Datering van de misericordes : 14e eeuw
Aantal misericordes : 8 stoelen met 3 misericordes
Opstelling : aan elke zijde van het koor staan 4 stoelen opgesteld
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Ontbreekt - Z-01 Ontbreekt -
N-02 Kop met ezelsoren KOP Z-02 Kop achter masker steekt tong uit KOP/MSK N-03 Hondenkop met vogel in bek KOP/DIER Z-03 Later toegevoegd - N-04 Later toegevoegd - Z-04 Later toegevoegd -
LUIK: Heilige Kruiskerk
Datering van de misericordes : 14e eeuw
Aantal misericordes : 10 stoelen met 10 misericordes Opstelling : aan weerszijde van het koor een bank
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Monster met lange staart FDIER Z-01 Demoon FDIER
N-02 Bladwerk DCR Z-02 Bladwerk DCR
N-03 Bladwerkkop DCR/KOP Z-03 Mannenkop met baard KOP
N-04 Bladwerk DCR Z-04 Bladwerk DCR
N-05 Tweekoppig dier met staart FDIER Z-05 Monster FDIER
LUIK: St. Jacobskerk
Datering van de misericordes : 14e eeuw
Aantal misericordes : 29 stoelen met 29 misericordes
Opstelling : in twee rijen aan weerszijden van het koor
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
NL-01 Griffioen met hoofd naar beneden DIER ZL-01 Twee draken tegen elkaar FDIER NL-02 Twee griffioenen met verstrengelde
nekken
DIER ZL-02 Vogel met gespreide vleugels DIER
NL-03 Bladwerk DCR ZL-03 Bladwerk DCR
NL-04 Twee griffioenen tegen elkaar DIER ZL-04 Twee draken tegen elkaar (F)DIER NL-05 Bladwerk DCR ZL-05 Man met lange staart op pot FFIG NL-06 Twee griffioenen kijken over schouder DIER ZL-06 Bladwerk DCR NL-07 Griffioen met vleugels wijd gespreid DIER ZL-07 Griffioen met vleugels wijd gespreid DIER
ZL-08 Twee draken FDIER
NH-01 Bladwerk DCR ZH-01 Twee griffioenen kijken naar staart DIER
NH-02 Bladwerk DCR ZH-02 Bladwerk DCR
NH-03 Bladwerk DCR ZH-03 Kale man met staart op pot (F)FIG
NH-04 Bladwerk DCR ZH-04 Bladwerk DCR
NH-05 Man met duivelse kenmerken op pot (F)DIER ZH-05 Bladwerk DCR NH-06 Bladwerk DCR ZH-06 Griffioen met hoofd naar beneden DIER
NH-07 Bladwerk DCR ZH-07 Bladwerk DCR
BRUGGE: St. Salvatorskathedraal
Datering van de misericordes : 1425-1449
Aantal misericordes : 52 waarvan 32 oorspronkelijk
Opstelling : in twee rijen aan weerszijde van het koor
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
NL-01 Later toegevoegd - ZL-01 Man, jongen en schoenen FIG NL-02 Later toegevoegd - ZL-02 Later toegevoegd - NL-03 Later toegevoegd - ZL-03 Duivel en oude man RLG
NL-04 Pelgrim FIG ZL-04 Later toegevoegd -
NL-05 Vrek en duivel RLG/DGD ZL-05 Offer van Abraham RLG NL-06 Later toegevoegd - ZL-06 Bekering van Paulus RLG
86
Indeling op basis van informatie uit: Block, E.C., Corpus of medieval misericords: Belgium – Netherlands. Turnhout: 2010 en Steppe, J.K., Wereld van vroomheid en satire. Laat-Gotische koorbanken in Vlaanderen. Kasterlee: 1973.
