SITTARD: St. Petruskerk
Datering van de misericordes : ca. 1425 (26 misericordes zijn tussen 1959 en 1960 gemaakt) Aantal misericordes : 50 (waarvan 26 later toegevoegd zijn)
Opstelling : 50 koorstoelen, 25 aan weerszijden van het koor (13 hoog, 12 laag)
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
NL-01 Mannenkop met baard KOP ZL-01 Tak DCR
NL-02 Hond met een bot DIER ZL-02 Kop KOP
NL-03 Bladwerk DCR ZL-03 Bladwerk DCR
NL-04 Bladwerkkop DCR ZL-04 Mannenkop met hoofddeksel KOP
NL-05 Later toegevoegd - ZL-05 Bladwerk DCR
NL-06 Later toegevoegd - ZL-06 Later toegevoegd -
NL-07 Masker MSK ZL-07 Druiven en bladwerk DCR
NL-08 Bladeren DCR ZL-08 Design DCR
NL-09 Kop met uitstekende tong KOP ZL-09 Later toegevoegd - NL-10 Hond met twee lichamen FDIER ZL-10 Bladwerk DCR NL-11 Kop met krullende baard KOP ZL-11 Later toegevoegd - NL-12 Engelenkop met vleugels RLG ZL-12 Bloemen DCR NH-01 Later toegevoegd - ZH-01 Later toegevoegd - NH-02 Later toegevoegd - ZH-02 Later toegevoegd - NH-03 Later toegevoegd - ZH-03 Later toegevoegd - NH-04 Later toegevoegd - ZH-04 Later toegevoegd - NH-05 Later toegevoegd - ZH-05 Later toegevoegd - NH-06 Later toegevoegd - ZH-06 Later toegevoegd -
NH-07 Druiven DCR ZH-07 Later toegevoegd -
NH-08 Druiven en bladwerk DCR ZH-08 Later toegevoegd - NH-09 Later toegevoegd - ZH-09 Later toegevoegd - NH-10 Dier met twee lijven FDIER ZH-10 Later toegevoegd - NH-11 Monnikenkop en gespleten hoeven KOP ZH-11 Later toegevoegd - NH-12 Later toegevoegd - ZH-12 Later toegevoegd -
NH-13 Bladwerk DCR ZH-13 Later toegevoegd -
BREDA: Grote of Lieve Vrouwekerk
Datering van de misericordes : 1440-1445
Aantal misericordes : 62 koorstoelen met 55 oorspronkelijke misericordes Opstelling : 31 stoelen aan weerszijde van het koor (16 hoog, 15 laag) Maker : minstens twee houtsnijders, namen onbekend
Opdrachtgever : onbekend
NL-01 Pretmaker op een schommelpaard FIG/SPEL ZL-01 Dronkenlap pist FIG/SPW NL-02 Later toegevoegd - ZL-02 Ambachtsman met zijn gereedschap FIG/AMB NL-03 Zot met handen voor genitaliën FIG/SPEL ZL-03 Vrouw met wimpel FIG NL-04 Man in grote jas met stok op schouder FIG/DL ZL-04 Doedelzakspeler FIG NL-05 Blinde bedelaar met hond FIG/DL ZL-05 Vrouw draagt stok op schouder FIG/SPW
NL-06 Vogelverkoper FIG/DL/AMB ZL-06 Eendenman FFIG/SPW
