soutoe meti, bari speki, bari batjau. We na
10[11] so dem ouloetem bakra meki da kondisi nanga dem ouroetem
[12] ningre vo wi na boesi kondre. We dem ningre ben tivredi
[13] nanga dem kondisi. En dem bakra tivredi toe. A boen so na
[14] dem alamala. En bakra teki nefi koti dem hanoe meki wan
[15] pikin broedoe lon. Dem figi hem potti na ini wan grasi.
15[16] En dan dem ningre koti sosrefi pikinso broedoe potti na ini
[17] grasi. Now bakra sweri na tapoe da broedoe vo ningre en
[18] ningre sweri toe na tapoe da broedoe vo bakra. Dan dem
[19] potti win moksi nanga da broedoe, dem dringi sweri. We na
19* 6. nanga sipikri vo sipikri sani. Tekst: nanga vo sipikri sani. Verbetering uit kopie Freytag (zie p. 102, noot 1).
7. fajadosoe nanga fajastoon. Tekst: fajadosoe nanga faja. Verbetering uit kopie Freytag (Zie p. 102, noot).
18-19. Dan dem potti. Tekst: dan potti.
1 King schijnt te bedoelen, dat dit vredesverdrag de officiële erkenning inhield van de onafhankelijke bosnegerstaat. Daarom kon hij hier spreken over het begin van de bosnegers. 5 Zie p. 114, noot 20.
King schreef Aoodesre. Een enkele maal spelt hij ook de h als a of A. Zie hierover verder noot p. 102, noot 9.
6 desre is de creolisering van het Nedl. dissel = een soort bijl. Hij noemt hier dus twee soorten bijlen. Een hoo-desre (houw-bijl) zal een gewone bijl of eventueel een houweel zijn. Wat hij met de andere bijl precies bedoelt weten wij niet.
7 De woorden spiegel en spijker zijn in het Negerengels beide gecreoliseerd tot sipikri of spikri. Daarom was deze omslachtige omschrijving nodig.
8 kasaba (cassave) is een aardvrucht, vroeger het voornaamste voedsel der bosnegers. 9 papamoni (= kaurischelpen) was in Afrika een betaalmiddel en wordt nog steeds hoog
gewaardeerd in Suriname.
jolo-jolo (= notendoppen) worden gebruikt in Suriname om er rammelende enkelbanden van te maken.
10 batjau (= bakkeljauw) is gedroogde vis. 15 hem wijst terug naar pikin broedoe.
19 Uit andere bronnen weten wij, dat door de negerpriester vervolgens nog een vloek werd uitgesproken over allen, die het verdrag zouden breken of schenden. De bosnegers hebben uit Afrika verschillende sweri (= eden) behouden, waarover King in ander verband nog uitvoerig schrijft. Zo heeft men ook sweri om misdaden en leugens te ontdekken. King acht deze gebruiken de meest waardevolle van de oude Afrikaanse godsdienst en verwerpt hen dus niet als heidense relicten.
[1] gesloten met de blanken. Wel, het gouvernement bezegelde
[2] het verbond zelfs met een eed en zei, dat de negers om de
[3] drie jaar de eed moesten hernieuwen. Dat zij dan goederen
[4] onder hen zouden verdelen.
[5] Namelijk: zout en kleren, geweren, kruid, kogels, hagel,
[6] kralen, potten, messen, houwers, hakken, slijpstenen, twee
[7] soorten bijlen, scheermessen, schoppen, scharen, spiegels en
[8] spijkers, schroevedraaiers, lucifers en vuurstenen, grote pannen
[9] om cassave te bakken en pannen om vis te bakken, linnen
[10] om hangmatten te maken, hamers, kaurischelpen, bellen,
[11] notendoppen, vaten rum en vaten zout vlees, vaten spek en
[12] vaten bakkeljauw. Wel, deze condities maakten de vroegere
[13] blanken met onze vroegere negers in het bosland. Wel, de
[14] negers waren tevreden met deze voorwaarden en de blanken
[15] waren ook tevreden. Zij vonden het allen goed. De blanken
[16] maakten een snede in hun hand met een mes, dat er wat
[17] bloed uit vloeide. Dan veegden ze dat in een glas. Daarna
[18] sneden de negers zich ook en deden wat bloed in het glas.
[19] Nu legden de blanken de eed af op het bloed der negers en
[20] de negers op het bloed der blanken. Daarna vermengden zij
[21] het bloed met wijn en dronken de eed. Wel, zo
*
[1] so bakra nanga ningre ben meki da fosi fli verbond da tem.
[2] We da papa di ben lesi da brifi na Goenka, ha nem Bato ofoe
2[3] Bata.
