Een kader voor het zorgnetwerk

In de vorige paragraaf is een korte introductie op de sociale netwerkanalyse gegeven. Hieraan kunnen aanknopingspunten worden ontleend voor een verdere definiëring van het netwerk. In paragraaf 2.2.2 zijn twee benaderingen geschetst die kunnen worden gehanteerd bij de afbakening van het netwerk: de realistic approach en de nominalist approach. In deze paragraaf wordt een aantal kenmerken geschetst dat het zorgnetwerk dat object is van dit onderzoek definieert. In dit onderzoek is dus sprake van een nominalist approach. Concreet betekent dit dat de volgende aspecten nadere uitwerking en invulling krijgen:

1. De actoren van het zorgnetwerk (paragraaf 2.3.1) 2. Het doel van het zorgnetwerk (paragraaf 2.3.2)

3. De keuze voor een whole network benadering (paragraaf 2.3.3)

169 Oerlemans & Kenis 2007, p. 45.

170 Baum e.a. 2003, p. 697-725.

2.3.1 De actoren van het zorgnetwerk

Dit onderzoek ziet op interorganizational networks; dus op netwerken tussen organisaties. De keuze hiervoor is ingegeven door het recht. In het geval er sprake is van gebrekkige samenhangende zorg verleend door een netwerk binnen één organisatie zal duidelijk zijn wie hiervoor aansprakelijk gesteld kan worden. Dit komt doordat een organisatie rechtspersoonlijkheid heeft en daarmee een potentieel aansprakelijke partij is, dan wel een personenvennootschap is en daarmee haar eigen aansprakelijkheidsregiem kent. Op basis van art: 7:462 BW geldt bovendien een centrale aansprakelijkheid voor zorginstellingen. Deze centrale aansprakelijkheid houdt in dat indien er ‘binnen de muren’ van bijvoorbeeld een ziekenhuis een fout wordt gemaakt, de instelling hiervoor aansprakelijk is als ware zij zelf partij in de behandelingsovereenkomst. De patiënt staat in een dergelijke situatie dus niet voor het probleem niet te weten welke persoon binnen het netwerk dient te worden aangesproken.172

De reikwijdte van de centrale aansprakelijkheid beperkt zich in beginsel tot de zorginstelling en is dus niet van toepassing als zorg wordt verleend door verschillende instellingen.173 Ook vormt een interorganizational network in tegenstelling tot een intraorganizational network geen zelfstandige juridische entiteit. Juist in situaties van gebrekkige samenhangende zorg, verleend door een interorganizational network, zal het daarom niet altijd duidelijk zijn wie de patiënt kan aanspreken. Complicaties ten aanzien van de toedeling van civiele aansprakelijkheid zullen zich dan ook vooral voordoen als het gaat om een interorganizational network.

De keus voor interorganizational networks maakt dat de actoren in het netwerk worden gevormd door organisaties. In dit onderzoek zijn deze organisaties veelal zorgaanbieder; organisaties die zorg verlenen aan patiënten. Organisaties en zorgaanbieders zijn echter termen die geen eenduidige juridische betekenis hebben. Het is daarom belangrijk om enige duidelijkheid te scheppen in de terminologie die wordt gebruikt om de actoren in het netwerk te duiden. Onderstaand schema geeft aan hoe de actoren in het zorgnetwerk vanuit verschillende invalshoeken worden benoemd.

172 Zie over art. 7:462 BW onder meer Wijne 2017 (a), p. 428 e.v., Asser/Tjong Tjin Tai (7-IV) 2014, nr. 457, Leenen e.a. 2017, p. 610 en Sluijters & Biesaart 2005, p. 129 e.v..

173 Welke betekenis art. 7:462 BW heeft voor de toedeling van aansprakelijkheid in geval gebrekkige samenhangende zorg is verleend door een zorgnetwerk komt aan bod in paragraaf 6.5.

Social network analysis: een kader voor gezondheidszorgnetwerken

Actoren binnen het zorgnetwerk

Sociale wetenschappen Privaatrecht Praktijk Organisatie

Hiërarchie

Rechtspersonen, zoals een BV, een stichting of vereniging Personenvennootschappen, maatschap of VOF

Natuurlijke personen die niet werkzaam zijn binnen een personenvennootschap of rechtspersoon

Zorgaanbieders, zoals een ziekenhuis, verpleeghuis, een huisartsenmaatschap of een zelfstandig werkend diëtist en andere bij de zorg betrokken organisaties.