NL-07 Man lopend met een banier FIG/AMB ZL-07 Man in volumnieuze jas op klompen FIG/SPW NL-08 Man aan een tafel FIG/DL ZL-08 Gevleugelde, vrouwelijke hybride FDIER NL-09 Centaur die met pijl en boog schiet FDIER ZL-09 Man met kruik en grote zak FIG/AMB/DL NL-10 Jupiter met boogschutter en vissen FIG ZL-10 Gebukte man met mand vol hout FIG/AMB/DL NL-11 Saturnus met steenbok en waterman FIG ZL-11 Gevleugelde, vrouwelijke hybride FDIER/SPW NL-12 Centaur met hoofddeksel en schild FDIER ZL-12 Man die op stok leunt FIG
81
Indeling en categorisering op basis van informatie uit: Block, E.C., Corpus of medieval misericords: Belgium – Netherlands. Turnhout: 2010, Verspaandonk, J.A.J.M., Haarlem: de grote of Sint Bavokerk (Misericorde-reeks 1). Amsterdam: 1972, Verspaandonk, J.A.J.M., Bolsward: De Martinikerk (Misericorde-reeks 2). Amsterdam: 1974, Verspaandonk, J.A.J.M., Breda: de koorbanken van de Grote of Lieve Vrouwekerk (Misericorde-reeks 3). Amsterdam: 1984, Verspaandonk, J.A.J.M., Amsterdam: de koorbanken van de Oude Kerk (Misericorde reeks 4). Amsterdam: 1984, Verspaandonk, J.A.J.M., Venlo: de koorbanken van de St. Martinuskerk (Misericorde-reeks 5). Venlo: 1993, Verspaandonk, J.A.J.M., Sittard: de koorbanken van de St. Petruskerk (Misericorde-reeks 6). Venlo: 1993, Verspaandonk, J.A.J.M., Weert: de koorbanken van de St. Martinuskerk; Nederweert: de koorbanken van de St. Lambertuskerk (Misericorde-reeks 7-8). Venlo: 1993 en Steppe, J.K., Wereld van vroomheid en satire. Laat-Gotische koorbanken in Vlaanderen. Kasterlee: 1973.
NL-13 Bebaarde kop met kalotje KOP ZL-13 Met de nek verbonden monsters FDIER
NL-14 Ontbreekt - ZL-14 Tegen de oven gapen FIG/SPW/DGD
NL-15 Vogel die vleugels gladstrijkt DIER ZL-15 Twee drinkende of etende ooievaars DIER
NH-01 Later toegevoegd - ZH-01 Later toegevoegd -
NH-02 Knielende kameel DIER/DGD/RLG82 ZH-02 Gevleugelde hond met twee benen FDIER NH-03 Man met hoofddeksel en urineglas FIG/DL ZH-03 Hybride met spinrokken en vogel FDIER NH-04 Rennende man FIG/SPW ZH-04 Olifant met kasteel op rug DIER NH-05 Later toegevoegd - ZH-05 Vastgenagelde vleermuis DIER/DL NH-06 Gevleugeld monster FDIER ZH-06 Later toegevoegd -
NH-07 Man met handschoenen om zijn nek FIG/SPW ZH-07 Vrouw slaapt, spinrokken valt in vuur FIG/DGD/SPW NH-08 Zeug voedt biggetjes DIER ZH-08 Kanon in een kasteel ?