NL-07 Later toegevoegd - ZL-07 Non wordt naar hel vervoerd RLG
NL-08 Geleerde FIG/DL ZL-08 Annunciatie RLG
NL-09 Bootman FIG/DL ZL-09 Arts en vrouw FIG/AMB/DL
NL-10 Leidekker FIG/DL ZL-10 Pagaans hoofd KOP
NL-11 Steigerspel FIG/SPL/DL ZL-11 Bloemen DCR
NL-12 Beeldhouwer FIG/DL ZL-12 Ontbreekt -
NL-13 Later toegevoegd - ZL-13 Ontbreekt -
NH-01 Later toegevoegd - ZH-01 Later toegevoegd - NH-02 Later toegevoegd - ZH-02 Later toegevoegd -
NH-03 Hybride FDIER ZH-03 Later toegevoegd -
NH-04 Vrouw met kind FIG/RLG? ZH-04 Man plukt druiven DL NH-05 Meester en leerlingen FIG/DL ZH-05 Pelgrim FIG/DL NH-06 Jager op paard FIG/DIER ZH-06 Vrouw met contour figuur FIG NH-07 Oude en jonge man FIG/FBL/RLG? ZH-07 Later toegevoegd - NH-08 Christus tussen artsen RLG ZH-08 Later toegevoegd -
NH-09 Vrouw met man op knieën FIG ZH-09 Blindemannetje FIG/SPEL/DL NH-10 Banket FIG/DL ZH-10 Een dinerend stel FIG/DL NH-11 Druiventros DCR ZH-11 Later toegevoegd - NH-12 Hert in het bos DIER ZH-12 Later toegevoegd - NH-13 Etende, oude man FIG/DL ZH-13 Ontbreekt -
BRUGGE: Onze-Lieve-Vrouwekerk
Datering van de misericordes : 15e eeuw Aantal misericordes : 6
Opstelling : misericordes zijn geplaatst in 18e eeuws koorgestoelte
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
1 Man aangevallen door man met zwaard FIG 4 Bladwerk DCR 2 Vrouw met een mandje bij rivier RLG 5 Samson draagt poorten van Gaza RLG 3 Soldaat valt andere soldaat aan FIG 6 Bladwerk DCR
LEUVEN: St. Pieterskerk
Datering van de misericordes : 1438-1442
Aantal misericordes : 30 zetels met elk een misericorde Opstelling : enkele rij aan weerszijde van het koor Maker : Nicolaas de Bruyne en Gérard Goris Opdrachtgever : onbekend
N-01 Beschadigd - Z-01 Zeeridder met schild en zwaard FFIG/DGD
N-02 Vleermuis DIER Z-02 Hond DIER
N-03 Lachende mannenkop KOP Z-03 Kop met zottenkap KOP N-04 Zeemeermin die haar haar kamt FFIG/DGD Z-04 Liggende leeuw DIER/RLG N-05 Vogel (alleen klauwen zijn nog zichtbaar) DIER Z-05 Zottenkop KOP
N-06 Adelaar DIER Z-06 Fabuleus beest FDIER
N-07 Vrouwenkop KOP Z-07 Vrouwenkop met grimas KOP
N-08 Kop in toren KOP Z-08 Varken op zuil DIER
N-09 Vos met prooi DIER Z-09 Kop van oude vrouw in raam KOP N-10 Vrouw met tulband KOP Z-10 Adelaar met twee koppen FDIER
N-11 Pauw DIER Z-11 Acrobaat FIG
N-12 Man met tulband KOP Z-12 Vrouwenkop KOP
N-13 Fabuleus schepsel FDIER Z-13 Mannenkop met bonten hoofddeksel KOP N-14 Leeuwenmasker DIER/MSK Z-14 Duivel met vleugels RLG
HASTIÈRE: St. Pierrekerk
Datering van de misericordes : 1443
Aantal misericordes : 20 stoelen met 16 misericordes Opstelling : enkele rij aan weerszijden van het koor
Maker : onbekend
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Adelaar die rol vasthoudt RLG Z-01 Masker MSK
N-02 Bladwerk DCR Z-02 Masker MSK
N-03 Masker MSK Z-03 Naakt koppel FIG
N-04 Kop van monnik KOP Z-04 Ontbreekt -
N-05 Bloemen DCR Z-05 Kop die uit bladwerk steekt KOP
N-06 Perkament DCR Z-06 Ontbreekt -
N-07 Druiventros DCR Z-07 Masker MSK
N-08 Bladwerkkop DCR/KOP Z-08 Ontbreekt -
N-09 Ontbreekt - Z-09 Ontbreekt -
N-10 Leeuw met schild RLG Z-10 St. Jacobusschelp RLG?