3[4] En now tori vo da fri na Gran Saramaka. Da tem wan papa
[5] vo Gran Salamaka ben de na Goenka, a nem Wiilli. We di
5[6] hem si dem Goenka ningre meki fri nanga bakra, a teki dem
[7] bakra tjari dem waka na foetoe go tee na Gran Salamaka na
[8] dem trawan. Dem go meki fri da srefi kondisi. Dem meki so
[9] leki fa dem meki nanga Goenka ningre. En dem sweri na
[10] tapoe da pramisi. Dan dem bakra koti dem broedoe en dem
[11] ningre koti dem broedoe, dem potti dem broedoe makandra
[12] na ini grasi, potti win. Bakra sweri na tapoe ningre broedoe
[13] en ningre sweri na tapoe bakra broedoe. Dem dringi
makan-[14] dra meki da srefi fri verbond. Noja wi sa bigin na da tori vo
[15] da fri vo Matoewari.
[16] Tori vo da fri na Matoewari ningre nanga bakra, en dem
[17] gran avoo vo wi na ouroetem. En di dem Gran Salamaka
17[18] ningre fri nanga bakra kaba, dan dem tjari da boskopoe go
[19] gi dem Matoewari ningre, taki Goenka ningre meki fri nanga
[20] bakra, en dem srefi meki fri nanga bakra toe, feti no de moro.
[21] We wan sattoe tem na baka lanti seni tra bakra go na dem
[22] Matoewari ningre ageen vo meki fri nanga dem. We now
[23] dem Matoewari ningre hoori dem bakra nanga plisiri, en
23* 11. makandra. Tekst: makandre. 23. Matoewari. Tekst: Matowari. 2 papa (= vader) is ook een eretitel. 3 Zie p. 114, noot 17.
5 J. Wolbers, Geschiedenis van Suriname (Amsterdam, 1861), p. 158 geeft een enigszins andere lezing van dit verhaal. De Saramaccaner bosneger Willi voelde voor vrede en kreeg daarom onenigheid met het bosnegerhoofd Zamzam, die tegen een vrede met de blanken was. Hij trok toen naar de Goenka en wist te bewerken dat de genoemde Boston (zie over hem p. 114, noot 17) weer een brief aan het gouvernement schreef over de bereidheid van een deel der Saramaccaners om ook vrede te sluiten. De lezing van Wolbers is betrouwbaarder dan die van King. De vrede met de Saramaccaners werd immers niet dadelijk na die met de Aucaners gesloten, maar pas twee jaar later (zie de inleiding tot dit hoofdstuk).
17 Deze toevoeging menen wij (vooral op grond van het eigenaardige gebruik van het voegwoord en bij King, zie p. 102, noot 5) te moeten opvatten als een bijstelling bij Matoewari ningre. Johannes King behoorde zelf tot de stam der Matoewari.
23 In tegenstelling namelijk tot de vroegere ontvangst, waarbij men op slinkse wijze de blanken in de val had gelokt (zie hierboven).
[1] sloten blanken en negers toentertijd het eerste vredeverbond.
[2] De man die de brief had gelezen voor de Goenka heette Bato
[3] of Bata.
[4] En nu het verhaal van de vrede met de Saramaccaners. In
[5] die tijd was er een man van Saramacca bij de Goenka,
ge-[6] naamd Willie. Toen die zag dat de Goenka negers vrede
[7] sloten met de blanken, nam hij de blanken te voet mee naar
[8] de andere Saramaccaners. Ze sloten vrede op dezelfde
voor-[9] waarden. Ze deden hetzelfde als bij de Goenkanegers. En ze
[10] legden een eed af op de belofte. Daarna sneden de blanken
[11] zich en sneden de negers zich en ze deden hun bloed tezamen
[12] in een glas en deden wijn daarbij. De blanken legden de eed
[13] af op het negerbloed en de negers op het bloed der blanken.
[14] Ze dronken tezamen en maakten hetzelfde vredeverbond.
[15] Nu zullen wij beginnen met het verhaal van de vrede van
[16] Matoewari.
[17] Verhaal van de vrede van de Matoewari (onze voorouders
[18] in vroeger tijd) met de blanken. Toen de Saramaccaners
[19] vrede hadden gesloten met de blanken, berichtten zij dit aan
[20] de Matoewarinegers, en zeiden, dat de Goenkanegers vrede
[21] met de blanken hadden gesloten en zijzelve ook, dat er geen
[22] strijd meer was. Wel, kort daarna zond het gouvernement
[23] andere blanken naar de Matoewarinegers om vrede met hen
[24] te sluiten. Wel nu ontvingen de Matoewarinegers de blanken
[25] vriendelijk.
