Kwalitatieve kenmerken van jaarrekeningen 1 Inleiding

Voor de uitwerking van de kwalitatieve kenmerken van de jaarrekening komen we uit bij de paragrafen 24 tot en met 46 van het Stramien. Kwalitatieve kenmerken zijn de eige nschappen die de informatie die in jaarrekeningen wordt verschaft nuttig maakt voor gebruikers. De vier voornaamste kwalitatieve kenmerken zijn begrijpelijkheid, relevantie, betrouwbaarheid en vergelijkbaarheid, aldus het Stramien in paragraaf 24. Na deze korte inleiding worden de vier kenmerken afzonderlijk verder uitgewerkt.

4.3.2 Begrijpelijkheid

Een essentieel kenmerk van de informatie die in jaarrekeningen wordt verschaft is dat zij gemakkelijk begrijpelijk is voor gebruikers, met als kanttekening dat gebruikers geacht worden een redelijke kennis te bezitten van het bedrijfsleven en van economische activiteiten, evenals van verslaggeving, en bereid zijn de informatie met een redelijke mate van toewijding te bestuderen (paragraaf 25).

4.3.3 Relevantie

Informatie bezit he t kenmerk van relevantie, wanneer zij de economische beslissingen van gebruikers beïnvloedt door hen behulpzaam te zijn bij het beoordelen van vroegere,

huidige of toekomstige gebeurtenissen of bij het bevestigen of corrigeren van vroegere beoordelingen (paragraaf 26).

De relevantie van informatie is afhankelijk van haar aard en materialiteit. In sommige gevallen is uitsluitend de aard van de informatie voldoende om te concluderen dat deze relevant is (paragraaf 29). Informatie is materieel indien het weglaten of het onjuist weergeven daarvan de economische beslissingen die gebruikers op basis van de jaarrekening nemen, zou kunnen beïnvloeden. Het Stramien geeft met betrekking tot het begrip materialiteit aan dat het 'dus meer een drempel of kritische grens verschaft, dan dat het een primair kwalitatief kenmerk is dat informatie moet bezitten om nuttig te zijn' (paragraaf 30).

4.3.4 Betrouwbaarheid

Informatie heeft de eigenschap van betrouwbaarheid, wanneer zij vrij is van wezenlijke onjuistheden en vooroordelen en wanneer gebruikers ervan mogen uitgaan, dat zij getrouw weergeeft hetgeen zij in redelijkheid verwacht mag worden weer te geven (paragraaf 31). Met betrekking tot de getrouwe weergave geeft het Stramien aan dat

'om betrouwbaar te zijn, informatie een getrouw beeld dient te geven van de transacties en andere gebeurtenissen die zij ofwel voorgeeft weer te geven, ofwel in redelijkheid verwacht mag worden weer te geven' (paragraaf 31).

Onder dit kenmerk geeft het Stramien weer dat het wezen en de economische realiteit van transacties of gebeurtenissen boven de vorm (juridische gedaante) gaat (paragraaf 35). Wil er van betrouwbaarheid sprake zijn, dan 'dient informatie die in jaarrekeningen is vervat onpartijdig te zijn, dat wil zeggen vrij van vooringenomenheid' (paragraaf 36).

Opstellers van jaarrekeningen zullen ongetwijfeld in aanraking komen met bepaalde onzekerheden die onvermijdelijk vele gebeurtenissen en omstandigheden omgeven. Hierom is het noodzakelijk enige voorzichtigheid in acht te nemen. Voorzichtigheid is het inbouwen van een mate van zorg bij het vormen van de oordelen die nodig zijn bij het maken van de noodzakelijke schattingen in situaties van onzekerheid, zodanig dat activa of baten niet te hoog en vreemd vermogen of kosten nie t te laag worden weergegeven (paragraaf 37).

Tot slot dient voor het voldoen aan het kenmerk van betrouwbaarheid de informatie in jaarrekeningen volledig te zijn binnen de grenzen die gevormd worden door wat van relatieve betekenis is en de kosten van vervaardiging (paragraaf 38).

4.3.5 Vergelijkbaarheid

Gebruikers dienen in staat te zijn de jaarrekeningen van een onderneming in de tijd te vergelijken teneinde ontwikkelingen in haar financiële positie en resultaten te onderkennen (paragraaf 39). Hierbij wordt aangegeven dat het niet passend voor een onderneming is de verslaggeving met betrekking tot een transactie of andere gebeurtenis op dezelfde wijze te vervolgen, indien de gehanteerde grondslag niet in overeenstemming is met de kwalitatieve kenmerken relevantie en betrouwbaarheid (paragraaf 41).

Het tweede aspect waarop het kenmerk 'vergelijkbaarheid' doelt, is de vergelijkbaarheid van jaarrekeningen van verschillende ondernemingen onderling te vergelijken, teneinde hun relatieve financiële positie, resultaten en wijzigingen in financiële positie te beoordelen.

Vandaar dat de waardering en weergave van het financiële gevolg van soortgelijke transacties en andere gebeurtenissen voor alle onderdelen van een onderneming, en volgtijdelijk voor die onderne ming als geheel, op een bestendige wijze moeten geschieden en tevens op bestendige wijze voor verschillende ondernemingen (paragraaf 39).

4.3.6 Beperkingen

In verband met de kenmerken relevantie en betrouwbaarheid geeft het Stramien de volgende beperkingen aan.

Als eerste beperking kan de tijdigheid genoemd worden, waaronder wordt verstaan dat voor het bereiken van een evenwicht tussen relevantie en betrouwbaarheid als doorslaggevende overweging geldt, hoe op de beste wijze de behoeften van gebruikers bij het nemen van economische beslissingen worden gediend. Het Stramien licht de spanning tussen deze twee kenmerken toe door aan te geven dat enerzijds berichtgeving haar relevantie kan verliezen indien er al teveel vertraging ontstaat, maar dat anderzijds door (te) snelle berichtgeving de betrouwbaarheid ervan in gevaar komt.

Ten tweede dient een afweging te worden gemaakt van nut en kosten; het nut dat informatie oplevert, behoort de kosten van verschaffing daarvan te overtreffen.

Als derde beperking ge ldt de afweging tussen de kwalitatieve kenmerken. Het streven is in het algemeen om een passend evenwicht tussen de kenmerken te bereiken teneinde aan het doel van de jaarrekening te voldoen. Het relatieve belang van de kenmerken in verschillende gevallen is, volgens het Stramien, een zaak van professionele beoordeling.

Dat een professionele beoordeling echter geen eenduidige beoordeling in hoeft te houden, komt overduidelijk uit de problematiek van deze publicatie naar voren.

4.3.7 Getrouw beeld

Als slotparagraaf van het gedeelte van het Stramien dat handelt over de kwalitatieve kenmerken komt getrouw beeld/getrouwe weergave aan de orde. Ofschoon het Stramien niet rechtstreeks over dergelijke begrippen handelt, zal de toepassing van de voornaamste kwalitatieve kenmerken en van geëigende grondslagen van waardering en resultaatbepaling gewoonlijk uitmonden in jaarrekeningen die uitdrukken wat in het algemeen wordt ve rstaan onder een getrouw beeld van zodanige informatie of als een getrouwe weergave daarvan. Hoe de uitdrukking 'in het algemeen' gekwalificeerd moet worden, is iets wat eveneens onbeantwoord blijft in het Stramien.