DIEST: St. Sulpitiuskerk
Datering van de misericordes : laat 15e eeuw (1491-1493) Aantal misericordes : 24
Opstelling : enkele rij aan weerszijde van het koor Maker : mogelijk Jan Borreman
Opdrachtgever : onbekend
N-01 Vrouwenkop met tulband KOP Z-01 Appeldief FIG/SPW N-02 Tegen de oven gapen FIG/SPW/DGD Z-02 Man werpt kat FIG/SPL N-03 Kop van oude vrouw KOP Z-03 Man vervoert hond op kar FIG/DIER N-04 Slapende man met arm leunend op
tafel
FIG/SPW Z-04 Man vindt hond in pot FIG/DIER/SPW N-05 Demonische kop met trompetoren KOP/SPW Z-05 Gevleugeld monster FDIER N-06 Man met lantaarn en blaasbalg FIG/SPW Z-06 Kreupele man op krukken FIG/SPW N-07 Kop van non KOP Z-07 Pelikaan voedt jongen met haar
bloed
RLG N-08 Man snoeit boom FIG/SPW Z-08 Zeemeermin die haar haar kamt FFIG/DGD N-09 Hoofd van ram DIER Z-09 Zeeridder met schild en zwaard FFIG/DGD N-10 Oudere man FIG Z-10 Gevallen man die naar zijn teen
grijpt
FIG/SPW N-11 Half engel, half beest FDIER/SPW Z-11 Geketende aap DIER/SPW
N-12 Woekeraar/gierigaard FIG/SPT? Z-12 Zot FIG/SPL
AARSCHOT: Onze-Lieve-Vrouwekerk
Datering van de misericordes : 1515 Aantal misericordes : 48
Opstelling : dubbele rijen aan weerszijde koor Maker : Jan Borchmans
Opdrachtgever : onbekend
NL-01 Man die zichzelf ontlast FIG/SPT ZL-01 Man voor trog met varkens RLG NL-02 Joris en de draak RLG? ZL-02 Man gezeten bij biervat FIG/DGD NL-03 Tegen de oven gapen SPW/DGD ZL-03 Luitspeler FIG/AMB NL-04 Twee dansende apen DIER ZL-04 Twee apen in monikkenpij DIER/SPT/OGW NL-05 Vrouw bindt duivel aan kussen FIG/SPW ZL-05 Naakte vrouw berijdt een aap FIG/DIER NL-06 Fabuleus schepsel FDIER ZL-06 Isaak zegent Jacob RLG NL-07 Ooievaar inviteert vos voor
diner
DIER/OGW/SPW ZL-07 Mozes en de wetten RLG
NL-08 Varken op een vat DIER/DGD ZL-08 Hennetaster FIG/DIER/SPW NH-01 Bewapende zeeridder FFIG/DGD ZH-01 Pelikaan voedt jongen met bloed RLG
NH-02 David en Goliath RLG ZH-02 Huwelijkse strijd FIG/DL NH-03 Christus trekt naakten uit hel RLG ZH-03 Jood rijdt achterwaarts op dier FIG/DIER/SPT NH-04 Zot en spiegel FIG/SPT/DGD ZH-04 Bebaarde man met mand op stok FIG/DL
NH-05 Boer en boom FIG/SYM ZH-05 Aap berijdt monster DIER/FDIER/OGW NH-06 Dronken Noach RLG ZH-06 David knielt voor de ark RLG
NH-07 Doedelzakspeler FIG ZH-07 Gevleugeld monster FDIER
NH-08 Naakte man FIG ZH-08 Offer van Abraham RLG
NH-09 Twee mannen dansen FIG ZH-09 Samengesteld dier FDIER NH-10 Heilige Rochus met hond RLG ZH-10 Monnik in preekstoel RLG
Koorgestoelte dat thans in noordelijke zijbeuk staat:
NZB-01 Acrobaat FIG/SPL NZB-07 Christus in verzoeking gebracht door duivel
RLG NZB-02 Naaktfiguur met opengesperde
benen
FIG/KLS NZB-08 Zielen door de duivel naar hel gebracht
RLG NZB-03 Fabeldier FDIER NZB-09 Gedrochtelijk aapfiguur FDIER NZB-04 Naakte wildeman met schild FFIG NZB-10 Rozen voor de zwijnen werpen DIER/SPW NZB-05 Engel met schild RLG NZB-11 Jood die zijn hond kust FIG/SPT NZB-06 Tiburtijnse Sibille KLS NZB-12 Monnik danst met zwijn RLG/SPT/DGD