NH-09 Vrouw met tulband en sjaal om kin FIG ZH-09 Engel houdt schild vast RLG NH-10 Gehandicapte man (bedelaar) bij huis FIG/DL ZH-10 Wyvern FDIER NH-11 Slapende hond op een kussen DIER/SPW ZH-11 Man met zottenkap KOP NH-12 Gevleugeld monster FDIER ZH-12 Gevleugelde hybride FDIER/SPW NH-13 Adelaar in de lucht DIER/RLG ZH-13 Vrouw vult kruik FIG/AMB/DL NH-14 Verkoper met mand FIG/AMB/DGD ZH-14 Man met vleugels en staart FFIG NH-15 Verkoper met hond FIG/AMB/SPW ZH-15 Parende vogels DIER NH-16 Later toegevoegd - ZH-16 Vrouw met gehoornd hoofddeksel KOP/SPW
VENLO: St. Martinuskerk
Datering van de misericordes : 1497-1499
Aantal misericordes : 26 koorstoelen met 24 misericordes waarvan 5 later zijn toegevoegd Opstelling : twee rijen aan weerszijde van het koor
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Zittende engel die schild vasthoudt RLG Z-01 Later toegevoegd -
N-02 Later toegevoegd - Z-02 Bladwerk DCR
N-03 Boom met bessen en druiven DCR Z-03 Bladwerk DCR
N-04 Ontbreekt - Z-04 Bladwerk DCR
N-05 Later toegevoegd - Z-05 Adam, Eva en de slang FIG/RLG
N-06 Engel speelt harp RLG Z-06 Bladwerk DCR
N-07 Dansend koppel FIG/SPEL/DL Z-07 Later toegevoegd -
N-08 Bladwerk DCR Z-08 Bladwerk DCR
N-09 Ooievaar nodigt vos uit voor diner DIER/SPW Z-09 Leeuw met wimpel DIER/RLG
N-10 Ontbreekt - Z-10 Bladwerk DCR
N-11 Twee honden en één bot DIER/SPW Z-11 Kop met bladwerk DCR/KOP
N-12 Engelen spelen viool RLG Z-12 Bladwerk DCR
N-13 Later toegevoegd - Z-13 Kop met fleur de lys KOP
BOLSWARD: Martinikerk
Datering van de misericordes : 1480-1499
Aantal misericordes : 24 stoelen met 21 misericordes Opstelling : enkele rij aan weerszijde van het koor
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Valkenier DL Z-01 Steigerspel met apen SPEL/DIER
N-02 Twee koppen in één kap KOP/SPW Z-02 Man met hoofd tegen muur FIG/SPW/DGD N-03 Wijzend manfiguur FIG Z-03 Varken op achterpoten en man FIG/DIER/SPW N-04 Roofvogel met prooi DIER Z-04 Man kruipt door wereldbol FIG/SPW
N-05 Vrouw biecht FIG/DL Z-05 Vrouw met eenhoorn RLG83
N-06 Kop van vrouw KOP Z-06 Man met handen op borst en buik FIG N-07 Franciscus predikt voor vogels FIG/DIER/RLG Z-07 Man pist op wereldbol FIG/SPW N-08 Kop van een duivel met slagtanden RLG Z-08 Man en vrouw bij vuur FIG/DL/SPW N-09 Ontbreekt - Z-09 Timmerman die plank bewerkt FIG/DL/SPW N-10 Bebaarde mannenkop KOP
N-11 Ontbreekt -
N-12 Kop van jonge man of monnik KOP
N-13 Ontbreekt -
N-14 Kop van dier (wolf) DIER N-15 Tussen twee stoelen zitten FIG/SPW
82
De kameel knielt om een last op zijn rug te nemen. Dit was in de middeleeuwen een symbool van nederigheid en gehoorzaamheid, in het bijzonder van Christus. Hij is immers mens geworden om de zondelast van heel de wereld op zich te nemen. Verspaandonk, Breda, p. 166.