Een belangrijk element dat bepalend is voor de aard van een netwerk en hier op zijn plaats is te bespreken, is het gegeven dat een netwerk moet worden beschouwd als non-hierarchical. De partijen binnen een interorganizational network moeten worden gezien als onafhankelijk/autonoom en hebben een grote vrijheid om zelfstandig op te treden. Daarbij hoort dat er formeel geen sprake is van ondergeschiktheidsrelaties of van een hiërarchische structuur.174 Deze uitleg van het begrip non-hierarchical maakt echter onvoldoende duidelijk welke betekenis ‘netwerken zijn non-hierachical’ heeft voor het recht. Men kan het standpunt innemen dat door het netwerk te bestempelen als non-hierarchical is uitgesloten dat bepaalde hiërarchisch geconstrueerde rechtsfiguren op het netwerk kunnen worden toegepast. Hierbij kan worden gedacht aan de hulppersoonconstructie neergelegd in art. 6:74 BW jo. art. 6:76 BW (zie hierover paragraaf 6.3.2). In een dergelijke situatie huurt een partij - om aan haar verplichtingen jegens een derde te kunnen voldoen - een andere partij in om bepaalde werkzaamheden te verrichten. Partijen blijven in dit geval echter autonoom; gaan geen deel uitmaken van de ander. Mijns inziens is dit dan ook niet de juridische betekenis die aan het begrip non-hierarchical moet worden toegekend. Wel dient men vanuit een civielrechtelijke invalshoek het begrip non-hierarchical te interpreteren als het gegeven dat een interorganizatial

network nooit een rechtspersoon is, of in sociaalwetenschappelijke termen geformuleerd geen

hiërarchie of organisatie kan zijn.

2.3.2 Doel van het zorgnetwerk

Dit onderzoek gaat over goal directed networks. Enkel netwerken waarin een gezamenlijk doel wordt nagestreefd maken deel uit van het onderzoek. Serendipitous networks vallen buiten de reikwijdte van het onderzoek. De reden hiervoor is tweeledig. Allereerst kan zo het onderzoek worden afgebakend. Min of meer toevallige (zorg)netwerken bestaan er in het oneindige. Door enkel netwerken met een bepaald doel mee te nemen, wordt de reikwijdte van het onderzoek beperkt. Een tweede reden is de vooronderstelling dat het verbinden van aansprakelijkheidsconsequenties aan netwerken waar geen enkel ontwerp of plan aan ten grondslag ligt, verder verwijderd is van het huidige rechtssysteem dan het verbinden van aansprakelijkheidsconsequenties aan goal directed networks.175

De netwerken die deel uitmaken van dit onderzoek beogen de kwaliteit van zorg te verbeteren en de efficiëntie te vergroten door middel van afstemming en samenwerking. Dit doen zij door ook daadwerkelijk gezamenlijk of in samenhang zorg te verlenen. Netwerken die zelf geen zorg beogen te verlenen en dus louter facilitair zijn, vallen buiten de reikwijdte van dit onderzoek. Het doel - dat zorgaanbieders gezamenlijk of in samenhang zorg verlenen - volgt niet alleen uit de feitelijke samenwerking, maar kan ook zijn opgetekend in concrete samenwerkingsafspraken en/of neergelegd in (zorg)programma’s. Mijn onderzoek richt zich op de relaties tussen de actoren in het netwerk die zich kenmerken door afspraken en gedragingen die gericht zijn op het gezamenlijk of in samenhang verlenen van bepaalde zorg. Deze relaties kunnen niet worden gekenmerkt als tweerelaties, maar als relaties tussen meerdere partijen. Dit in tegenstelling tot het recht dat de werkelijkheid veelal reduceert tot tweepartijenrelaties, zie hierover hoofdstuk 6.

2.3.3 Een whole network benadering

Bij het vaststellen van de aansprakelijkheidsconsequenties wanneer zorg wordt verleend door een netwerk van zorgaanbieders kan men de nadruk leggen op één of meer partijen in het netwerk. Men zou dan bijvoorbeeld voor deze partijen afzonderlijk kunnen bepalen wat de aansprakelijkheidsrisico’s zijn van het werken in het netwerk. Het vertrekpunt voor dit onderzoek is de positie van de patiënt; wie kan de patiënt aanspreken in geval van gebrekkige samenhangende zorg verleend door een netwerk (zie paragraaf 1.2). Hiervoor is het nodig inzicht te hebben in het totale netwerk. In dit onderzoek is daarom gekozen voor een whole

network benadering; het onderzoek richt zich op het gehele zorgnetwerk en niet op slechts een

of enkele actoren in het netwerk.

Social network analysis: een kader voor gezondheidszorgnetwerken