WALCOURT: St. Maternekerk
Datering van de misericordes : 1515-1520
Aantal misericordes : 40 stoelen overgebleven van onbekend oorspronkelijk aantal met 40 misericordes Opstelling : twee rijen aan elke kant van het koor
Maker : onbekend
Opdrachtgever : Keizer Karel V van het Heilige Romeinse Rijk
NL-01 Man met stok leunt naar achteren FIG ZL-01 Vos die predikt DIER/OGW/SPW NL-02 Man trekt aan touw dat om boom zit FIG/SPW ZL-02 Geit wordt schoen aangemeten DIER/OGW/SPW NL-03 Tournooi tussen twee vrouwen FIG/SPL ZL-03 Vrouw sleept (dronken) man mee FIG
NL-04 Vrouw met kruik water FIG ZL-04 Jona in de walvis RLG NL-05 Heilige Barbara RLG ZL-05 Man in een bron FIG NL-06 Heilige Fransiscus RLG ZL-06 Kraanvogel met ring om nek DGD
NL-07 Haan en hen DIER ZL-07 Man met vis FIG/DIER
NL-08 Bekering van Paulus RLG ZL-08 Tegen de oven gapen SPW/DGD
NL-09 Christus in een boot RLG ZL-09 Hybride FDIER
NL-10 Offer van Abraham RLG ZL-10 Smit FIG/DL
NH-01 Monnik zorgt voor lammetjes RLG ZH-01 Griffioen DIER NH-02 Zeeridder FFIG/DGD ZH-02 Man steekt dolk in hart FIG NH-03 Zeemeermin met kam en spiegel FFIG/DGD ZH-03 Centaur met boog FDIER
NH-04 Reus en vijand FIG/RLG? ZH-04 Vleermuis DIER
NH-05 Twee katten en een muis SPW ZH-05 Door de wereld kruipen FIG/SPW NH-06 Heilige Anthonie met een zeug RLG ZH-06 Twee figuren poepen door gat FIG/SPW NH-07 Acrobaat FIG/SPL ZH-07 Knielende man trekt gekke bek FIG/SPL/DGD NH-08 Twee wachters met zwaarden FIG ZH-08 Acrobatische hybride FDIER/SPL NH-09 Twee stotende rammen DIER ZH-09 Ooievaar eet excrementen van man FIG/DIER/DGD NH-10 Man trekt schaap aan staart FIG/DIER ZH-10 Zot FIG/SPL
LEUVEN: Onze-Lieve-Vrouwe-Ten-Predikherenkerk
Datering van de misericordes : 1530-1540 Aantal misericordes : 26
Opstelling : twee rijen aan weerszijden van het koor Maker : Godfried van der Loy
Opdrachtgever : prior Godfried Styroye
NL-01 Suzanna en de ouderlingen RLG ZL-01 Ontbreekt - NL-02 Mozes en de wetten RLG ZL-02 Lot zijn zijn dochters RLG
NL-03 Rebekka aan de bron RLG ZL-03 Ontbreekt -
NL-04 Hogepriester voor de ark RLG ZL-04 Mozes en de Amalekieten RLG ZL-05 Jozef en Pontifars vrouw RLG NH-01 Daniel en de leeuwen RLG ZH-01 Toren van Babel RLG
NH-02 Pesach RLG ZH-02 Dronken Noach RLG
NH-03 Dood van Saul RLG ZH-03 Noach, zijn familie en dieren betreden de ark RLG
NH-04 Kaïn dood Abel RLG ZH-04 Noach bouwt de ark RLG
NH-05 Mannaregen RLG ZH-05 Adam en Eva aan het werk RLG
NH-06 David voor de ark RLG ZH-06 Plagen in Egypte RLG
NH-07 Job en zijn vrouw RLG ZH-07 Later toegevoegd -
NW-01 Begravenis van Mozes RLG ZW-01 David doodt Goliath RLG NW-02 Jozef en zijn broers RLG ZW-02 Adam en Eva vluchten uit paradijs RLG NW-03 Verleiding van Adam en Eva RLG ZW-03 Joab doodt Amasa RLG
HOOGSTRATEN: St. Catharinakerk