83
Deze voorstelling is religieus omdat het afgebeelde (een eenhoorn kan men slechts vangen door bemiddeling van een maagd) symbool is geworden voor de menswording van Gods zoon. Het besloten hof, waarin de eenhoorn en de vrouw zich bevinden, is een iconografisch element dat van toepassing is op Maria. Verspaandonk, Bolsward, p. 74
OIRSCHOT: St. Petruskerk
Datering van de misericordes : 15e eeuw Aantal misericordes : 12
Opstelling : dubbele rij aan weerszijde van het koor Maker : Jan Borchmans
Opdrachtgever : onbekend
A-1 Varken voor vat DGD A-7 Voorovergebogen man met geit DGD A-2 Man op knie geeft over in kom DGD A-8 Man slaapt tussen het huisraad DGD A-3 Man voor trog waar ook twee varkens uit
eten
RLG84 A-9 Ooievaar nodigt vos uit voor avondmaal
SPW/OGW A-4 Kat in stoel en op tafel loopt muis DIER/SPW A-10 Twee kinderen met een roede FIG/SPW A-5 Kruipende man met steen aan touw om nek FIG/SPW A-11 Duivelfiguur RLG A-6 Geknielde man met mand in elke hand FIG/SPW A-12 Geknielde man valt dier aan met mes FIG/DIER
TER APEL: Klooster Ter Apel
Datering van de misericordes : 1500-1514
Aantal misericordes : 30 stoelen met 21 misericordes
Opstelling : twee enkele rijen aan weerszijden van het koor
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Ontbreekt - Z-01 Mannenkop met krullen op voorhoofd KOP N-02 Mannenkop met krullend haar en baard KOP Z-02 Mannenkop met baard KOP N-03 Mannenkop met hoofddeksel KOP Z-03 Mannenkop met baard KOP N-04 Mannenkop met grote neus KOP Z-04 Kleine mannenkop KOP N-05 Mannenkop met hoofddeksel KOP Z-05 Mannenkop met trompetoren KOP N-06 Mannenkop met ezelsoren KOP Z-06 Mannenkop in monnikspij KOP N-07 Mannenkop met hoofddeksel KOP Z-07 Mannenkop met baard KOP N-08 Mannenkop met kort haar KOP Z-08 Mannenkop met baard KOP N-09 Mannenkop met baard KOP Z-09 Mannenkop met baard en ronde oren KOP N-10 Mannenkop met ezelsoren en slagtanden KOP Z-10 Kop met zottenkap KOP N-11 Mannenkop met trompetoren KOP Z-11 Mannenkop met korte baard KOP
N-12 Console met blad DCR Z-12 Ontbreekt -
N-13 Console met blad DCR Z-13 Ontbreekt -
N-14 Console met blad DCR Z-14 Ontbreekt -
N-15 Ontbreekt - Z-15 Ontbreekt -
HAARLEM: Grote of Bavokerk
Datering van de misericordes : 1512-1517
Aantal misericordes : 44 stoelen met 44 misericordes
Opstelling : aan elke zijde 27 stoelen (waarvan 20 stoelen in 1517 zijn toegevoegd) Maker : Jasper Pietersz.
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Moorse kop met een kap KOP Z-01 Mannenkop KOP
N-02 Ezel DIER Z-02 Mannenkop met tulband KOP
N-03 Dikke vrouwenkop met kap KOP Z-03 Bladwerkkop KOP/DCR
N-04 Kop met grimas KOP Z-04 Kop van monnik KOP
N-05 Kop die naar beneden kijkt KOP Z-05 Kop met puntige kap KOP N-06 Spottende kop KOP Z-06 Fronsende kop met grote oren KOP N-07 Mannenkop met baard KOP Z-07 Kop met open mond KOP
N-08 Zot KOP Z-08 Staand varken DIER
N-09 Kop KOP Z-09 Adelaar die opkijkt DIER
N-10 Vrouwenkop met kap KOP Z-10 Staand dier DIER
N-11 Vrouwenkop met kap KOP Z-11 Acrobatische zot FIG
N-12 Kop met haar KOP Z-12 Vrouwenkop en -armen KOP
N-13 Spottende kop KOP Z-13 Oude kop KOP