*
[1] dem meki da srefi kondisi nanga bakra. Dem koti dem hanoe
[2] pikinso teki da broedoe potti na wan grasi. Bakra fosi koti
[3] broedoe, na baka ningre koti dem broedoe toe; en dem teki
[4] da broedoe vo bakra nanga da broedoe vo ningre potti dem
[5] ala toe na ini wan grasi; dan dem kanti ledi win na hem, dan
[6] bakra sweri na tapoe da broedoe vo ningre en ningre sweri
[7] na tapoe da broedoe vo bakra. En bakra dringi ningre broedoe,
[8] ningre dringi bakra broedoe toe, en dem ala sweri na tapoe
[9] da broedoe vo dem, en dem taki: dem kaba nanga feti
krin-[10] krin. En lanti ben gi dem someni makti, fa dem kan liebi na
[11] dem kondre, en vo taki: dem habi fri pasi vo doe na boesi
[12] kondre san dem wani, sondro vo haksi lanti pasi fosi; en dem
[13] habi frei pasi, dem kan wroko na ibriwan pisi boesi vo lanti
[14] fa dem wani. En efi soema kiri wan trawan, efi dem hedeman
14[15] si da soema verdini vo dem kiri hem baka, en dem kan doe
[16] dati sondro vo haksi lanti pasi fosi. We na so dem ouroetem
[17] bakra ben meki foeroe kondisi nanga dem ouroetem ningre
[18] nanga sweri srefi. En dem ouroetem ningre ben meki foeroe
[19] kondisi nanga bakra toe. Dan fosi dem dringi broedoe sweri.
[20] En dem ben meki da kontraki nanga makandra. Dem taki:
[21] a moe tan so leki wan fasti gebod alatem. En lanti taki: efi
[22] dem holi da gebod, dan ibri 3. jari dan lanti sa seni foeroe
[23] goedoe go plati gi ala dem dri boesi kondre. En dan ibri 3.
[24] jari bakra moe tjari plisenti go plati gi ala dem dri boesi
[25] kondre. En dan ibri 3. jari dem moe dringi sweri
njoem-[26] njoem ageen. We na so dati dem bakra holi doro na da
[27] plamisi nanga da sweri go doro. Tee pasa 100. jari langa dem
27[28] de gi goedoe doro. En so dem de dringi broedoe sweri ala
[29] 3. jari, tee wan hondro jari pasa krin-krin. En tee doro na
* 6. broedoe vo ningre. Tekst: broedoe ningre. 10. someni. Tekst: sonmeni. 29. hondro. Tekst: ondro.
14 Zie ook p. 102, noot 5. Hier wordt een zin met efi (als) verbonden met de daarvan afhankelijke nazin door en.
27 Zie ook p. 106, noot 4. In de Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië ('s-Gravenhage, etc., 1914-1919) worden twee verschillende data genoemd, waarop voor het laatst geschenken zouden zijn uitgedeeld aan de bosnegers, nl. 1842 en 1849. In ieder geval is de ruim honderd jaar van King wel wat heel ruim.
[1] Zij maakten dezelfde voorwaarden met de blanken. Ze
[2] sneden zich een beetje en deden het bloed in een glas. De
[3] blanken sneden zich eerst en daarna sneden de negers zich
[4] ook. En ze deden het bloed van blanken en negers beide in
[5] een glas; dan goten zij er rode wijn bij, en daarna legden de
[6] blanken de eed af op het bloed der negers en de negers op
[7] het bloed der blanken. De blanken dronken het negerbloed
[8] en de negers dronken ook het bloed der blanken, en zij legden
[9] de eed af op elkanders bloed en zeiden, dat het helemaal
af-[10] gelopen was met vechten. En het gouvernement gaf hun
[11] macht om in het eigen land te leven, te weten: ze hadden de
[12] vrijheid om in het bosland te doen wat ze wilden, zonder het
[13] gouvernement eerst verlof te vragen; ze hadden de vrijheid
[14] om ieder stuk bos van het gouvernement te bewerken zoals
[15] ze wilden. En als iemand een ander vermoordde en de hoofden
[16] zagen dat hij verdiende daarvoor gedood te worden, dan
[17] konden ze dat doen zonder eerst het gouvernement verlof
[18] te vragen. Wel, zo maakten de vroegere blanken vele
voor-[19] waarden met de vroegere negers, onder ede zelfs. En de
[20] vroegere negers maakten ook vele voorwaarden met de
[21] blanken. Dan pas dronken zij de bloedeed. En ze sloten het
[22] contract met elkaar en zeiden: zo moet het altijd blijven als
[23] een vast gebod. En het gouvernement zei: als men zich aan
[24] het gebod hield, dan zou het gouvernement om de drie jaar
[25] vele goederen rondzenden onder alle drie stammen in het
[26] bosland. Om de drie jaar moeten de blanken geschenken
[27] verdelen onder de drie bosnegerstammen. En om de drie jaar
[28] moeten zij de eed weer opnieuw drinken. Wel, inderdaad
[29] hebben de blanken zich aan de belofte en de eed gehouden.
[30] Meer dan 100 jaar lang bleven zij goederen geven. En ze
[31] dronken de bloedeed om de drie jaar, ruim honderd jaar
[32] lang. Tot in de tijd van
*