Datering van de misericordes : 16e eeuw (1532-1548) Aantal misericordes : 3
Opstelling : opgesteld in zijbeuk Maker : Albrecht Gelmers
Opdrachtgever : Elizabeth van Culemborg (1485-1508) en Antonis de Lalaing (1480-1540) ZB-1 Oudere en jonge vrouw bejegenen elkaar FIG/RLG/SPW
ZB-2 Samson draagt de poorten van Gaza RLG ZB-3 Josuë en Kaleb dragen de druiventros RLG
NL-01 Dronken man op varken FIG/DIER/SPW ZL-01 Naakt kind op vat FIG
NL-02 Later toegevoegd - ZL-02 Vertrekkende man FIG/FBL
NL-03 Rozen voor varkens strooien DIER/SPW ZL-03 Man vertrekt van andere man FIG/SPW NL-04 Dronken man voor huis FIG/DL/DGD ZL-04 Drie vechten er om een broek FIG/SPW NL-05 De correctie FIG/SPW ZL-05 Met het hoofd tegen de muur stoten FIG/SPW/DGD NL-06 Parodie op tournooi FIG/SPT ZL-06 Brillen verkocht aan blinden FIG/SPW NL-07 Geliefde en non FIG ZL-07 Steekspel in het bos FIG/SPL NL-08 Zot en doedelzakspeler FIG ZL-08 Twee samenzwerende vrouwen FIG/DL/SPT? NL-09 Man scheert schaap FIG/DIER/SPW ZL-09 Scène uit Vergilius KLS NL-10 Man scheert varken FIG/DIER/SPW ZL-10 Aristoteles en Phyllis KLS NL-11 Dief steelt broek van ander FIG/SPW ZL-11 De pilaarbijter FIG/SPW NL-12 Gevangene en twee joden FIG/RLG? ZL-12 Arrestatie van gevangene FIG/RLG? NL-13 Man met drie honden FIG/DIER/DL ZL-13 Tegen de oven gapen FIG/SPW/DGD NH-01 Monnik trekt non op slee vooruit FIG/DL ZH-01 Man bij open haard FIG/DL NH-02 Samson verwoest de tempel RLG ZH-02 Man met handkar FIG/SPW NH-03 Steigerspel FIG/DL/SPL ZH-03 Ontluizen van hond DIER/FIG/DL NH-04 Man in grote mand FIG/SPW ZH-04 Ouder stel in gevecht FIG/DL NH-05 Metselaars bouwen een muur FIG/SPW ZH-05 Man vervoert echtgenote in handkar FIG/SPW NH-06 Man schopt een andere man FIG/SPW ZH-06 Door wereld kruipen DIG/SPW NH-07 Echtgenoot die gestraft wordt FIG/DL ZH-07 De wereld draaien FIG
NH-08 Bedelaarsmonnik FIG/DL ZH-08 Drinken man in stal met varken FIG/DIER/SPW NH-09 Huwelijks dispuut FIG/SPW ZH-09 Hennetaster FIG/DIER/SPW NH-10 Mantel in de wind FIG/SPW ZH-10 Druiven uit het beloofde land RLG
NH-11 Gevecht om broek FIG/SPW ZH-11 Samson en Delilah RLG NH-12 Ruziemakende bakkers FIG/DL ZH-12 Mannen proberen verspild eten op te rapen FIG/SPW NH-13 Ruziemakende mannen FIG ZH-13 Samson bij de poorten van Gaza RLG NH-14 Acrobaat aan stok FIG/SPL ZH-14 Oude huisvrouw FIG/DL
LEUVEN: St. Gertrudiskerk
Datering van de misericordes : 1538-1543
Aantal misericordes : 49 gerestaureerde misericordes Opstelling : twee rijen aan weerszijde van het koor Maker : Mathieu de Waeyer en zijn atelier in Brussel Opdrachtgever : abt Pieter Was
NL-01 Augustinus geeft zijn zegen RLG ZL-01 Mordechai voor Ahasveros RLG NL-02 Gertudis consulteert Augustinus RLG ZL-02 Gertrudis en de duivel RLG NL-03 Augustinus ingewijd als bisschop RLG ZL-03 Gideons visioen RLG NL-04 Doop van Augustinus en zijn zoon RLG ZL-04 Achab en Jehoshaphat RLG NL-05 Augustinus en kind RLG ZL-05 Joab vermoordt Abner RLG NL-06 Augustinus doceert RLG ZL-06 Augustinus als stichter kloosterlijke orde RLG NL-07 Huwelijk Maria en Jozef RLG ZL-07 Liefdadigheidswerk van Gertrudis RLG NL-08 Augustinus aan werk RLG ZL-08 Rebekka stuurt Jacob naar Laban RLG