N-14 Moor als bladwerkkop KOP Z-14 Hybride met twee lichamen FDIER
N-15 Kop KOP Z-15 Bladwerk DCR
N-16 Kat DIER Z-16 Mannenkop met snor KOP
N-17 Aap zonder staart DIER Z-17 Vrouwenkop met kap KOP
N-18 Kop KOP Z-18 Staande hond DIER
N-19 Slapende kop KOP Z-19 Vrouwenkop KOP
84
N-20 Bladwerk DCR Z-20 Morenkop KOP
N-21 Kop met grote mond KOP Z-21 Lachende kop KOP
N-22 Kop KOP Z-22 Mannenkop met baard KOP
NEDERWEERT: St. Lambertuskerk
Datering van de misericordes : 1500-1530
Aantal misericordes : 2 koorbanken met 8 misericordes Opstelling : enkele rij aan weerszijde van koor
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Ooievaar nodigt vos uit voor avondmaal SPW Z-01 Zot bespeelt doedelzak FIG
N-02 Aap eet appel RLG85 Z-02 Zittend figuur FIG
N-03 Twee honden vechten om bot SPW Z-03 Ooievaar die worm eet DIER N-04 Uil en muis DIER Z-04 Engel houdt schild vast RLG
DORDRECHT: Grote Kerk
Datering van de misericordes : 1538-1541
Aantal misericordes : 60 koorstoelen met 40 oorspronkelijke misericordes Opstelling : in twee rijen aan weerszijde van het koor (14 laag, 16 hoog) Maker : mogelijk atelier Jean Mone
Opdrachtgever : onbekend
NL-01 Ontbreekt - ZL-01 Phyllis en Aristoteles KLS
NL-02 Man die kip knuffelt FIG/DIER/SPW ZL-02 Ontbreekt - NL-03 Dronken man aan tafel FIG/DL ZL-03 Drinkende naaktfiguren FIG/DGD
NL-04 Ontbreekt - ZL-04 David en Goliath RLG
NL-05 Ontbreekt - ZL-05 Ontbreekt -
NL-06 Ontbreekt - ZL-06 Twee putti FIG
NL-07 Ontbreekt - ZL-07 Ontbreekt -
NL-08 Naakte vrouw met hond FIG/DIER/DL ZL-08 Ontbreekt - NL-09 Twee spelende putti FIG ZL-09 Dronken Noach RLG NL-10 Sater met wyvern FDIER ZL-10 Putti op schommelstoel FIG
NL-11 Ontbreekt - ZL-11 Ontbreekt -
NL-12 Naakte man met leeuw FBL/FIG/DIER ZL-12 Vechtende putti FIG
NL-13 Ontbreekt - ZL-13 Ontbreekt -
NL-14 Ontbreekt - ZL-14 Kop van engel RLG
NH-01 Ontbreekt - ZH-01 Vanitas DGD
NH-02 Hercules en leeuw van Nemea KLS ZH-02 Kop van engel RLG
NH-03 David voor ark RLG ZH-03 Odyseus KLS
NH-04 Man met bediende FIG/DL ZH-04 Samson en Delilah RLG NH-05 Vrouw met beker FIG/DL ZH-05 Drie vechtende mannen FIG/DL
NH-06 Ontbreekt - ZH-06 Vrouw melkt koe FIG/DL
NH-07 Vrouw bindt duivel vast FIG/SPW ZH-07 Hond bijt in been van putto DIER/FIG/FBL NH-08 Man met bijl FIG ZH-08 Putti met druiventrossen FIG
NH-09 Twee zotten FIG/GRP ZH-09 Ontbreekt -
NH-10 Vrouw met baby FIG/DL ZH-10 Jael en Sisera RLG
NH-11 Ontbreekt - ZH-11 Annunciatie aan Joachim RLG
NH-12 Vrouw in boot FIG/SPW ZH-12 Ontbreekt -
NH-13 Ontbreekt - ZH-13 Rozen werpen voor de zwijnen DIER/SPW
NH-14 Jagende adelaar DIER ZH-14 Verloren zoon RLG
NH-15 Naakte Samson bevecht leeuw RLG ZH-15 Vogels DIER
NH-16 Kop van engel RLG ZH-16 Vrouw met hennin FIG
UTRECHT: St. Janskerk
Datering van de misericordes : 15e eeuw
Aantal misericordes : 16 stoelen met 4 misericordes (bij 3 alleen de contouren zichtbaar) Opstelling : 11 stoelen aan de noordzijde, 5 aan de zuidkant
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
N-04 Contour van vos en kraanvogel FBL/SPW S-05 Rennende man FIG N-05 Vossenjacht aan zee DL
N-11 Haan en contour OGW