NL-09 Geloof RLG ZL-09 Evangelist Marcus RLG
NL-10 Christelijke heidenen RLG ZL-10 Evangelist Matteüs RLG
NL-11 Hoop RLG ZL-11 Evangelist Lucas RLG
NL-12 Heilige drieeënheid RLG ZL-12 Evangelist Johannes RLG NH-01 Liefdadigheidswerk van Augustinus RLG ZH-01 Koning Salomon ontmoet koningin van Sheba RLG NH-02 Jonas en de vis RLG ZH-02 Geboorte van Johannes de Doper RLG
NH-03 Ontbreekt RLG ZH-03 Doop van Christus RLG
NH-04 Mozes en de serpent RLG ZH-04 David en Goliath RLG NH-05 Ontbreekt RLG ZH-05 Kloostergelofte van Gertrudis RLG
NH-06 Ontbreekt RLG ZH-06 Abraham en Abimelech RLG
NH-07 Offer van Abraham RLG ZH-07 Opstanding van Zarephaths zoon door profeet Elia RLG NH-08 Veroordeling van Haman RLG ZH-08 Gertrudis ingewijd als abdis RLG NH-09 Steniging van Adoram RLG ZH-09 Genezen van de lepralijder RLG NH-10 Martelaarschap van heilige RLG ZH-10 Visioen van Gertrudis RLG NH-11 Onthoofding van Agag RLG ZH-11 Duif daalt neder op Gertrudis RLG NH-12 Drie engelen voor Abraham RLG ZH-12 David met hoofd van Goliath RLG
NH-13 Esther voor Ahasveros RLG ZH-13 Mannaregen RLG
NH-14 Dronken Noach RLG ZH-14 Bathsheba en Salomon RLG
Betekenis afkortingen
DL : dagelijks leven SPW : spreekwoord FIG : figuur DIER : dieren
KOP : kop van een mens RLG : religieus SPEL : spelen AMB : ambacht DCR : decoratie MSK : masker FDIER : fantasiedier DGD : deugd GZD : gezegde FBL : fabel KLS : klassieke oudheid OGW : omgekeerde wereld SPT : spot
FFIG : fantasiefiguur SYM : symbool
Bijlage 6:
Betekenis overige misericordes Oude Kerk
Afb. 1. Emanuel de Witte, Interieur Oude Kerk Amsterdam, 1659, schilderij. Kunsthalle in Hamburg. Afbeelding uit: Janse, Oude Kerk (2004), p. 227
Afb. 2. Reproductie zegel Amsterdam met daarop een schip, origineel ca. 1400. Afbeelding uit: Carasso-Kok, Geschiedenis
Amsterdam (2004), p.132 Afb. 3. Emanuel de Witte, Interieur Oude Kerk Amsterdam,
Afb. 4. Jacob van Ruysdael, Interieur Oude Kerk Amsterdam, ca. 1650, tekening. Afbeelding: Centraal Museum Utrecht
Afb. 5 en 6. Ontwerp voor een wang van een gestoelte. Tekening uit het schetsboek van Villard de Honnecourt, kort voor 1235. Parijs: Bibliothèque Nationale, ms. franç., 19093, fol. 27v. Afbeelding uit: Steppe, Vroomheid (1973), p. 8-9
Afb. 7. D.D. Büchler, Plattegrond en doorsnede koorbanken, 1846. Koninklijk Oudheidkundig Genootschap. Afbeelding uit: Janse, Oude Kerk (2004), p. 196
Afb. 8. Pieter Breughel de Oudere, Spreekwoordenschilderij, 1559, olieverf op doek, 117 x 163 cm. Gemäldegalerie in Berlijn. Afbeelding: Gemäldegalerie
Afb. 9. Misericorde N-11, Vleermuis boven kat, eind vijftiende eeuw. Oude Kerk in Amsterdam. Foto: Piet Mutsers
Afb. 10. Misericorde, Vleermuis vastgespijkerd, 1440-1445. Lieve-Vrouwe- Kerk in Breda. Foto: Stalla
Afb. 11. Misericorde N-03, Vos in monnikspij leest een boek, eind vijftiende eeuw. Oude Kerk in Amsterdam. Foto: Piet Musters
Afb. 13. Misericorde Z-02, Lopende man die drinkt, eind vijftiende eeuw. Oude Kerk in Amsterdam. Foto: Piet Musters
Afb. 12. Misericorde, Vos in monnikspij leest een boek, 1474. Sankt Mariä Empfängnis Kirche
(Minoritenkirche) in Kleve, Duitsland. Foto: Stalla
Afb. 14. Misericorde, Mannelijke figuur houdt een stokje met wimpel vast, 1440-1445. Lieve- Vrouwekerk in Breda. Foto: Stalla
Afb. 16. Misericorde Z-04, Twee drinkende mannen, eind vijftiende eeuw. Oude Kerk in Amsterdam. Foto: Piet Musters
Afb. 17. Misericorde op zuidelijke koorbank, Man houdt een hand voor zijn geslachtsdelen en een vrouw met een kruik in haar handen, 1510-1515. Saint-Materne in Walcourt, België. Foto: Stalla
Afb. 18. Misericorde Z-18, Twee mannen in gevecht, eind vijftiende eeuw. Oude Kerk in Amsterdam. Foto: Piet Musters
Afb. 19. Misericorde, Twee vechtende vrouwen St. Katherinakerk in Hoogstraten, België. Foto: Stalla Afb. 15. Misericorde, Vrouw vult kan, 1440-1445.
Afb. 20. Misericorde, Twee vechtende mannen. Onze-Lieve- Vrouwekerk in Aarschot, België. Foto: Stalla Afb. 21. Kapiteel, Vechtende mannen. Kerk in Anzy-le-Duc, Frankrijk. Foto: Stalla
Afb. 22. Monogrammist PVB, Vechtende mannen, ca. 1475-1500 kopergravure. Afbeelding: Stalla
Afb. 23. Misericorde Z-10, Mensenkop die overgaat in gebladerte, eind vijftiende eeuw. Oude Kerk in Amsterdam. Foto: Piet Musters
Afb. 24. Misericorde Z-16, Twee gezichten onder één kap, eind vijftiende eeuw. Oude Kerk in Amsterdam. Foto: Piet Musters
Afb. 25. Misericorde, Twee hoofden in één kap, zestiende eeuw. St. Martin in Worle, Engeland. Afbeelding uit: Grössinger, World Upside-Down (1997), p. 88
Afb. 27. Pieter Breughel de Oudere, Twee zotten onder één kap, detail van Spreekwoordenschilderij, 1559, olieverf op doek, 117 x 163 cm. Gemäldegalerie in Berlijn. Afbeelding: Gemäldegalerie
Afb. 26. Misericorde, Twee zotten onder één kap, eind vijftiende eeuw. Martinikerk in Bolsward. Foto: Stalla
Afb. 28. Misericorde, Drie koppen, eind vijftiende eeuw. Afkomstig uit Oude Kerk in Amsterdam thans in Museum Amstelkring in Amsterdam. Afbeelding uit: Verspaandonk. Amsterdam (1984), p. 36
Afb. 30. Misericorde, Drie koppen, vijftiende eeuw. Cathédrale Saint-Jean-Baptiste in Saint- Jean-de-Maurienne, Frankrijk. Afbeelding uit: Block, Corpus France (2002), p. 371
Afb. 29. Misericorde, Drie koppen, 1521. Ancienne Collégiale Saint-Gal in Langeac, Frankrijk. Afbeelding uit: Block, Corpus France (2002), p. 332
Afb. 31. Misericorde N-05, Vrouwfiguur haspelt dat wat een gehurkt figuur uit zijn achterste produceert, eind vijftiende eeuw. Oude Kerk